به گزارش اخبار خودرو ، یکی از اصلی‌ترین اهدافی که برای صنعت خودروی کشور در نظر گرفته شده، دستیابی و گشودن بازارهای جدید صادراتی است. در حالی که در سال‌های گذشته این صنعت با فرازوفرودهای بسیاری همراه بوده است. با این حال برخی کارشناسان معتقدند برای رسیدن به اهداف مد نظر صادراتی راهی جز پیوستن به تجارت جهانی وجود ندارد. اما این کار نیز ملزومات خاص خود را دارد. ضمن اینکه صنعت خودروی کشور، یک صنعت در حال گذار محسوب می‌شود.

از سوی دیگر همان‌طور که بارها اشاره شده، پس از تحریم فضای بیشتر و وسیع‌تری پیش روی این صنعت قرار گرفته است. راه‌های رسیدن صنعت خودروی ایران به یک جایگاه جهانی مناسب و چگونگی حرکت به سوی آن، موضوعی بود که با دکتر وحید شقاقی‌شهری‌، استادیار دانشگاه علوم اقتصادی تهران در میان گذاشتیم.

در این گفت‌‌گو به‌طور خلاصه به ترکیه وکره‌جنوبی نیز اشاره شد. ضمن اینکه درباره اثر حضور و سرمایه‌گذاری مستقیم تولیدکنندگان مطرح جهان بحث شد.

پس از عبور صنعت خودروی کشور از بحران و رسیدن به شرایط نسبتا پایدار، حالا نگاه‌ها علاوه بر افزایش تولید محصولات با‌کیفیت، به سوی دستیابی به بازارهای صادراتی غیر از بازارهای استراتژیک یا شرکای سنتی کشور و از زاویه دیگر این نگاه یعنی حرکت به سوی جهانی شدن صنعت خودرو. برای رسیدن به این اهداف چه راهی را باید در پیش گرفت؟ شرکت‌های تولیدی در کشورهایی مانند ایران که در حال گذر ازیک اقتصاد دولتی به اقتصادی باز هستند، تغییرات بسیاری را در این دوران تجربه می‌کنند. مدیریت این تغییرات، به مسا‌له محوری مدیریت در این شرکت‌ها تبدیل شده است.

نخستین پیام این تغییرات برای مدیریت این است که بخش قابل‌توجهی از انعطاف‌پذیری‌های ساختاری به تحرک و پویایی تبدیل می‌شود. در صورتی که صنعت خودرو در سال‌های آتی فعالیت‌های خود را بر اساس رقابت‌پذیری و همگرایی تنظیم کند، به توسعه پایدار دست خواهد یافت، در غیر این صورت از گردونه رقابت‌های بین‌المللی حذف خواهد شد.

توجه داشته باشید که در حال‌حاضر خودروسازان بزرگ دنیا به جای تمرکز بر امور تولید و مهندسی، توجه خود را بر نوآوری در خدمات و محصولات، مشتری‌گرایی و تقویت جایگاه خود در بین رقبا معطوف کرده‌اند.

هم‌چنین مسئولیت‌های سنتی خود را به گروه‌ تامین‌کنندگان واگذار کرده و صرفا در نقش هماهنگ‌کننده و جمع‌کننده نهایی ظاهر شده‌اند.

جهانی شدن، ادغام‌های گسترده، واگذاری فرآیند تولید به بیرون از سازمان و مشتری‌گرایی، ۴ عامل عمده‌ای هستند که زمینه‌ساز ظهور خودروسازان بزرگ خواهد شد. در دومین قرن حیات صنعت خودرو، راهبرد ادغام‌، محوری‌ترین موضوع این صنعت خواهد بود .

البته در زمینه مشتری‌محوری گام‌هایی برداشته شده است. آیا این امر می‌تواند برای جهانی شدن به کمک صنعت خودروی کشور بیاید؟ پس از مسائلی که در دوران تحریم و همچنین مشکلاتی که در سال ۹۴ برای خودروسازان به‌وجود آمد، مدیران این صنعت به وضوح دریافتند که حفظ رابطه نزدیک با مشتریان، نخستین عامل تضمین‌کننده موفقیت است. در‌واقع جلب رضایت مشتریان تنها راه تضمین بقا و حفظ مزیت رقابتی سازمان‌ها محسوب می‌شود. سنجش و کنترل رضایت مشتری یکی از چالش‌های اساسی صنعت خودرو در جهت نیل به مزیت رقابتی و تضمین تداوم بقای این صنعت محسوب می‌شود. توجه به مشتری‌مداری و خدمات پس از فروش نیز برای پیوستن به تجارت جهانی امری ضروری است و صنعت ما نیز باید این مهم را در نظر داشته باشد. در رویارویی با استانداردهای جهانی و انتظارات روزافزون مشتریان، روش‌های سنتی دیگر پاسخگوی مناسبی نیستند و تمرکز باید بر شناخت و طراحی فرآیندها در جهت ایجاد بالاترین ارزش برای مشتری باشد.

برای تسریع در مساله پیوستن به تجارت جهانی از چه راهی باید رفت؟ پیوستن ایران به این سازمان، فرآیندی به‌نسبت طولانی و زمان‌بر خواهد بود و همین فرصت زمانی، امکان مناسبی برای تدارک الزامات ورود به عرصه رقابت بین‌المللی را فراهم می‌کند. اگر در این مدت تلاشی برای کسب توان رقابتی در صنعت خودرو صورت نگیرد، این صنعت حتی در درون مرزهای ملی، آمادگی رقابت با شرکت‌های چند ملیتی را نخواهد داشت تا چه رسد به کسب سهمی در بازار جهانی. در واقع اصلی‌ترین عنصر استفاده از مزیت‌های رقابتی این صنعت در کشور است تا با استفاده از این ابزارها بتوانیم از قیمت تمام‌شده خودروها بکاهیم. ضمن اینکه برای دستیابی به این هدف باید شرایط را به‌گونه‌ای آماده و مهیا کرد تا تولیدکنندگان برتر، مطرح و صاحب تکنولوژی برای ورود به ایران تردید نداشته باشند. به‌عنوان مثال می‌توان از ترکیه وکره نام برد که برای رسیدن به اهداف خود از این روش استفاده کردند.

به چه صورت؟ ترکیه صنعت خودرو را با مونتاژ آغاز کرد اما آن چه باعث تحول در صنعت خودروی آن شد، ورود هوندا و تویوتا به این کشور و به منظور تولید است. از سوی دیگر این کشور از هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری در امر تحقیق و توسعه نیز فروگذاری نکرد، به نحوی که از سال ۲۰۰۸ به بعد هزینه‌های تحقیق و توسعه در ترکیه به دلیل وضع قوانین جدید مالیاتی و معافیت شرکت‌های تحقیقاتی صد درصد کاهش یافته است. ضمن اینکه چندی پیش مطلبی در همین زمینه خواندم که در آن به برخی حمایت‌های ترکیه از تحقیق و توسعه اشاره شده بود. به‌عنوان مثال مرکز تحقیق و توسعه و تکنولوژی خودروی ترکیه در دانشگاه استانبول مستقر شده و ۱۲ میلیون دلار برای این استقرار تخصیص یافته است. همچنین برای احداث تست تصادف خودرو در آنکارا تسهیلات ویژه از سوی دولت درنظر گرفته شده است.

کره‌جنوبی چگونه موفق شد؟ درباره کره هم می‌توان گفت که رمز اصلی موفقیت مدل توسعه صنعت خودروی کره‌جنوبی، اتخاذ روش‌های اجرایی برای توسعه صادرات از طریق کاهش کنترل مرکزی و آزادی بیشتر در بازار، اعطای وام با بهره کم و بدون معطلی به تولیدکنندگان کالاهای صادراتی، تخفیف مالیاتی و احداث مراکز نظارت و تشویق صادرات بود. البته در این مورد منابع زیادی منتشر و در آن به‌طور مفصل به عملکرد کره‌جنوبی اشاره و بیان شده که این کشور چگونه توانسته است به‌عنوان یک خودروساز بزرگ خود را مطرح کند. به‌عنوان مثال می‌توان گفت این کشور یک سند استراتژیک تدوین کرد.

از ویژگی‌های این سند، تاکید بر ساخت داخل شدن قطعات پیچیده، رسیدن به کیفیت شرکت‌های جهانی و ارتقای بهره‌وری بر اساس یک جدول زمان‌بندی بود. نکته بسیار مهم و قابل‌توجه، پیگیری اهداف سند استراتژیک به‌رغم تغییر دولت‌ها با گرایش متفاوت سیاسی در آن کشور بود. نتیجه این شد که صنعت خودروی آن کشور که کارش را با مونتاژ آغاز کرده بود، در حال حاضر بیش از ۲دهه است که ممنوعیت واردات را لغو و تعرفه واردات را تا ۱۰ درصد تنزل داده است اما در عین حال تسهیلات و یارانه‌های دولتی در حمایت از صنعت خودرو را کاهش نداد، در مقابل، از آن زمان به بعد سیاست‌های جهانی شدن و افزایش ظرفیت تولید را با جدیت بیشتر دنبال کرد.

یعنی معتقد هستید با حضور خودروسازان بزرگ می‌توانیم به اهداف مدنظر دست پیدا کنیم؟ بله. چون خودروسازی بدون سرمایه‌گذاری خارجی امکان‌پذیر نیست. در کمتر کشوری می‌بینیم یک شرکت خودروسازی بدون سرمایه‌گذاری توانسته باشد مسیری را که مدنظرش بوده است، طی کند. طبیعتا سرمایه‌گذار تابع یکسری شرایط مختلف است. بخشی از این شرایط سیاسی و بخشی دیگر سیاست‌هایی است که دولت در آن زمینه خاص در نظر می‌گیرد.

بدیهی است هر زمان تغییری در این سیاست‌ها ایجاد شود، به‌تبع آن برخی عناصر سرمایه‌گذاری نیز تغییر خواهد کرد. در حقیقت برندهای بزرگ دنیا برای اینکه بتوانند اندکی از قیمت تمام‌شده خودرویشان را کاهش دهند، سرمایه‌گذاری‌های خود را به سمت مناطقی می‌برند که در کاهش هزینه موثر هستند. به‌همین دلیل است که آمریکایی‌ها به مکزیک می‌روند و سرمایه‌گذاری می‌کنند، زیرا نرخ دستمزد یک کارگر در آنجا یک‌هفتم است.

برای رسیدن به این منظور ایران چه مزیت‌های رقابتی دارد؟ چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی منتشر کرد که در آن به مزیت‌های رقابتی ایران اشاره شده بود که به این صورت است: ۱- سطح میانگین دستمزد نیروی کار در بخش تولید خودرو در ایران سالانه ۸۱۰۰ دلار برمبنای نرخ ارز بازار است که ۲۰ درصد کمتر از کارگران در ترکیه و ۴۰ درصد پایین‌تر از سطح دستمزدها در مراکش و جمهوری چک است.۲- تعداد زیاد فارغ التحصیلان مهندسی در کشور (که مهندسی مکانیک یکی از رایج‌ترین آن است) نیز می‌تواند یک مزیت باشد.۳- ایران از زنجیره عرضه داخلی نهاده‌هایی چون فولاد بهره‌مند است.۴- انرژی و برق ارزان‌قیمت نیز یک مزیت هزینه‌ای برای تولیدکنندگان است.۵- نزدیکی جغرافیایی ایران به بازارهای هدف، قابلیت صادرات منطقه‌ای مقرون به ‌صرفه را ایجاد می‌کند.

می‌خواهم نظرتان را به طور مشخص درباره پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی بدانم. موضوع الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی نیازمند رایزنی‌های سیاسی است.در پیوستن کشورها به سازمان تجارت جهانی باید ملاحظات کارشناسی انجام شود. الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی می‌تواند مزایای خوبی برای کشور به همراه داشته باشد البته مانند هر اقدام اقتصادی این کار نیاز به بررسی و اتخاذ تدابیر کارشناسی مناسب دارد.

پیوستن به WTO می‌تواند زمینه تحرک در بخش صنعت و خدمات کشور را فراهم کند، به‌نحوی که تولیدکنندگان برای حضور موفق در بازارهای جهانی باید سطح کیفی محصولات و خدمات را ارتقا دهند. البته پیوستن به سازمان تجارت جهانی بدون انجام اقدامات مقدماتی و کارشناسی می‌تواند شرایط دشوار فعلی بخش تولید را با مشکلات دیگری نیز روبه‌رو کند.

باید پذیرفت بخش‌هایی از صنعت و تولید کشور در حال‌حاضر توانایی تولید محصولاتی که قابلیت رقابت درسطح بازارهای جهانی را داشته باشند، ندارند و باید در این زمینه تقویت شوند. از دیگر سو، با توجه به موضوع کاهش هزینه بهای تمام‌شده تولید محصول باید تاکید کرد با توجه به نیروی تحصیل‌کرده و ظرفیت‌های داخلی می‌توان محصولاتی را تولید کرد که توان رقابت در بازارهای جهانی را داشته باشند. هم‌چنین باید قبول کرد علاوه‌بر ارتقای کیفیت محصولات و خدمات داخلی، موضوع الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی نیازمند رایزنی‌های سیاسی نیز است.

از سوی دیگر اگر ایران در پیوستن به سازمان تجارت جهانی عملکردی شتابزده داشته باشد، بازار کشور به بازار مصرف تولیدات خارجی تبدیل خواهد شد. درباره موضوع پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی در پساتحریم، واقعیت این است که این موضوع چند سال است که در کشور مطرح می‌شود و آنچه مشخص است برای انجام این مهم باید مقدماتی آماده شود.

عضویت در سازمان تجارت جهانی مستلزم داشتن استراتژی در بخش صنعت کشور است. اگر در بخش صنعت به سطح رقابتی دست پیدا نکنیم، این امر به زیان بخش تولید خواهد بود، به‌دلیل اینکه در حال حاضر با استفاده از سیاست‌های تعرفه‌ای، محصولات داخلی حمایت می‌شوند. البته باید تدابیری اتخاذ شود که همین تولیدات نیز ارتقا یابند. درصورت دستیابی به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و ارتقای بخش تولید داخلی، زمینه پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی فراهم می‌شود.