بحث طراحی پلت‌فرم در صنعت خودروی کشور، از میزان هزینه گرفته تا سطح تکنولوژی ساخت و فن‌آوری موجود در این زمینه، مسائلی هستند که «دنیای خودرو» در میزگردی با حضور عادل پیرمحمدی، مدیرعامل سابق ساپکو، به‌عنوان یکی از فعالان باتجربه صنعت خودرو و مصطفی پهلوانی، از کارشناسان این حوزه و استاد دانشگاه به بررسی آن پرداخت.

در بخش نخست و دوم این میزگرد تفاوت جزئیات و هزینه طراحی پلت‌فرم در تعریف آکادمیک و صنعتی مطرح شد. نوع فعالیت مرکز تحقیقات خودروسازان داخل، تاثیر نقایص موجود در سیستم مدیریتی صنعت خودروی کشور و... موضوعاتی هستند که در آخرین بخش این میزگرد به آنها پرداخته خواهد شد.

پیرمحمدی: فرض کنید قرار است در طراحی پلت‌فرم سیستم ABS طراحی شود، چه کسی این کار را انجام می‌دهد؟

پهلوانی: ماژول‌های مشخصی وجود دارند. ما ABS این قسمت را مشخص می‌کنیم، روی DVP به تامین‌کننده می‌دهیم که آنها به ما طراحی بدهند.

پیرمحمدی: فرض می‌کنیم شما DVP را به تامین‌کننده دادید. تامین‌کننده چقدر می‌گیرد آن را طراحی کند؟ همان ABS را چطور؟

پهلوانی: تامین‌کننده‌هایی که ما با آنها صحبت کرده‌ایم، برای این طراحی حدود ۲۰۰ میلیون تومان قیمت داده‌اند. هزینه طراحی، نمونه و تمام چیزهایی که نیاز داشت.

پیرمحمدی: ۲۰۰ میلیون تومان یا ۲۰۰ هزار دلار؟

پهلوانی: دقیقا ۲۰۰ میلیون تومان قیمت دادند و این هزینه هم دلیل دارد. به خاطر اینکه من کارهای آن تامین‌کننده را دیدم و از میان یونیت‌هایی که وجود داشت، یونیتی را انتخاب کردم که با محاسباتم هماهنگ بود و گفتم اگر قرار باشد این طرح را کاستومایز (Customize) کنید، چگونه انجام می‌شود؟

پیرمحمدی: شما به این ترتیب کَری‌اوور (Carryover) کرده‌اید. حالا بر این اساس هزینه‌های تست چقدر است؟

پهلوانی: من در این زمینه یک مثال می‌زنم. ما الان در ساخت‌وساز تا حدی پیشرفت کرده‌ایم. به این ترتیب آیا ما برای هر خانه، یک کولر جدید طراحی می‌کنیم؟ خیر. محاسبات انجام می‌شود و طبق آن یک کولر مناسب خانه انتخاب می‌شود. صحبت من این است.

پیرمحمدی: شما ABS را مثال زدید، من همان را توضیح می‌دهم. ABS حدود پنج قطعه اصلی دارد. وقتی شما قطعه را انتخاب می‌کنید، می‌شود سخت‌افزار؛ نرم‌افزاری که با آن سخت‌افزار را کالیبره می‌کنید، چقدر هزینه دارد؟ ۲۰۰ هزار دلار فقط هزینه جمع‌آوری اطلاعات (data gathering) است. یعنی شما اطلاعات جمع‌آوری می‌کنید برای خودرویی با چرخ، وزن، قوای محرکه، اکسل و... خاص و مشخص. اطلاعات در نرم‌افزار جمع‌آوری می‌شوند و همین کار ۲۰۰ هزار دلار هزینه دارد. آنچه به شما گفته‌اند ۲۰۰ میلیون تومان، هزینه‌های تولید است نه هزینه‌های تست.

پهلوانی: من مدتی قبل DVP ایران‌خودرو را دیدم که به نظر اصلا مقبول نبود.

پیرمحمدی: چند سال است مرکز تحقیقات ایران‌خودرو کار می‌کند؟

پهلوانی: باید بگوییم مرکز تحقیقات ایران‌خودرو حدود ۱۰ سال است که کار نمی‌کند.

پیرمحمدی: مشکل همین‌جاست. من خواهش می‌کنم الان که جوان هستید و انرژی دارید، کمی بیشتر کار اجرایی کنید تا این اظهارات به واقعیت نزدیک شود.

پهلوانی: من الان در کارهای اجرایی هستم و می‌بینم.

پیرمحمدی: اما شما قیمت قالب و هزینه طراحی را دقیق نمی‌دانید. فرض می‌کنیم آنطور که می‌گویید، مرکز تحقیقات ایران‌خودرو ۱۰ سال است که کار نمی‌کند. این مرکز اساسا از چه سالی فعال شده است؟ پس این مرکز چه زمان و کدام سال‌ها کار می‌کرد؟

پهلوانی: زمانی‌که دکتر منطقی آمد، اساسا با فعالیت مرکز تحقیقات موافق نبود. این موضوع متعلق به سال ۸۶ است.

پیرمحمدی: پس رانا کجا طراحی شد؟

پهلوانی: در مرکز تحقیقات طراحی شده است.

پیرمحمدی: دنا کجا طراحی شد؟

پهلوانی: حتما اطلاعات ما با هم متناقض است.

پیرمحمدی: مدیر طراحی و تامین قطعات رانا و دنا، من و همکارانم بودیم. این قطعات در مرکز تحقیقات طراحی شده است. در حالی‌که شما به‌تنهایی کل مرکز تحقیقات را زیر سوال می‌برید. افراد با تجربه، متخصص و ماهر زیادی در مرکز تحقیقات کار کرده‌اند و الان هم مشغول به فعالیت هستند. بسیاری‌ از آنها در حال حاضر در سایر مراکز معتبر طراحی خودرو در دنیا کار می‌کنند. اما شما کل فعالیت مرکز تحقیقات را زیر سوال بردید.

پهلوانی: دقت بفرمایید. من افراد را زیر سوال نبردم. سوال من در مورد سیستم است. این سیستم در کشور ما ضعیف عمل می‌کند. اولین قدم برای اینکه تغییر و تحول را تجربه کنیم، این است که چنین ضعفی را بپذیریم.

مصداق این ادعا دکتر پوزش است که از همین میز بلند شد. دو سال در سایپا کار کرد و الان در فورد فعالیت می‌کند و موفق است. چرا اینجا نتوانست موفق باشد؟ جمله خود او این بود که «اینجا در زمینه طراحی هیچ کاری انجام نمی‌شود.»

پیرمحمدی: در این زمینه که طراحی جزو جدانشدنی برای نجات صنعت خودروی ایران است، من و شما هم‌عقیده هستیم. من این را ۱۰۰ درصد قبول دارم. ما این موضوع را با پوست، گوشت و استخوان درک کرده‌ایم. سیستمی به‌نام تولید وجود دارد. این تولید یک نرخ دارد. در دنیای امروز اگر بخواهید نرخ تولید را افزایش دهید یا حتی ثابت نگه‌دارید نیاز به R&D است.

این در حالی است که متاسفانه بحث تحقیق و توسعه در ایران مغفول مانده است. لازمه رسیدن به رشد و شکوفایی اقتصادی، توسعه محصول است. توسعه محصول هم از اینجا ناشی می‌شود، نه با سراغ خودروی چینی رفتن و مونتاژ خودروهای شرکت‌های خارجی در کشور.

پهلوانی: در این زمینه هم‌نظر هستیم.

پیرمحمدی: ما در زمینه توسعه محصول کند حرکت کردیم. باید توجه داشته باشیم که در سال ۲۰۰۸ یا ۲۰۰۹ صنعت خودروی آلمان ۳۱۸ میلیارد یورو فروش داشت. این در حالی است که ۲۰ میلیارد یورو در زمینه R&D هزینه کرد. یعنی حدود ۶ درصد از کل فروش را در تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کرد. جالب اینکه سود این صنعت حدود ۵ درصد بوده است. تولیدکننده برای اینکه بتواند در بازار حضورش را ثابت کند و نرخ تولیدش ثابت بماند، باید توسعه داشته باشد. چیزی که ما در ایران نداشتیم؛ این عین واقعیت است. همین الان فعالان در صنعت خودروی کشور چقدر به بحث توسعه اعتقاد دارند؟

پهلوانی: به اعتقاد من بخش خصوصی بیشتر باید در این زمینه تمرکز داشته باشد تا بخش دولتی.

پیرمحمدی: بله. به این دلیل که بخش خصوصی در غیر این‌صورت نمی‌تواند محصول خود را بفروشد. مثلا ایران‌خودرو، رانا و دنا را طراحی و تولید می‌کند. اینها تازه کف توقعات ماست، یعنی ۱۰۰ نیست، ۲۰ است. اینها طراحی پلت‌فرم نیست، فیس‌لیفت است. انتظار داشتیم در زمانی‌که تحریم‌ها برداشته شد، یک پروژه طراحی پلت‌فرم ایجاد می‌شد. چرا این اتفاق نیفتاد؟ حداقل می‌توانستند دو خودروی فیس‌لیفت ایجاد کنند. طرح اولیه را هم مرکز تحقیقات ایجاد کرد.

چرا راه نیفتاد؟ چون اعتقاد به توسعه وجود ندارد. ما در این زمینه‌ها با هم اشتراک نظر داریم. اما ناگهان در همین شرایط و با همین کمبودها، ادعا می‌کنید با ۱۵ میلیارد تومان می‌توان پلت‌فرم طراحی کرد. در حالی‌که الان فقط برای طراحی داخل خودرو، حداقل دو میلیون دلار سرمایه نیاز است.

پهلوانی: اختلاف دیدی که ما در این موضوع داریم این است که من می‌گویم در بسیاری از صنایع ما اصلا نمی‌دانند فاز طراحی یعنی چه. دید شما صنعتی است و نمی‌خواهم این مساله را زیر سوال ببرم. اما در نهایت ما به نتیجه مشترک نرسیدیم که یک خودروساز از یک طراح چه انتظاری دارد؟ فقط یک جی‌کد می‌خواهد؛ اگر فقط بحث یک جی‌کد است، آن را من مفصل توضیح دادم.

پیرمحمدی: امروز اگر کسی بگوید در مورد ABS همه چیز را می‌دانم، قطعا ۵ از ۱۰۰ هم نمی‌داند.

پهلوانی: من ادعا نکردم یک نفر به تنهایی می‌تواند تمام کار طراحی یک پلت‌فرم را انجام دهد. من حتی می‌گویم ۵۰ نفر هم برای طراحی تمام جزئیات قالب‌ها و زنجیره تامین کافی نیستند. با توجه به تمام توضیحات و بحث‌هایی که مطرح‌شد، معتقدم نیاز است، خود خودروسازان واحد طراحی داشته باشند. ولی مشکل این است که در ایران به معنای واقعی یک خودروساز نداریم که واحد طراحی درستی داشته باشد. شما به مرکز تحقیقات اشاره می‌کنید اما می‌گویم آنجا هم نمی‌دانند خیلی از اسنادی که نیاز است برای اینکه بتوانند تغییراتی را روی یک پلت‌فرم انجام دهند و آن را زنده نگهدارند، چیست؟

پیرمحمدی: این را خوب می‌دانند.

پهلوانی: اگر می‌دانستند این کار را انجام می‌دادند. مشکل مدیریتی است. باید بپذیریم سیستم فعالیت بنگاه‌های اقتصادی ایران و فعالیت پژوهشی آنها ضعیف است.

اگر نپذیریم، همین روند به همین شکل امروز جلو خواهد رفت. اگر من ادعا می‌کنم مثلا با ۱۵ میلیارد تومان می‌توان پلت‌فرم طراحی کرد، درست نیست که به آسانی بگویید که نمی‌شود و هزار دلیل و توضیح و توجیه بیاوریم که اصلا شدنی نیست.

بحث هزینه طراحی در واقع این است که یک دانش طراحی ایجاد کنیم و به صنعت خودرو به معنای واقعی بفهمانیم پلت‌فرم یعنی چه. البته من ایران‌خودرو و سایپا را مجزا می‌کنم چون آنها این مفهوم را به‌درستی درک کرده‌اند.

با این حال ما در کشور ادعای خودروساز بودن می‌کنیم، در حالی که دو بنگاه اقتصادی بزرگ فعال در این زمینه که از این صنعت سود می‌برند و سهم تولیدشان محفوظ است، در حالی که پویایی مورد نیاز را ندارند. اگرچه به نظرم سایپا به تازگی در این زمینه چابک شده است.

همین که با یک پلت‌فرم چهار محصول تولید می‌کند، یعنی معنی و مفهوم پلت‌فرم را به‌خوبی درک کرده است. تیبا، تیبا صندوق‌دار، ساینا و کوئیک همه روی یک پلت‌فرم سوار شده‌اند.

به نظر من سایپا باز هم این کار را خواهد کرد. حالا اینجا کاری به این نداریم که این محصولات استانداردها را پاس می‌کنند یا خیر. اما این حرکت یک پویایی را می‌رساند. اما به‌طور کلی حرف این است که مفهوم طراحی اساسا در صنعت ما جا نیفتاده است؛ الان هم به نظر من، من و شما در نهایت در زمینه فاز طراحی، به یک زبان مشترک نخواهیم رسید.

پیرمحمدی: شما خود را در جایگاه یک طراح گذاشته‌اید که همه‌چیز را می‌داند، در حالی که این‌طور نیست.

پهلوانی: من چنین چیزی را مطرح نکردم.

پیرمحمدی: شما گفتید یک پلت‌فرم کامل را با ۱۵ میلیارد تومان طراحی می‌کنم.

پهلوانی: من تاکید کردم منِ نوعی می‌توانم چنین کاری را انجام دهم. به‌خاطر اینکه محصولاتی که شما در طراحی می‌گویید، با این سیستمی که دسته‌بندی کردید، متفاوت است. شما باید بدانید چه محصولاتی را می‌خواهید تحویل بگیرید.

پیرمحمدی: کسی که هماهنگ‌کننده یک تیم طراحی است، حتما باید از هزینه‌ها سررشته داشته باشد. در مورد همین خودروی تیبا، وقتی موتور روی یک خودروی دیگر گذاشته می‌شود، چقدر هزینه دارد؟ یا برای مثال وقتی یک موتور را برمی‌داریم و روی پژو ۴۰۵ می‌گذاریم، چقدر هزینه دارد؟

پهلوانی: نمی‌دانم. ممکن است هر هزینه‌ای داشته باشد.

پیرمحمدی: شما قرار است طراحی کنید. چطور نمی‌دانید؟ لازم است بدانید فقط هزینه طراحی دسته‌موتورها حدود ۱۵۰ هزار دلار است. اگر من در رابطه با هزینه‌های طراحی صحبت می‌کنم، نه‌تنها بر اساس دانشی است که از همان دانشگاهی که شما در آن تحصیل می‌کنید، آموخته‌ام بلکه تجربه مدیریت طراحی و ساخت و هزینه‌های طراحی را نیز برای چند پروژه داشته‌ام و دید من از لحاظ هزینه به تولیدی شدن پروژه نزدیک‌تر است.

پهلوانی: یعنی می‌گویید توان طراحی در داخل را نداریم؟

پیرمحمدی: هنوز این دانش طراحی در ایران نیامده است. البته راهکار این است که ما به‌جای تولید‌محور بودن، پروژه تعریف کنیم و سازنده‌های داخل با شرکت‌های خارجی جوینت شوند. خارجی‌ها ابزار تست دارند. من اکسل‌ساز هیوندای را دیده‌ام. به اندازه‌ای که سالن‌های تولید دارند، به همان اندازه هم دستگاه‌های تست دارند. اینکه می‌بینید هیوندای موفق است و گفته می‌شود خوب و بادوام است، نتیجه آن تست‌هاست.

پهلوانی: این موفقیت به خاطر این است که بازارش فقط بازار هیوندای نیست و محصولات متنوعی دارد.

پیرمحمدی: خیر. سازنده هیوندای، طراح هم است. اگر بخواهد طراح شود، باید تجهیزات سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و دانش فنی را کسب کند. در حالی که همان دانش فنی را ما نداریم و فقط این موتور را روی آن خودرو می‌گذاریم. در یک جمع‌بندی با قاطعیت می‌گویم ما با ۱۵ میلیارد تومان نمی‌توانیم پلت‌فرم طراحی کنیم. ممکن است به دانشی که نداشته‌ایم برسیم. مثل دانش فنی در رابطه با طراحی شاسی، طراحی سیستم اکسل، یک‌سری مستندات و... دست یابیم.

پهلوانی: در یک نتیجه‌گیری نهایی، به نظر من بحث طراحی باید بیش از اینها در صنعت خودرو جا بیفتد البته خوشبختانه فعالیت‌هایی در این راستا انجام می‌شود. من همچنان بر سر همان موضع اصلی خود هستم که با ۱۵ میلیارد تومان می‌توان یک پلت‌فرم طراحی کرد.

اینکه ما بگوییم نمی‌شود، چون فلان کار، فلان قدر هزینه برده و... باعث می‌شود وضع خودروسازی تا آخر همین‌گونه بماند و تغییری ایجاد نشود. اساسا باید برای محصولاتی که مشخص است، بودجه‌ای تعیین شود.

تیم خوبی، هم از طرف طراح و هم از سمت صنعتگر با هم مذاکره کنند و ببینند که چه محصولاتی برای مشترک شدن زبان‌شان نیاز است و در نهایت به نتیجه برسند. اینکه همه بگویند نمی‌شود، نمی‌دانی، نمی‌توانی و... باعث می‌شود اوضاع به همین منوال پیش برود.

حتی اینکه مراکز تحقیقاتی ما هم نتوانستند پیشرفت کنند، به همین دلیل بوده است که هر بار یک ایده یا طرح تازه‌ای مطرح می‌شود، همه با قاطعیت می‌گویند، نمی‌شود.

پیرمحمدی: بحث بر سر مقاومت در برابر ادعای شما نیست. همان‌طور که پیش از این نیز اشاره شد، هنوز پاسخ اولین سوال داده نشده است که این ۱۵ میلیارد تومان چگونه صرف طراحی پلت‌فرم می‌شود. ولی هنگامی که من صحبت از هزینه می‌کنم، به‌طور قطع از لحاظ هزینه‌ای برآورد دارم چراکه تجربه انعقاد قرارداد با طراحان داخلی و خارجی را داریم و اگر مبلغ مطرح‌شده از جانب شما را زیر سوال می‌برم بر اساس تجربیات علمی و عملی واقعی است و مخالفتی با بومی‌سازی طراحی ندارم ولی بومی‌سازی طراحی، نیاز به ساختار در قطعه‌سازان و خودروسازان دارد.

بر اساس تجربه باید با بهره‌گیری از توان داخلی نسبت به تعریف محصول ایرانی با مالکیت معنوی ایرانی اقدام کرد. اگرچه ممکن است در طراحی قسمت‌هایی از آن از شرکای خارجی استفاده کرد که برای این کار نیز مطالعات لازم صورت گرفته و راهکار آن بر اساس تجربیات علمی و عملی گذشته تدوین شده و موجود است. ضمن اینکه هزینه‌های طراحی به دقت در مطالعات صورت‌گرفته وجود دارد که با کلیات مطرح شده توسط شما در تضاد است.