بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند یک‌بار برای همیشه باید ارز را در نظام اقتصادی ایران تک‌نرخی کرد. این امر یک‌بار در دهه ۷۰ و بار دیگر در دهه ۸۰ رخ داد اما هر بار به دلیل التهابات ارزی روی داده، دوباره ارز چندنرخی شد.

[caption id="attachment_187061" align="aligncenter" width="542"] دست‌اندازهای جذب سرمایه‌ خارجی در صنعت خودرو[/caption]

حال با اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌ها مسئولان بانک مرکزی اعلام کردند در دولت دوازدهم ارز تک‌نرخی خواهد شد، این در حالی است که وضعیت صنعت خودرو به‌عنوان پیشران صنایع کشور در صورت تک‌نرخی کردن ارز و اینکه این صنعت چه تاثیری خواهد پذیرفت، بسیار مهم قلمداد می‌‌شود.

بر همین اساس سراغ دو تن از اساتید اقتصاد دانشگاه‌های تهران رفتیم و نظرات آن‌ها را در این‌باره جویا شدیم.

آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران و عباس شاکری، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» نظرات خود را در رابطه با شرایط و الزامات تک‌نرخی کردن ارز و تاثیر این موضوع بر صنعت خودروی کشورمان بیان کرده‌اند.

[caption id="attachment_202026" align="alignleft" width="431"] آلبرت بغزیان - استاد دانشگاه[/caption]

آلبرت بغزیان - استاد دانشگاه در صورت افزایش قیمت دلار تک‌نرخی کردن ارز برای صنعت خودرو مفید نخواهد بود

روز گذشته ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی اعلام کرد، در دولت دوازدهم ارز تک‌نرخی خواهد شد. نظر شما در این باره چیست؟ در‌باره سخنان رئیس بانک مرکزی ذکر این نکته ضروری است که تک‌نرخی کردن ارز به صورت شفاف تعریف نشده، بلکه برخی معتقدند تک‌نرخی به معنای تثبیت نرخ ارز است که این موضوع اصلا قابل قبول نیست.

در‌صورتی‌که منظور از تک‌نرخی کردن ارز تثبیت نرخ ارز باشد، در چنین صورتی شاهد شکل گرفتن یک بازار موازی با بازار اصلی برای خرید و فروش ارز هستیم که این موضوع بسیار خطرناک است.

پیش‌شرط مهم تک‌نرخی کردن ارز چه امری است؟ یکی از پیش‌شرط‌های مهم تک‌نرخی کردن ارز تامین ارز مورد نیاز از سوی دولت است.

تعریف شما به‌عنوان یک اقتصاددان و استاد دانشگاه از تک‌نرخی کردن ارز چیست؟ یعنی کسانی‌که نرخ ارز را به‌صورت مبادله‌ای، دانشجویی، ترجیحی و ... دریافت می‌‌کنند، باید آن را به نرخ بازار آزاد دریافت کنند و به نوعی ارز را گران‌تر می‌‌خرند.

این دو نرخ باید به هم نزدیک شوند و در یک نقطه با هم تلاقی کنند. این در حالی است که در چنین صورتی طبعا نرخ به بهای ارز آزاد نزدیک‌تر خواهد بود، این اتفاق در صورتی خواهد افتاد که دولت ارز کافی در اختیار نداشته باشد و در چنین صورتی نرخ ارز در بازار آزاد به‌عنوان ارز تک‌نرخی مبنا قرار خواهد گرفت.

ارز دو نرخی چرا فساد و رانت به وجود می‌آورد؟ برخی با استفاده از فاصله این دو نرخ، ارز را با قیمت پایین دریافت و بعد از آن اقدام به واردات می‌‌کنند و با استفاده از نرخ بازار آزاد سود‌های بسیار کلانی را به جیب می‌‌زنند و از این طریق فضای اقتصادی کشور را آلوده به فساد می‌‌کنند.

با تک‌نرخی کردن ارز وضعیت تولید به‌خصوص برای خودروسازان با توجه به تاثیر نرخ ارز روی این صنعت، چگونه خواهد شد؟ اگر ارز را تک‌نرخی کردند، باید نرخ آن کاهش یابد زیرا در صورتی‌که این نرخ افزایش پیدا کند، برای خودروسازان صرفه نخواهد داشت که با نرخ ارز گران‌شده اقدام به وارد کردن مواد اولیه تولید کنند. در صورتی‌که خودروسازان با افزایش نرخ ارز مواجه شوند، به دنبال تامین منابع ارزی خود از منابع دیگر می‌روند و در چنین صورتی هزینه تولید خودروسازان بالا می‌‌رود.

[caption id="attachment_202027" align="alignleft" width="383"] عباس شاکری - استاد دانشگاه[/caption]

عباس شاکری - استاد دانشگاه تک‌نرخی کردن ارز وابسته به عرضه و تقاضاست

طی دو دهه اخیر تلاش‌های زیادی برای تک‌نرخی کردن ارز صورت گرفته اما همواره این تلاش‌ها به‌علت التهابات ارزی که رخ داده همواره با شکست روبه‌رو شده، تحلیل شما از این تلاش‌ها و اتفاقات رخ‌داده چیست؟ تجربه کردن این حجم از التهابات و همچنین نرخ‌های زیادی که دلار به خود دیده، نشانگر این موضوع است که ترتیبات ارزی بی‌شماری اعمال شده که این امر موجب می‌شود نرخ‌های زیادی برای ارز تعیین شوند.

این موضوع این سیگنال را به ما می‌دهد که در اقتصاد ایران بازار ارز به معنای واقعی که در علم اقتصاد برای آن تعریف شده است، وجود ندارد.

به بیان دیگر در دو مقطع شاهد التهابات خیلی شدید ارزی بودیم، نخست در سال ۷۴ که یک‌باره قیمت ارز سه‌برابر شد و دوم در سال ۸۹ و۹۰ که نرخ ارز از هزار تومان به سه هزار و ۵۰۰ تومان افزایش پیدا کرد.

این التهابات شدید بیانگر این است که عوامل ذره‌ای و بی‌نام در بازار فعال هستند و قیمت‌ها را تعیین می‌کنند، نه اینکه عرضه و تقاضا نرخ دلار را تعیین کنند. به همین خاطر می‌توان گفت بازار واقعی ارز در ایران نداریم. اگر چنین بود با این حجم نوسانات ارزی روبه‌رو نبودیم.

در چه صورتی بازار ارز به‌صورت واقعی شکل می‌‌گیرد؟ اگر بازار ارز به‌صورت واقعی و بر اساس مولفه‌های علم اقتصاد شکل می‌گرفت، دیگر ما در هر شرایطی دچار گرفتاری‌های فراوانی نمی‌شدیم. در زمانی‌که ما با کمبود ارز مواجه بودیم، دچار برخی گرفتاری‌ها و در زمان وفور ارز نیز به یک نوع دیگر گرفتار شدیم.

در صورتی‌که اگر بازار ارز به صورت واقعی شکل گرفته بود، دیگر ما نباید این همه مشکلات را تجربه می‌کردیم. در مورد وضعیت تولید در این شرایط باید مشخص کرد شبکه بانکی چه میزان به بخش مولد اقتصاد که همه تولیدکنندگان از‌جمله خودروسازان را شامل می‌شود، یاری می‌رساند و چه اندازه به بخش غیر‌مولد و غیر‌تولیدی سرویس می‌دهد. این موضوع نیاز به بحث جدی و عمیق دارد.

وضعیت تولید کشور به‌خصوص صنعت خودرو که پیشران صنایع کشور به حساب می‌آید، در چنین بازار ارزی چگونه است؟ اگر بازار ارز ما به‌صورت واقعی شکل می‌گرفت، می‌توانستیم از پتانسیل‌های ارزی کشور به بخش تولید از جمله صنعت خودرو کمک کنیم، اما امروز این اتفاق نمی‌تواند روی دهد.

در حال حاضر گفته می‌شود بین ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار ارز در دست مردم و در خانه‌های آن‌ها انبار شده، این به خاطر همان بازار غیر‌رسمی است که به آن اشاره شد، اما اگر این بازار به‌درستی شکل گرفته بود، می‌توانستیم این ۲۰ میلیارد دلار را به خدمت تولید و صنعت کشور دربیاوریم. حال شما ملاحظه کنید اگر این موضوع اتفاق می‌افتاد، صنعت کشور دچار چه تحول عظیمی می‌شد.

راهکار حل چنین مساله ای چیست؟ یک راهکار ساده وجود دارد. زمانی‌که بازار ارز به‌صورت واقعی وجود ندارد، مسئولان امر باید مدیریت بازار را در دست بگیرند. نباید به صورت صرف به سمت اقتصاد بر پایه اینکه دولت بیش از حد دخالت کند رفت، همچنین نباید فقط بر اقتصاد بازار آزاد تاکید کرد بلکه باید در این زمینه مدیریت را اعمال کرد تا بتوان به تعادل رسید.

نقش عرضه و تقاضا در تک‌نرخی کردن ارز چیست؟ نکته مهم این است که در تک‌نرخی کردن ارز باید به عرضه و تقاضا توجه شود چراکه از این علامت می‌توان نرخ متناسب را استخراج کرد. همچنین معمولا در فرآیند تک‌نرخی کردن ارز نرخ کمتر را به نرخ بیشتر می‌رسانند و در یک نقطه این دو نرخ به هم تلاقی می‌کنند و آن نقطه مبنای ارز تک‌نرخی قرار می‌گیرد.