به گزارش « اخبار خودرو » ، کارشناسان اقتصادی به آینده حمل‌ونقل ریلی کشور امیدوار هستند. در این بین، امید فعالان بازار سرمایه بیشتر است؛ چه این که آنها با بالا و پایین‌کردن صورت‌های مالی شرکت‌های این صنعت و محاسبه آینده سودآوری‌شان، برآورد دقیق‌تری از تاثیر رویدادهای جدید در دست دارند.
رویدادهای جدید قرار است به توسعه زیرساخت‌ها شتاب داده، سرعت حمل‌ونقل ریلی بار را افزایش دهد و سود خوبی نصیب شرکت‌های فعال این صنعت کند. البته مشکلات نیز دور از نظر نیست و بسیاری تحقق وعده‌ها را تا اندازه‌ای دشوار می‌دانند.
[caption id="attachment_211347" align="aligncenter" width="602"]
واگن های جدید[/caption]
صنعتی پرمزیت اما نگران مشکلات
از ابتدای دولت یازدهم توجه ویژه‌ای نثار بخش ریلی صنعت حمل‌ونقل شد. استفاده از مزایای این نوع حمل‌ونقل پاک، ارزان و ایمن، دولت را بر آن داشت چالش‌ها را به سود این صنعت رفع کند. اما چشمگیرترین حرکت «کاهش تعرفه حق دسترسی به ریل» بود.
این تعرفه سال به سال سیری کاهشی را طی کرد تا بزرگ‌ترین هزینه حمل بار بر ریل افت کند و توجیه سرمایه‌گذاری در این صنعت بیشتر و امکان رقابت با رقیب قدرتمندی چون حمل‌ونقل جاده‌ای فراهم شود. در راستای تصمیم کاهش تعرفه حق دسترسی، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌تری نیز در حوزه زیرساخت‌ها پیش‌بینی شد.
احداث خطوط جدید ریلی، دوخطه کردن خطوط، تعمیر خطوط قدیمی و تلاش برای افزایش سرعت سیر ریلی ازجمله این تلاش‌ها بود، اما کمبود منابع مالی، حجم سنگین منابع موردنیاز مالی و نبود انگیزه برای ورود بخش خصوصی به حوزه زیرساخت‌ها، چالش‌هایی بود که موجب کندی پیشرفت شد.
با این حال، دولت عقب ننشست و در حدی وسیع، بخشی از پروژه‌ها را عملیاتی کرد، اوج این تلاش‌ها در سال جاری و برای اتصال ۵مرکز استان به ریل بود.
تا زمان تهیه این گزارش، اتصال ریلی به همدان و کرمانشاه برقرار شده و اتصال به ارومیه و رشت نیز مراحل پایانی را سپری می‌کند و کوتاه‌کردن مسیر ریلی تا تبریز پیشرفت مطلوبی دارد.
به دنبال آغاز فرآیند خصوصی‌سازی در صنعت حمل‌ونقل ریلی، شرکت‌هایی وارد این صنعت شدند و سعی کردند از مزایا بهره بگیرند. منوط‌شدن اخذ مجوز تاسیس شرکت حمل‌ونقلی ریلی بار با دارابودن حداقل ۶۰۰دستگاه واگن باری، ورود رقبای متعدد به این صنعت را دشوار کرد، اما حاضرین را با خلوت‌بودن عرصه رقابت مواجه ساخت.
شرکت‌های این صنعت دارایی‌محور هستند و از این جهت، ریسک کمی دارند، ضمن این که عمر واگن‌ها بالا است و حتی می‌توان تا ۵۰سال از آنها استفاده کرد. در صورت استهلاک کامل واگن‌ها نیز ارزش آنها معادل میزان آهن به‌کار رفته در آنها است که ارزش کمی نیست.
سرمایه‌گذاران این حوزه با علم به این موارد و وجود مزایایی چون تلاش دولت برای «رقابت‌پذیرکردن صنعت با حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای» و «کاهش تعرفه حق دسترسی به ریل» در این بخش ورود کردند و برای توسعه برنامه ریختند.
اما مشکلات این حوزه نیز کوچک نبودند. به‌رغم تلاش دولت برای رقابت‌پذیری بیشتر صنعت، نرخ گازوئیل در سال‌های اخیر تثبیت شده و کماکان حمل‌ونقل جاده‌ای که هزینه اندکی برای دسترسی به زیرساخت‌ها می‌پردازد، مزیتی قابل‌توجه نسبت‌به این صنعت دارد.
در اثبات این ادعا همین بس که تنها ۲۳میلیون‌تن از مجموع ۱۵۰میلیون‌تن محموله‌های معدنی جابه‌جا شده در سال ۹۵ در کشور، در حوزه ریلی بوده است، درحالی که ۷۶درصد فعالیت حمل‌ونقل ریلی بار در بخش معدنی خلاصه می‌شود.
مزیت جاده بر ریل در حالی است که به‌تازگی مدیرعامل شرکت راه‌آهن مدعی شده که یک شرکت فولادساز پیشنهاد اتصال به ریل را نپذیرفته و درحالی که ۸/۳میلیون‌تن بار دارد، از جاده برای جابه‌جایی بهره می‌گیرد!
دولت پیشنهاد داده درصورت سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در زیرسازی خطوط، روسازی خط ریلی ازسوی دولت صورت گیرد و ریل نیز به شرکت واگذار شود. گویا شرکت فولادساز مذکور تنها ۲۳کیلومتر با ریل فاصله داشته است.
اما مشکلات این حوزه محدود به قیمت پایین گازوئیل نیست. باتوجه‌به وابستگی شدید به جابه‌جایی بار معدنی، در هنگامه افت چشمگیر قیمت محموله‌های معدنی، جابه‌جایی و درآمدها کاهش پیدا می‌کند.
عدم وصول به موقع مطالبات نیز دیگر مشکلی است که صنایع پرشماری را با خود درگیر کرده و اثری جز کاهش نقدینگی، کاهش فعالیت و افزایش هزینه‌های مالی در پی ندارد.
مزایای تازه: انگیزه سرمایه‌گذاری‌های تازه
دولت علاوه‌بر سرمایه‌گذاری‌های تازه در حوزه زیرساخت‌ها و کاهش حق دسترسی، به‌تازگی سعی داشته انگیزه‌های جدید دیگری نیز برای شرکت‌های این حوزه ایجاد کند.
مقامات راه آهن پس از تصویب برنامه ششم توسعه اعلام کردند با حذف مالیات بر ارزش‌افزوده در این صنعت موافقت شده است. به گفته فعالان این بخش گرچه به دلیل حذف این عامل هم از درآمدها و هم هزینه‌ها، این امر تاثیر مستقیمی بر افزایش سودآوری ندارد، اما هزینه حمل‌ونقل کاهش می‌یابد و شرکت‌ها قدرت آن را دارند که با ارائه تخفیف به مشتریان، از مزیت رقابتی بهتری برخوردار باشند.
زمزمه‌های مبنی‌بر حذف مالیات بر درآمد شرکت‌های صنعت نیز به گوش می‌رسد به این ترتیب که همانند معافیت مالیاتی مناطق محروم، این صنعت نیز به مدت ۱۰سال از پرداخت مالیات معاف شود. گمان می‌رود حتی درصورت تحقق این امر، این معافیت شامل حال سرمایه‌گذاری‌های جدید شود.
اما مهم‌ترین مزیت این صنعت، اعلام معافیت ۵/۳ساله واگن‌های نو از پرداخت حق دسترسی به ریل است. این امر به اندازه‌ای بااهمیت است که سودآوری این شرکت‌ها را متحول می‌کند.
اما خرید واگن‌های نو با دوچالش جدی روبه‌رو است: تامین مالی که بزرگ‌ترین چالش اقتصاد کشور است، در این جا نیز مانعی جدی محسوب می‌شود. چالش دیگر اختلاف دو وزارتخانه بر سر نحوه تامین واگن‌ها است.
وزارت راه‌وشهرسازی موافق واردات بوده اما وزارت صنعت، معدن و تجارت در پی تولید واگن در داخل کشور بوده است. این اختلاف در نهایت به سود تولید داخل تمام شد و سال جاری به سالی برای عقد قرارداد تولید هزاران واگن مسافری و باری در همکاری با شرکای کره‌ای، روس و فرانسوی بدل شد.
در تازه‌ترین تلاش، طی مراسمی در اواخر آذرماه، قرارداد تامین مالی ۳میلیاردیورویی روسیه برای تولید ۲۱هزاردستگاه واگن باری و مسافری منعقد شد.
۲۰هزاردستگاه واگن این قرارداد متعلق به واگن‌های باری است که در فاز نخست قرار است ۶هزاردستگاه واگن توسط سه شرکت داخلی واگن‌پارس، فولاددرخشان و کوثر ساخته شود.
دولت در پی آن است که تا سال ۱۴۰۰ موفق به دستیابی به هدف افزایش حدود چهاربرابری جابه‌جایی ریلی بار شود که مطابق محاسبات برای این منظور نیاز به خرید ۲۸هزار دستگاه واگن باری جدید است. به این ترتیب قرارداد اخیر با روسیه می‌تواند چشم‌اندازی بسیار روشن در برابر توسعه حمل‌ونقل بار ازطریق ریل ایجاد کند.
گفتنی است مطابق گفته مدیرعامل راه‌آهن، بخش ریل موفق به شکست رکورد جابه‌جایی ۴۰میلیون‌تن بار در سال گذشته شده، درحالی که در سال‌های قبل این رقم بین ۳۰ تا ۳۳میلیون‌تن نوسان داشته است. اما برای سال جاری هدف ۶۲میلیون‌تن جابه‌جایی در نظر گرفته شده که روند فعلی توسعه خطوط و ناوگان، دستیابی به این هدف را بسیار دشوار می‌کند.
ناوگان جدید شرکت‌ها نرسید!
شرکت «ریل‌پرداز سیر» در حوزه حمل‌ونقلی ریلی بار در کشور، عنوان پنجم را در سال ۹۵ به خود اختصاص داده است. این شرکت در تازه‌ترین گزارش مالی خود از پیش‌بینی سودآوری امسال خود کاسته است.
مهم‌ترین علت این کاهش عدم ورود ۱۴۰دستگاه واگن جدید در دوماهه پایانی امسال عنوان شده است. طولانی شدن مراحل گمرکی دلیل این عدم تحویل است و شرکت پیش‌بینی کرده از اردیبهشت سال آینده شاهد اضافه شدن این واگن‌ها به ناوگان خود باشد.
ریل‌پرداز سیر در گزارش هیات‌مدیره از عملکرد سال ۱۳۹۵، پیش‌بینی‌کرده‌بود که ۴۰۰دستگاه واگن باری و ۵۰دستگاه لوکوموتیو در سال جاری وارد ناوگان خود کند، اما به‌نظر می‌رسد این هدف محقق نخواهد شد.
این شرکت در پایان سال ۹۵ مالک ۱۰۲۴دستگاه واگن لبه‌بلند بوده و اعلام کرده به قدری تقاضا برای استفاده از جابه‌جایی ریلی بالا است که تمام ظرفیت خود را پیش‌فروش کرده و به سوی اجاره واگن نیز رفته است. میانگین جابه‌جایی بار هر واگن فعلی این شرکت ۵۵تن است، درحالی که پیش‌بینی شده واگن‌های جدید قادر به حمل ۶۸تن بار باشند.
توکاریل بزرگ‌ترین شرکت حمل‌ونقل ریلی بار در کشور است. این شرکت هم در بخش جابه‌جایی مواد معدنی و هم در مجموع جابه‌جایی ریلی بار، رتبه نخست را در سال ۹۵ از آن خود کرده و در پایان سال ۹۵ برابر با ۱۶۶۱دستگاه‌واگن باری لبه بلند ۶محوره ویژه داشته است.
۳۵درصد کل بار شبکه ریلی و ۴۰درصد بار معدنی در سال ۹۵ توسط توکاریل جابه‌جا شده است. اما این شرکت زیرمجموعه فولاد مبارکه اصفهان است و تقریبا تمام خدمات خود را به این غول فولادساز ارائه می‌کند.
توکاریل به همراه زیرمجموعه‌های خود (به خصوص شرکت آسیاسیر ارس) بیش‌از ۵هزاردستگاه واگن دارد که ۲۵درصد ناوگان ریلی باری کشور است. توکاریل قرارداد خرید ۱۸۰دستگاه‌واگن را با واگن پارس منعقد کرده و امید دارد در سال جاری حداقل ۸۰دستگاه را تحویل بگیرد.
اما واگن‌های جدید چه مزیتی برای شرکت‌های فعال حوزه ریل به همراه دارند؟ علاوه‌بر مزایای مالیاتی که ذکر شد، شرکت‌ها بسیار امیدوارند ۴۲ماه معافیت از پرداخت حق دسترسی به ریل، سود مناسبی را نصیب آنها کند.
برای آن که برآوردی از سودآوری به دست داده شود، نگاهی به درآمد ارائه خدمات و هزینه آن در صورت‌های مالی ریل‌پرداز سیر می‌اندازیم. این شرکت پیش‌بینی کرده به‌ازای هر ۱۰۰تومان درآمد ارائه خدمات در سال جاری، ۶۳تومان را به‌منظور حق دسترسی به ریل و بارنامه هزینه کند و درمجموع ۸۶تومان را صرف هزینه‌های مستقیم تولید خدمات کند.
به این ترتیب بدیهی است اگر بزرگ‌ترین هزینه ارائه خدمات شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی حذف شود، سود مناسبی در زمان استفاده از ناوگان نو نصیب این شرکت‌ها خواهد شد.
بازار سهام گرچه از طولانی‌شدن تحویل واگن‌های جدید به شرکت‌های این حوزه ناخرسند است، اما به‌واسطه وجود چشم‌انداز سودآوری مطلوب، با قیمت مناسبی سهام شرکت‌های گروه را خریداری می‌کند.
گفتنی است به‌تازگی شرکت آسیاسیر ارس نیز بر تابلوی بازار سهام قیمت خورده تا از میان ۵شرکت برتر حمل‌ونقل ریلی باری، سه‌شرکت توکاریل، آسیاسیر ارس و ریل‌پرداز سیر وارد بازار سهام شوند.
دوشرکت دیگر که در لیست ۵شرکت برتر، رتبه‌های دوم و چهارم را در اختیار دارند، بهتاش سپاهان و فولاد ریل جنوب هستند و هنوز وارد بازار سهام نشده‌اند. گفتنی است دو شرکت ریل‌سیر کوثر و توسعه حمل‌ونقل ریلی پارسیان نیز در بازار سهام حضور دارند.
علی محسنی - کارشناس حمل‌ونقل ریلی
