به گزارش «اخبار خودرو»، با توجه به چالش‌های ایجادشده پساتحریمی، بخش‌های مختلف فعال در صنعت خودرو با موانع و مشکلات جدی در زمینه تولید مواجه شده‌اند. به‌گفته فعالان این حوزه، این روند به افزایش زیان، کمبود سرمایه و نقدینگی و به دنبال آن کاهش قابل‌توجه تولید در قطعه‌سازی و خودروسازی منجر شده است. به‌عبارتی می‌توان گفت تولیدکنندگان صنعت خودرو توان تامین نیاز موجود در این بخش را ندارند و معتقدند افزایش قیمت‌ها یکی از اصلی‌ترین راه‌حل‌هایی است که می‌تواند بخش قابل‌توجهی از مشکلات را مرتفع کند. بهرغم انتقادهای جدی خودروسازان به عملکرد شورای رقابت، این شورا از پررنگ شدن نقش ستاد تنطیم بازار در زمینه قیمت‌گذاری بیش‌از گذشته اظهار نارضایتی می‌کنند. در رابطه با این موارد، امیرحسن کاکایی، عضو هیات‌علمی دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم‌وصنعت ایران به‌عنوان یکی از کارشناسان این حوزه در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌خودرو» توضیحات مفصل و قابل‌تاملی ارائه کرد.
نیاز موجود در بازار در مقابل عرضه نامناسب، یکی از مهمترین عوامل افزایش قیمت خودرو به‌شمار می‌رود. این در حالی است که تولید خودروسازان در سال‌جاری با کاهش قابل‌توجه روبه‌رو بوده است. دلیل این موضوع چیست؟
اگر بخواهیم بحث کمبود تولید را به‌درستی تجزیه و تحلیل کنیم، باید به دو علت که از اوایل سال وجود داشت و دلیل دیگری که به‌تازگی به‌آن اضافه شده است، اشاره کنیم. علت اصلی آن، گمرکات بود که از ابتدای سال تولید را به‌شکل عجیبی به سمت قفل شدن برد. با وجود اینکه الان ترخیص از گمرک بهتدریج انجام می‌شود اما این موضوع به اندازه‌ای نیست که مشکل را برطرف کند. دلیل دوم بحث ارز مطرح بود و ابتدا عنوان شد ارز با نرخ 4200تومان اختصاص می‌یابد اما این اتفاق نیفتاد. این موضوع مدتها طول کشید و به‌دنبال آن نیز مساله قیمت‌گذاری‌ها مشکلاتی به‌وجود آورد.
اوایل سال، اجازه افزایش قیمت از سوی شورای رقابت داده شد. چرا ارائه مجوز افزایش قیمت در ماه‌های اول سال رضایت خودروسازان را به همراه نداشت؟
امسال قیمت‌گذاری خودرو با تاخیر و تا سقف 7.2دهم درصد آن‌هم بر مبنای ارز 4200تومانی انجام شد. در حالی که این ارز به‌میزان بسیارکمی تخصیص یافت. جالب اینجاست اکنون اعلام کرده‌اند می‌خواهند مابه‌التفاوت آن ارز را پس بگیرند. در عین حال با تمام این تغییرات، مجوز افزایش قیمت براساس این شرایط، به خودروساز داده نمی‌شود. درنتیجه خودروسازان دیگر نمی‌توانند قرارداد مناسبی با قطعه‌سازان ببندند و به‌دنبال آن تولیدکنندگان قطعات نیز امکان تولید و تامین قطعات را از دست می‌دهند. عمده‌ترین دلیل نارضایتی، همین عوامل هستند.
آیا این عوامل به کاهش تولید منجر شده است؟
شرایط باید اصلاح شود. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، قطعا فعالیت صنعت خودرو به سمت توقف خواهد رفت. در حال‌حاضر باید توجه داشت خودروسازان نیز با مشکلات جدی روبه‌رو هستند اما هنوز وضعیت قابل‌جبران است. اما دراینجا بحث زیان‌های هزاران‌میلیارد تومانی مطرح است و هرروزی که در بهبود شرایط تاخیر ایجاد شود، به سمت جبران‌ناپذیر شدن صدمات و آسیب‌های صنعت پیش خواهیم رفت. به‌رغم‌آنکه مشکلات گمرک در حال بررسی و برطرف شدن هستند اما این مساله همچنان به قوت خود باقی است. درواقع شاهد یک چرخه باطل هستیم. همین عامل باعث می‌شود بخشی از خودرو تولید شده اما به‌دلیل کمبود قطعه، به‌جای تجاری شدن در کارخانه ته‌نشین می‌شود. انگار نقدینگی تبدیل به کالایی نیمه‌تمام شده است که هزینه انبار و خواب سرمایه را تحمیل کرده و درنتیجه منجر به افزایش زیان منجر می‌شود. در این شرایط کیفیت نیز کاهش خواهد یافت. چون وقتی خودروساز نتواند با قطعه‌ساز و تامین‌کننده خود به‌درستی رفتار کند یعنی بدهی خود را به موقع بپردازد اما در مقابل انتظار تولید داشته باشد، قطعه بی‌کیفیت هم می‌تواند وارد چرخه تولید شود. حتی اگر قطعه باکیفیت نیز دیر وارد خط تولید شود، خودرو هم با تاخیر به دست مشتری می‌رسد. با توجه به همین دیرکرد مشخص می‌شود تولید چه شرایطی دارد و از نظر کیفی می‌تواند با چه ایرادهایی همراه باشد. به‌دلیل روش‌های اشتباهی که وجود دارند، هزینه‌ها روزبه‌روز در حال افزایش هستند و درمقابل باتوجه به فشار و هیجان بسیاری که برای تحویل خودروهای پیش‌فروش‌شده وجود دارد، برای کیفیت نیز ضمانت کافی وجود نخواهد داشت. چراکه خریدارانی که خودروها را تحویل می‌گیرند، معادل قیمتی که پرداخته‌اند، سود کرده‌اند. در این شرایط اگر دلالان نیز در میان خریداران محصول باشند، می‌توان گفت آنها به همان اندازه که خودروساز متحمل زیان می‌شود، از فروش خودرو در بازار با قیمت بالاتر نفع می‌برند. تاکید من درباره دلالان بر این اساس است که تا چند وقت پیش عمده خریداران خودرو در طرح‌های پیش‌فروش، واسطه‌ها و دلال‌ها بودند و کمتر مشتری‌های واقعی موفق به خرید خودرو در طرح‌های پیش‌فروش می‌شدند. نتیجه این موضوع را هم امروز در بازار شاهد هستیم. در صورت ادامه این وضعیت معلوم نیست خودروساز تا چه زمانی بتواند ادامه حیات دهد یا حتی این حجم خسارت را چگونه خواهد کرد. با این وجود، تاکید بر این است این اتفاقات قابل‌جبران هستند. حتی تحویل خودروهای پیش‌فروش‌شده در توان خودروسازان است ولی عملکرد و برنامه‌ریزی‌های جبرانی باعث می‌شود این فرایند به افزایش قیمت در حاشیه بازار منجر شود و زیان‌آور باشد یا به از بین رفتن فاصله قیمت بازار و تولید بینجامد تا سودآور و اقتصادی باشد.
بر این اساس به طور دقیق ایجاد چه عواملی به جبران زیان‌های موجود و نجات صنعت منتهی شود؟
باز تاکید می‌کنم نخستین و مهمترین موضوع، قیمت‌گذاری صحیح خودرو است. در این شرایط شاید بتوان گفت حرف دیگری باقی نمی‌ماند. یعنی این موضوع آنقدر ادامه یافته است که به شدت خطرناک شده که موضوع دیگری اهمیت نمی‌یابد.
در این راستا باتوجه به تغییراتی که درنتیجه پیگیری خودروسازان در شرح وظایف شورای رقابت ایجاد شد و مسئولیتی که به ستاد تنظیم بازار محول شده است، آیا مشکل قیمت‌گذاری برطرف خواهد شد؟
متاسفانه پاسخ خیر است. اتفاقا این موضوع ناراحتی‌های بسیاری را به همراه داشت. چراکه به جای حل مشکل، گویا صورت مساله را به دست دیگری سپرده‌اند. به این ترتیب تا ستاد تنظیم بازار بخواهد مشکل را حل کند، زمان زیادی صرف خواهد شد. درحقیقت بهشخصه از این تصمیم‌گیری تعجب می‌کنم. طبیعتا حل این مشکل توسط ستاد تنظیم بازار و سازمان حمایت باعث خوشحالی خواهد بود، اما تجربه نشان می‌دهد این غیرممکن است. درواقع می‌شد این موضوع را در همان شورای رقابت هم حل‌وفصل کرد. در حالی که باید توجه داشت طی همین جابه‌جایی تا امروز چه مدت زمانی گذشته و هنوز اتفاقی نیفتاده است. یکی از ابهامات موجود این است آیا رسما ابلاغ شده است که قیمت‌گذاری به سازمان حمایت منتقل شده است و آیا شورای رقابت واقعا دیگر نقشی در این زمینه ندارد؟ اینها موضوعاتی هستند که در فرایند بروکراسی اداری موجود زمان‌بر است. آن هم در شرایطی که رئیس شورای رقابت به‌تازگی اعلام کرده است دراین‌مورد به دیوان عدالت اداری شکایت خواهد کرد. یعنی اینطور نیست که به‌راحتی یک کار از یک بخش گرفته شود و به‌راحتی به بخش دیگری سپرده شود. درنهایت اگر همه‌چیز طبق روال منطقی پیش برود، آن زمان ستاد تنظیم بازار توجیه خواهد شد تا بتواند به‌درستی در این زمینه تصمیم‌گیری کند.
غیر از موضوع قیمت‌گذاری چه عوامل دیگری را برای بهبود شرایط موثر می‌دانید؟
من معتقدم شجاعت حتی پیش‌از موضوع قیمت‌گذاری باید مدنظر قرار گیرد. اینکه مسئولان با واقعیت روبه‌رو شوند. یکی از زمینه‌هایی که نیاز به بروز این شجاعت دارد، همین بحث قیمت است. باید این شجاعت وجود داشته باشد قیمت را افزایش دهند. به این ترتیب قیمت کف بازار تعدیل و زیان خودروسازان نیز جبران می‌شود. همچنین بازار دلالی نیز از بین برود. چون وقتی حاشیه سود قیمت در بازار کاهش یابد، دیگر دلالی به‌صرفه نیست.
به موضوع افزایش قیمت‌ها و مشکلاتی که قیمت‌های فعلی به دنبال دارد، اشاره کردید. غیر از این چه عاملی می‌تواند شرایط خودروسازان را تغییر دهد؟
یکی از موضوعات مهم، مساله ارتقای واحدهای تحقیق‌وتوسعه است. شاید شنیدن این حرف از قول من عجیب به نظر برسد. اما بهشدت به این موضوع اعتقاد دارم. متاسفانه زیان روزافزون و ازیاد مشکلات روزمره خودروسازان، توجه آنان به موضوع تحقیق‌وتوسعه را بسیار کمرنگ کرده است. به‌هرحال قابل‌انکار نیست اثرات تحریم خود را نشان می‌دهد. با ترک ایران توسط رنو، دیگر تولید ساندرو کار راحتی نیست یا با رفتن پژو دیگر نمی‌توان 2008 تولید کرد. این عوامل باعث می‌شود مردم برای خرید خودروهای دیگر هجوم بیاورند. دو، سه سال گذشته قرار بود یک‌سری کار تحقیق‌وتوسعه‌ای انجام شود تا خودروسازان بتوانند خودروهای جدید ارائه کنند. اما حالا بحث خودروهای جدید را می‌توان کنار گذاشت و به‌جای آن بر طراحی موتور، قوای محرکه و سیستم انتقال قدرت جدید متمرکز شد. بهخصوص اینکه ما در مورد تامین بعضی از اینها هنوز به خارج کشور وابسته‌ایم. من نمی‌گویم می‌توان این وابستگی را به‌راحتی از بین برد اما صنعت خودرو ما احتیاج دارد روی قطعاتی که اروپایی‌ها به‌راحتی به ایران نمی‌دهند، کار تحقیق‌وتوسعه‌ای انجام دهد تا بتواند در دوران تحریم قوی‌تر عمل کرده و تا حدی کمبودها را جبران کند. اینها مسائلی هستند که قربانی شرایط موجود شده‌اند. آنقدر صنعت خودرو درگیر روزمرگی و حیات و ممات شده است که دیگر کسی به فکر آتیه نزدیک نیست. صنعت خودرو برای اینکه بتواند در مقابل تحریم‌ها بایستد، ضمن اینکه باید تلاش کند نیاز خود را از طریق منابع دیگر تامین کند، احتیاج به تحقیق‌وتوسعه از پایین‌ترین سطوح تا پیشرفته‌ترین سطوح دارد. خطوط تولید خودروسازان نیاز به تعمیر و نگهداری دارد و قطعات مورد نیاز این کار قطعاتی هستند که خارجی‌ها نمی‌گذارند وارد ایران شوند. درحالی که ما توان تولید برخی از این قطعات را در کشور داریم اما برای عملی شدن این کار باید تحقیق‌وتوسعه فعال و تقویت شود. اگر الان این کار انجام نشود، شاهد نتایج خوبی نخواهیم بود.
به‌گفته شما خودروسازان درگیر مسائل روزمره هستند، تقویت بخش تحقیق‌وتوسعه نیاز به سرمایه قابل توجه دارد. چه روشی برای تامین این سرمایه مناسب است؟
این اقدامات نیاز به سرمایه دارد. در کشور سرمایه‌های سرگردانی وجود دارد که باعث ایجاد مشکل در اقتصاد می‌شوند. این در حالی است که صنایع مختلف ازجمله صنعت خودرو بهشدت نیازمند سرمایه است. با مدیریت درست سرمایه می‌توان به سودآوری قابل‌توجهی درست یافت. برای دست یافتن به این موضوع نیاز به تسهیل مکانیزم بورس وجود دارد. در دنیا چنین سرمایه‌هایی را بورس جذب و تامین می‌کند. مردم یا باید سرمایه خود را در بانک نگهدای کنند یا باید به‌طور مستقیم کارآفرین باشند یا به بورس اعتماد کنند. بورس می‌تواند یک‌واسطه خوب در این زمینه محسوب شود، برای اینکه سرمایه را به مسیر درست هدایت می‌کند. اما با حفظ احترام باید گفت بورس در کشور ما فقط یک‌واسطه است و متاسفانه سفته‌بازی در آن وجود دارد. به‌عنوان‌مثال مشاهده می‌شود در یک هفته بورس رونق پیدا می‌کند آن‌هم به این دلیل که با پتروشیمی دلار آزاد فعالیت می‌کند و به محض اینکه دلار کنترل می‌شود، پتروشیمی و بورس با هم افت می‌کنند. به‌همین دلیل امروز مردم متاسفانه با خرید طلا، سکه و ارز سرمایه خود را مدیریت می‌کنند. درحالی‌که اگر بورس درست عمل می‌کرد، برای توسعه محصولات و فن‌آوری‌های سودآور و ارزش‌آفرین از پیش، طرح‌هایی ارائه می‌داد و اعتمادآفرینی می‌کرد، امروز می‌توانست این سرمایه را جذب و مشکل نقدینگی را هم حل کند. بنابراین این مکانیزم‌ها باید همزمان حل شده و پیش برود. به‌هرحال تحریم‌ها اتفاق افتاده‌اند و این بهترین زمان است که می‌توانیم روی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خود تمرکز و کار کنیم. درحال‌حاضر باید دعواهای سیاسی را کنار گذاشت. شرایط امروز زمان خوبی برای اثبات این حرف نیست که باید صنعت خودرو را جمع کنیم. من به صنعت خودرو اعتقاد دارم و فکر می‌کنم وقت چنین دعواهایی نیست بلکه باید باهم متحد شویم و این تهدیدها را به فرصت برای سرمایه‌گذاری، نوآوری و مستقل شدن تبدیل کنیم.
