اسماعیل یکتا ، کارشناس صنعت نفت و روانکاورها : کیفیت هر نوع روانکار، اعم از خودرویی و صنعتی بر دو اصل استوار است؛‌ نوع روغن پایه و مواد افزودنی شیمیایی که برای تولید روانکار به‌کار رفته است. به‌طور معمول میزان حجمی یا وزنی روغن پایه بین ۹۵ تا ۹۷ از کل مایع روانکار بوده و میزان مواد افزودنی بین ۳ تا ۵درصد متغیر است.

علی‌رغم میزان درصد پایین مواد افزودنی، اصولا ارزش و تاثیر مواد افزودنی، فوق‌العاده بالا بوده و نسبت به همین میزان نیز از قیمت بالایی برخوردار است. سازندگان مواد افزودنی روانکارها یا پالایشگاه‌های نفت و گاز و پتروشیمی در جهان بسیار اندک هستند و تعدادشان به زحمت به عدد ۲۰ می‌رسد.

بهترین مواد افزودنی جهان ساخت چهار کشور آلمان، انگلیس، ژاپن و ایالات‌متحده است. درواقع نوع و تعداد مواد افزودنی، وظیفه هر روانکار را تعیین می‌کند و نوع روغن پایه تاثیر زیادی بر مشخص کردن وظایف این مایع ندارد.

چرا ادتیو را به روغن اضافه می‌کنیم؟

مواد افزودنی به‌کار رفته در روانکارها در درجه اول افزایش کارایی و کیفیت را به‌همراه دارد و در درجه دوم باعث کاهش هزینه‌های تعمیرات موتور، گیربکس، دیفرانسیل، توربین و سایر قطعات می‌شود، به‌طوری‌که افزودن یک ماده جدید به همراه سایر مواد افزودنی به روانکار، باعث کاهش ساییدگی یا اصطکاک حتی به میزان صفر می‌شود.

نوع فرمولاسیون و فرآیند ساخت ماده افزودنی نیز تاثیر زیادی بر کیفیت یک روغن روانکار دارد. هر نوع روغن روانکاری که دارای ماده شگفت‌انگیز ZFM باشد،‌ پایداری فوق‌العاده‌ای خواهد داشت و به‌تبع بسیار گران است.

وظایف ادتیو روانکارها

  پاک‌کنندگی (Detergent): هدف پاکسازی و پیشگیری از ایجاد رسوب و لجن اسیدی قطعات داخلی دستگاه‌هاست. در واقع اسیدهای موجود روغن را خنثی و از اکسیداسیون روغن جلوگیری می‌کنند.

ضدسایش (Anti Wear): جهت پیشگیری از سایش قطعات ماشین‌آلات و ایجاد لایه مقاوم از مواد شیمیایی بین قطعات متحرک و ثابت.

فشار مضاعف (Extreme Pressure): پیشگیری از فرسایش سطوح فلزی در شرایط روانکاری سخت و فشار بسیار بالا و ایجاد ترکیب شیمیایی با سطوح فلزی و قوی‌تر از ماده ضدسایش.

پایین‌آورنده نقطه ریزش و انجماد (Pour point depresent): پیشگیری از ژله شدن و نهایتا انجماد روغن در دمای پایین،  راه‌اندازی دستگاه در هوای سرد و پیشگیری از کریستالی‌شدن روغن.

بهبود دهنده اصطکاک (Friction Modifier): هدف استفاده از این ماده افزودنی، کاهش اصطکاک میان سطوح متحرک ماشین‌آلات،‌ گیربکس، موتور و توربین در هر شرایط کاری است.

ضد کف (Anti Foam):‌ پیشگیری از کف‌کردن روغن و حباب‌های هوا که باعث خرابی تجهیزات می‌شوند. حباب هوا و کف، قاتل کیفیت روغن هستند (به‌ ویژه در کاهش عمر روغن بسیار موثرند) .

ضدخوردگی (Anti Corrosion): هدف  استفاده از این ماده، کاهش خوردگی قطعات فلزی در تماس با روغن است و با ایجاد لایه محافظ از خوردگی قطعه توسط آب و اسیدهای خورنده جلوگیری می‌کنند.
ضد زنگ (Anti Rust): برای کاهش خوردگی قطعات فلزی و پیشگیری از واکنش‌های قطعه با آب و اسید اضافه می‌شود.

بهبوددهنده شاخص گرانروی (VI Improver):‌ برای کاهش تغییرات ویسکوزیته (گرانروی) در برابر تغییرات درجه حرارت گرما و سرما مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده از سرعت کاهش ویسکوزیته در برابر گرما و سرما می‌کاهد.

ضد اکسیداسیون (Anti-Oxidant):‌ به‌منظور پیشگیری از اکسیداسیون (واکنش با اکسیژن) روغن‌ها استفاده می‌شود. همچنین جزو مهم‌ترین مواد افزودنی در تمام انواع روانکارهای خودرو، توربین و هواپیماست که از ایجاد لجن اسیدی، پراکسیدها و هیدروکسیدها به‌شدت جلوگیری می‌کند و عمر قطعات را به‌شدت افزایش می‌دهند.

معلق‌کننده‌ها (Dispersants): جهت معلق نگه‌داشتن ذرات آلوده‌کننده در روغن استفاده می‌شود و ذرات کربن و لجن‌های اسیدی را به‌صورت معلق نگهداری می‌کند تا از ایجاد رسوب جلوگیری کند.

درخصوص موارد یازده‌گانه مواد افزودنی‌ باید اشاره کرد که استفاده از موارد یادشده به‌صورت اجباری و استاندارد است و در کنار این مواد، بسیاری از تولیدکنندگان روغن‌موتور، گیربکس و توربین از مواد افزودنی خاص خود نیز استفاده می‌کنند که فرمولاسیون انحصاری و محرمانه‌ای دارد.

شرایط تولیدکنندگان ایرانی برای تهیه ادتیو

در صنعت تولید روانکار ایران از مواد افزودنی چینی، هندی و لهستانی استفاده می‌شود. نوع مواد افزودنی روانکارهای نفتی (معدنی) با مواد افزودنی روغن‌های فول‌سنتتیک بسیار متفاوت است و مواد استفاده‌شده در روانکارهای فول‌سنتتیک هزینه‌های زیادی برای تولیدکنندگان داخل به بار می‌آورد که صرفه اقتصادی تولید این نوع روغن‌ها را برای بازار داخلی ایران بسیار ناچیز می‌کند.

مواد افزودنی روانکارها به‌دلیل شیمیایی بودن دارای برگه گواهی کیفیت و نیز برگه هشدار ایمنی و زیست‌محیطی به نام MSDS هستند که استاندارد بین‌المللی بوده و برای حمل ماده افزودنی، به‌همراه داشتن آن الزامی است.

مواد افزودنی برای ساخت روغن یا گریس‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است ولی امکان دارد برای تولیدشان از موارد مشترکی استفاده شده باشد.