زمانی که شرایط خاصی برای خودرو درست شود که فشارهای خارجی و کارکرد موتور خودرو، متناسب با قوانین موجود در طبیعت و اصول ترمودینامیکی و دینامیکی خودرو نباشد، پیشرانه دچار مشکل می‌شود که یکی از این موارد گرم کردن و جوش آوردن خودرو است. خوشبختانه یا متاسفانه با حضور گسترده و فراوان خانواده موتورهای پژو در کشورمان، مسئله گرم کردن و جوش آوردن موتور که از ویژگی‌های خاص این موتورهاست، برای کسی عجیب و غیرمنتظره نیست. در این مطلب به مسئله خنک‌سازی و بررسی علل این اتفاق می‌پردازیم.
اطلاع از دمای کاری موتور
هرچند که در خودروهای امروزی، سیستم‌های هشداردهنده گرم‌شدن و جوش آوردن خودرو وجود دارد و این اتفاق به شکل‌های مختلف به راننده گوشزد می‌شود، اما باید از دمای کاری موتور و فن‌ها نیز اطلاعاتی داشته باشیم. دمای کاری موتور در خودروهای قدیمی‌تر روی آمپر آب با رنگ‌های مختلف نشان داده شده است اما این رنگ‌آمیزی در خودروهای جدید وجود ندارد و آمپر آب درجه‌بندی شده است. کافی است تا یک بار تا لحظه گرم شدن موتور خودرو، منتظر روشن شدن فن‌های سیستم خنک‌کاری شویم و دمایی را که فن‌ها شروع به کار کردن می‌کنند را در ذهن همیشه داشته باشیم.
این دما نشان‌دهنده آغاز شرایط بحرانی خودرو است و در صورتی که در پشت فرمان دیدیم آب از این دما در حال گذر است، باید سریعا پی به وجود اشکال در سیستم خنک‌کاری ببریم و حدس بزنیم که خودرو در حال گرم‌شدن است. این اتفاق و گذر از دمای نرمال آب می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. همچنین محدوده خاموش‌شدن فن‌ها را نیز بدانید. در واقع یکی از اصول مهم رانندگی در این است که همیشه نگاهی به آمپرها در حین حرکت داشته باشیم و یک راننده خوب با بررسی لحظه‌ای آمپرها از بروز مشکل در لحظات اولیه جلوگیری میکند.
انواع کارکرد فن و پروانه خنک کننده :
خودروها یا دارای فن‌های برقی هستند و یا مثل نمونه‌های قدیمی از پروانه‌های تسمه دار استفاده می‌کنند. فن‌های برقی کارکرد مستقلی از موتور خودرو دارند. اما نکته مهم در خصوص این فن‌ها در این است که در برخی نمونه‌ها مثل مدل‌های پایین تر از پژو ۴۰۵ و این خانواده، فن‌ها در صورت بالا بودن دمای آب، حتی با اختلاف کمی، بعد از خاموش شدن خودرو نیز روشن می‌مانند تا دمای آب رادیاتور را کاهش دهند.
هر چند این کار باعث سریع تر خنک شدن آب داخل رادیاتور می‌شود اما مصرف باتری خودرو را در زمان خاموش بودن و شارژر نشدن را نیز به همراه دارد که مشکلات خاص خود را خواهد داشت. اما در خودروهایی که پروانه آنها همراه با موتور خودرو می‌چرخد ( یا با اتصال تسمه و یا با حضور کلاچ پروانه)، بهتر است تا پس از طی مسافت‌های زیاد، سریعا اقدام به خاموش کردن خودرو نکنیم. البته این کار برای نمونه‌های فن دار نیز بهتر است اجرا شود اما چندان ضروری نیست.
با این کار شرایط نرمال کاری پیشرانه را به آن می‌دهیم و از جوش آوردن ناگهانی آب جلوگیری می‌کنیم. چرا که در این خودروها با خاموش شدن موتو، پروانه از کار می‌افتد و دمای آب به خاطر گرمای موتور بالا می‌رود و منجر به ایجاد فشار و جوش آوردن موتور می‌شود، ضمن اینکه خنک شدن موتور نیز به صورت نرمال انجام نمی شود. پس بهتر است تا چند دقیقه ای اجازه بدهیم که خودرو در جای خود روشن بماند تا اگر قرار است عیبی در سیستم خنک کاری به وجود آید، در حالت ساکن مشخص شود.
طرز رفتار با یک خودرو جوش آورده
خودرویی که جوش می‌آورد برعکس آدم عصبانی، نیاز به اقدامات سریع و پیشگیرانه دارد و باید از ادامه این اتفاق به هر شکلی خودداری شود. باید تذکر داد که شرایط کاری و شرایط محیطی نیز در جوش آوردن و چگونگی خنک کردن موتور اثر دارند اما در حالت کلی، وقتی خودرو گرم کرد اگر در شروع بالا رفتن آمپر است و پایین آمدن آن را مدتی است که حس نکرده‌اید و هنوز شرایط بحرانی پیش نیامده، خاموش‌کردن موتور مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما به شرط اینکه فن‌ها در حال کار باشند تا با سرد کردن آب رادیاتور و استارت‌های چند دقیقه به چند دقیقه که منجر به چرخش آب درون موتور می‌شود، بتوان آب را مرحله به مرحله تا گذر از خطر، خنک کرد.
این نکته رانباید فراموش کنیم که اصلا یک موتور گرم شده را خاموش رها نکنیم، چرا که منجر به ایجاد خسارت‌هایی مثل تاب برداشتن سر سیلندر، چسبیدن رینگ‌ها درون پیستون و ... می‌شود و در هر دقیقه باید چند تک استارت به خودرو بزنیم. اما اگر موتور جوش آورده، چراغ اخطار روشن شده و وضعیت در شرایط بحرانی قرار گرفته است، اقدامات زیر را انجام می‌دهیم:
۱- خودرو را به کنار منتقل می‌کنیم و در اولین اقدام سریعا به بررسی کارکرد فن‌ها می‌پردازیم. اگر فن‌ها در حال کار با دور تند خود بودند، مشکل از جای دیگر است و اگر فن‌ها خاموش بودند و یا در دور آهسته، با زدن دکمه کولر خودرو، فن‌ها را مجبور به چرخش در دور تند می‌کنیم. در خودروهایی که پروانه آنها با تسمه است، باید از سلامت تسمه و سفت بودن آن مطمئن شویم. شل بودن تسمه باعث می‌شود تا در حین کار و بالا رفتن دمای اطراف، تسمه شل‌تر شده و کارکرد آن به کلی مختل شود. برای خنک‌کردن خودروهای دارای پروانه، می‌توان از گاز دادن‌های آهسته و کمی بالا آوردن دور موتور استفاده کرد. در این صورت سرعت جریان باد ایجاد شده توسط پروانه، بیشتر شده و دمای آب را پایین می‌آورد. در صورت خرابی پروانه یا فن‌ها باید به دنبال رفع عیب مثل خرابی رله فن، سنسور دمای آب و ... یا شل شدن و پاره شدن تسمه باشیم.
۲- از ریختن آب روی موتور گرم در هر حالتی خودداری کنید؛ چراکه سردشدن یکباره موتور منجر به تاب برداشتن سرسیلندر و حتی گیرپاژ قطعات داخلی آن می‌شود. اما اگر آب به میزان کافی در دسترس باشد، می‌توان آن را روی شبکه‌های رادیاتور (و نه به اشتباه روی سر رادیاتور) بریزیم که منجر به کاهش دمای آب سیستم خنک‌کاری شود.
۳- در مرحله بعد باید به سراغ اضافه کردن آب برویم. پس موتور را خاموش می‌کنیم. وقتی موتور خودرو جوش می‌آورد، باز کردن در سیستم خنک‌کاری می‌تواند باعث پاشیدن آب به بیرون و ایجاد سوختگی شود. اما با کمی مهارت می‌توان از ایجاد این اتفاق جلوگیری کرد. بهتر است تا دستمال بزرگی و یا حتی یک لباس را روی در سیستم خنک‌کننده بگذاریم و آرام آرام به نحوی که هوای موجود در سیستم و فشار ایجاد شده در آن، خارج شود، اقدام به باز کردن در سیستم خنک‌کاری کنیم. در این حالت چون آرام و آهسته فشار خارج شده است، امکان پاشیدن آب به بیرون کمتر می‌شود و در صورت بروز چنین اتفاقی، پارچه قرار گرفته روی در از وقوع آن جلوگیری میکند. با باز کردن در، آب درون رادیاتور می‌ریزیم و خودرو را روشن می‌کنیم. سپس با گردش آب و پس از چند لحظه، مجاری هواگیری سیستم خنک‌کاری را (در صورت وجود در سیستم) باز کرده و اقدام به اضافه‌کردن آب و هواگیری آن می‌کنیم و سپس به دنبال علت کاهش آب باشیم و اگر کاهش آب در صورت وجود نشتی در سیستم است، باید آن را برطرف کنیم.
۴ - اگر کاهش دمای آب با اقدامات بالا، واضح نبود، امکان بروز مشکل در بخش‌های دیگر وجود دارد. یکی از این قسمت‌ها، قفل کردن ترموستات است. ترموستات وسیله‌ای ترمودینامیکی است که تا حد مشخصی امکان گرم شدن آب درون موتور را می‌دهد و بعد از آن با باز شدن فنر آن در اثر گرم شدن آب، امکان چرخش آب درون سیستم خنک‌کاری و خنک شدن آن را ممکن می‌سازد. اگر ترموستات گیر کند، آب درون سیستم نخواهد چرخید و مدام درون موتور گرم می‌شود تا جایی که علائم جوش آوردن موتور معلوم شود. برای اینکه بفهمیم ترموستات سالم است یا نه، دست خود را روی رادیاتور قرار می‌دهیم و اگر در لحظه جوش بودن آب و بالا بودن دما، رادیاتور سرد و خنک باشد، نشان از عدم ورود آب گرم موتور به رادیاتور و در نتیجه خرابی ترموستات دارد. در صورت خرابی ترموستات، باید اقدام به تعویض آن کنیم و یا حتی در حالت اضطرار، آن را تا اولین موقعیت از سیستم برداریم.
۵ - عدم ورود آب به درون رادیاتور می‌تواند علت دیگری نیز داشته باشد و آن کارنکردن واتر پمپ است. این اتفاق در خودروهای امروزی بسیار کم رخ می‌دهد و معمولا با خراب شدن واتر پمپ، نشانه‌های آن بروز میکند که خرابی فیبر فنر و نشتی آب از قسمت واتر پمپ، شایع‌ترین آنهاست.
۶- یکی از نتایج گرم‌شدن موتور، خرابی واشر سرسیلندر است که باعث سوختن و یا در حالت خفیف‌تر، اصطلاحا ترسیدن واشر می‌شود. این حالت البته علل دیگری نیز دارد اما گرم شدن موتور از شایع‌ترین آنهاست. این عیب می‌تواند منجر به مخلوط شدن و راهیابی راهگاه‌های آب و روغن به هم شود که اصطلاحا گفته می‌شود پیشرانه آب و روغن قاطی کرده است یا باعث ورود کمپرس به داخل سیستم خنک‌کاری می‌شود. در هر دو حالت لوله‌های آب خودرو متورم می‌شود که وجود هوای فشرده را در آنها به خوبی می‌توان حس کرد، آب رادیاتور مدام کم می‌شود و نیاز به سرریز آن وجود دارد، دمای آب بازی میکند و مدام تا روشن و خاموش شدن فن‌ها، بالا و پایین می‌رود، با باز کردن در رادیاتور، صدای خروج هوای فشرده به وضوح شنیده می‌شود و... . در صورت وقوع این اتفاقات باید سریعا اقدام به تعویض و تعمیر واشر سرسیلندر کرد. در صورت سوختن واشر سرسیلندر، اگر بقیه قسمت‌های سیستم خنک‌کاری درست عمل کند، می‌توان مسافتی را تا رسیدن به یک تعمیرگاه به راحتی طی کرد. اما ادامه دادن زیاد این حالت، می‌تواند منجر به ترکیدن لوله‌ها و نتایج بدتر و یا مشکل در سیستم روغنکاری و مشکلات حادتری شود.
