اشاره

    در عرصه مديريت و سازمان، از مسئوليت اجتماعی به عنوان اخلاقيات فرا سازمانی ياد می گردد. بسياری از اقدامات و رفتارهاي مديران و کارکنان، متأثر از ارزش‌های اخلاقی است و كم توجهي به اخلاق کار در مديريت بنگاه ها و سازمان‌ها، می‌تواند معضلاتي جبران ناپذير برای سازمان‌ها به وجود آورد.

   در سال هاي اخير با افزايش انتظارات اجتماعي از بنگاه هاي اقتصادي و سازمان‌ها، جوامع نسبت به بسياري از مسائل اجتماعي و فرهنگي حساس‌تر شده‌اند. بی‌توجهی سازمان‌ها به اين حقوق و عدم رعايت اصول اخلاقی در برخورد با ذی‌نفعان خارج سازمان، احتمال بروز مشکلات سازماني را افزايش داده، در‌نتيجه ميزان سود و موفقيت سازمان را تحت تأثير قرار مي دهد. در عصر كنوني كه عصر مديريت نام گرفته است، فضای سازمان ها به سرعت در حال تغيير بوده و براي ارائه  تصويري مثبت از سازمان در جوامع مديران اجرايي مي بايست برنامه هاي مدوني براي توسعه مسئوليت هاي اجتماعي و اخلاقي سازمانشان داشته باشند.

به اين بهانه و براي آشنايي بيشتر مخاطبين با مسئوليت هاي مديران در عرصه هاي اجتماعي  با شهرام شيركوند، پژوهشگر حوزه مدیریت اجرايي  و مدیر مسئول مجله تخصصی مدیریت اجرایی گفت و گويي داشته ايم كه در ادامه مي خوانيد.

1- با توسعه و پيشرفت صنايع و تکنولوژی و تغييرات اجتماعي ، تأثيرات شرکت ها و سازمان ها به ويژه مديران و مراجع تصميم گيري در اين حوزه ها بر جوامع اجتناب ناپذير است ، نظرتان را در مورد اهميت مسئوليت اجتماعي مديران بيان كنيد.

از آنجا که شرکت ها و سازمان ها توسط مدیران اداره مي شوند و نظرات آنها در نحوه ي اداره سيستم ها تأثیر گذار است، توجه به اخلاق مدیران و مسئوليتشان در قبال جامعه تحت عنوان «مسئولیت اجتماعی مدیران» از اهميت زيادي برخوردار است. مدیران تصمیماتی را اتخاذ می کنند که علاوه بر داشتن مبانی واقعیت، مستلزم قضاوت ارزشی و اخلاقی نیز هست. به اين ترتيب تصمیمات مدیران می تواند طی یک روند سلسله وار سرنوشت نهادهای جامعه را تا حدود زيادي دستخوش تغییر نماید. پس اگر مدیران شرکت ها براي اهداف اجتماعی خود ارزش قائل نباشند، آلودگی محیط، بیماری، تبعیض و نابسامانی محیط شان را فراخواهد گرفت. اگر در گذشته به مديران توصيه مي شد كه سازمانشان را بهره ور نگاه دارند و به ارضاي نيازهاي روحي و رواني كاركنان تشويق مي شدند، در عصر حاضر مديران را متوجه محيط هاي خارج از سازمان هايشان ساخته اند. چراكه منشور سنتي سازمان ها كه دغدغه ي مديران را صرفا" در بهره وري، توسعه و سودآوري سازمان مي ديد با منشوري جايگزين شده است كه مسائل محيطي را در دستور كار مديران قرار مي دهد. لذا مدير امروز براي كسب توفيقات مي بايست نگاه به محيط بيروني سازمان را توسعه داده و افزون بر مشتريان دائمي اش، همه شهروندان را مشتري خود دانسته و اين فرهنگ را در سازمان تحت امر خود تسري دهد. بنابراين مديران چنين سازمان هايي فقط به رضايت مشتريان مستقيم بسنده نمي كنند، بلكه بايد همه افراد جامعه بر فعاليت هاي آنها صحه بگذارند.

2- اخلاق مديريت و مسئوليت اجتماعی در رابطه با رعايت ارزش ها و اصول اخلاقی جامعه و تأمين اهداف سازمان از سوی مديران مطرح مي شوند. آيا مسئوليت اجتماعي و اخلاق مديريت با يكديگر تفاوت دارند؟

همان طور كه اشاره كرديد، اخلاق مديريت و مسئوليت اجتماعی دستيابي به اهداف سازماني را تسهيل مي كنند، با این تفاوت که مسئولیت اجتماعی در ارتباط با مسائل کلان سازمان و اخلاق در ارتباط با رفتار فردی مدیران و کارکنان است. مسئولیت اجتماعی یعنی نوعی احساس تعهد به ‌وسیله مدیران سازمان‌های تجاری و بخش خصوصی تا طوري تصمیم‌گیری نمایند که در کنار کسب سود برای سازمان، سطح رفاه جوامع نیز بهبود يابد.

مسئوليت اجتماعي در واقع تعهد و تکلیف مدیریت به انجام اموري است که ضمن توسعه رفاه جامعه با علایق بنگاه يا سازمان سازگار باشد. البته مسئولیت اجتماعی را بیشتر مي توان از نظریه‌های اخلاق استنباط و استخراج کرد.  یکی از نتایج بهبود اخلاق کار در سازمان، تنظیم بهتر روابط در سازمان است که این به نوبه خود باعث افزایش جو تفاهم در سازمان و کاهش تعارضات بین افراد و گروه ها شده، عملکرد تیمی را بهبود می بخشد. شاید بیشترین تأثیرات اصول اخلاقی مربوط  به رفتار نیروی انسانی باشد. بر اساس تحقیقات انجام شده تصمیم‌گیری های اخلاقی، عمدتا" تحت تأثیر گزینش و جذب افراد اخلاقی است و پاداش و تنبیه متداول تأثیر زیادی در رعایت اصول اخلاقی ندارد.

مسئولیت اخلاقی و اجتماعی، تعهد مداوم مديران، صاحبان صنايع، تجار و دولت است که آنان را به رعایت اصول اخلاقی و توسعه اقتصادی توام با ارتقاء سطح زندگی نیروی کار و خانواده ي آنها در جامعه ملزم می نماید.

3-  در مورد نقش مديران در اجراي مسئوليت هاي اجتماعي ، سودآوري شركت ها و سازمان ها نيز توضيحاتي را بفرمائيد.  به نظر شما مهمترين راهكارهاي انجام مسئوليت اجتماعي كدامند؟

مدیریت مسئولیت اجتماعی شرکت يا سازمان مانند اداره کردن دیگر بخش ها است كه می توان آن را خوب يا بد انجام داد. مدیریت صحیح مسئولیت های اجتماعی می تواند ضمن پشتيباني از اهداف اقتصادی بنگاه، روابط خوبی با سرمایه گذاران بنا نموده و با كاهش هزینه ها، سودآوری را افزایش مي دهد. فعالان حوزه ي كسب و كار و مدیران به اين امر واقفند که اعمال مسئولانه و منصفانه و هر نوع اقدامی که سبب بهبود کیفیت زندگی افراد ذی نفع مجموعه می شود، منجر به توسعه اقتصادی و سود آوری برای طرفين خواهد شد. مسئولیت اجتماعی شرکت ها، تعهد صاحبان صنعت و تجارت در مقابل جامعه و افراد ذي نفع می باشد که بايد ضمن احترام به فرهنگ های مختلف، موقعیت های شغلی جهت تولید، مهارت نیروی کار، اجتماع و دولت ایجاد نماید. مسئوليت اجتماعی به نوعی سودآوری مدیران را ساماندهي خواهد نمود.

اگرچه مهم ترين هدف سازمان‌ها، افزایش کارآیی و سود است، اما برای حصول موفقیت، بایستي به انتظارات اجتماعی و احکام اخلاقی، واکنش مناسب نشان دهند و به بهترین شکل این‌گونه انتظارات را با اهداف اقتصادی سازمان تلفیق کنند تا دستیابی به اهداف والاتری را امکان ‌پذیر سازند. لذا پایبندی مدیران سازمان‌ها به اصول اخلاقی، توجه به میزان مشروعیت اقدامات سازمان از نظر کارکنان، توجه و تأکید بر اصول اخلاقی جهان‌‌شمول، تدوین منشور اخلاقی سازمان، اقدامات متناسب و سازگار با خواست و حساسیت‌های جامعه، برنامه‌های آموزش اخلاقیات برای مدیران و کارکنان، از جمله اقداماتی است که مدیران می‌توانند در زمینه ي مسئوليت هاي اجتماعي خود انجام دهند.

همچنين با بهره گيري از راهکارهای لازم در زمینه ي مسئولیت اجتماعی، شرکت ها و سازمان ها با افزایش روابط کاری و احترام به حقوق کاركنان، مانند ایجاد موقعیت های یکسان برای آنها، عدم تبعیض و مدرنیزه کردن کارها مي كوشند تا کیفیت زندگی نیروی کار، خانواده و موقعیت زندگی آنها را بهبود بخشند.

4- به نظر شما همه مديران در اجراي مسئوليت هاي اجتماعي مورد انتظار جامعه موفق مي شوند؟ دليل موفقيت يا عدم موفقيت در اين مورد را بيان كنيد.

اولين و مهم ترین مسئولیت اجتماعی هر سازمان و شركتي، پيگري و اجراي ماموريت هاي واگذاري به آن است. اگر بنگاهی نتواند کار اصلی خود را به خوبی انجام دهد، توان انجام هیچ کار دیگري را ندارد. بنابراین اولین قید مسئولیت اجتماعی هر سازمان و شركتي ، بالابودن حجم و میزان مسئولیت آن در انجام موفقیت آمیز رسالت خود و  دومین قید مسئولیت قیدشایستگی و اهلیت است. پذیرفتن مسئولیت هایی که شایستگی انجام آن را نداریم در حقيقت مسئولیت ناشناسی است. البته مهم ترین قید مسئولیت اجتماعی، قید مشروعیت و اقتدار است.

مدیر یک سازمان زمانی می تواند  به مسئولیت اجتماعی خود عمل نماید که سازمانش در اهداف اقتصادی و مسئولیت های قانونی سازمانی خود موفق باشد. در غیر اين صورت نمی تواند به مسئولیت اجتماعی خود عمل نماید. امروزه مديران در راستاي تحقق مسئوليت اجتماعي سازمان ها، با مسيري ناهموار مواجه اند و معضلات و مشكلاتي را پيش رو دارند كه يكي از مشكلات عمده، عدم توجه به محيط رقابتي در جهان امروز است.

5- به عنوان سوال پاياني ، نظرتان در مورد نقش مديريت کيفيت اخلاق در توسعه پايدار و ارتباط اين دو مقوله با مسئوليت اجتماعی چيست ؟

مدیریت کیفیت اخلاق در بنگاه هاي اقتصادي، بر مبنای یک نظريه درست در خط مشی شرکت است و شامل دیدگاهي اجتماعی است که بر اساس آن، بنگاه يا سازمان عضوی از همان جامعه ای محسوب مي شود که كالا و خدمات را به اعضاي آن جامعه می فروشد. به اين ترتيب برای اینکه مديران شرکت ها و سازمان ها در زمينه هاي مختلف موفق شوند، باید تکنولوژی آنان از سوي جامعه مورد پذیرش قرارگیرد، محصولات يا خدمات آنها به فروش برسد و در اجتماع از وجهه ي مثبتی برخوردار باشند، ولي چنانچه به هر علت یکی از محصولات ارائه شده به مشتريان یا یکی از فعالیت های سازمان ها مقبولیت خود را در جامعه از دست بدهد، مديريت مجموعه در زمينه مسئوليت اجتماعي اش موفق عمل نكرده و سازمان دچار مشكل خواهد شد.

امروز تمایل روز افزونی به سوی مسئولیت پذیری اجتماعي اخلاقی شرکت ها در حال شكل گيري است. این امر می تواند به عنوان يك فاکتور مهم در جهت پیشبرد اهداف سازمانی همگام باسایر فاکتورهای مدیریتی، توفیقات بيشتر شرکت ها را در جامعه ای که در آن فعالیت می کنند در پي داشته باشد. تحرکات بنگاه هاي اقتصادي در جهت دستيابي به اهداف خود براي کسب سود و افزايش سرمايه است و اخلاق و مسئولیت اجتماعی تضمین کننده توسعه پايدار و رسیدن به این اهداف درسالیان متمادی می باشد؛ به شرط آن که مدیران نیز به اخلاق و مسئولیت های اجتماعی خود در جامعه کاملاً واقف و پايبند باشند.