بسیاری از گردشگران خارجی، با بازدید از تهران، پایتخت ایران را شهری شلوغ، فشرده، پر از خودرو و البته تا حدی مدرن توصیف می‌کنند. یک کاربر اروپایی، در سایت Lonely Planet (یکی از معروف‌ترین سایت‌های سفرنامه‌نویسی در حوزه گردشگری) در مورد پایتخت کشورمان می‌نویسد:«تهران شهری است که نباید بازدید از آن را از دست بدهید و پیش‌از سفر به اصفهان، شیراز و تبریز، حتما دو تا سه روز در آنجا بمانید. اما بیش از این در تهران ماندن ارزشی ندارد، چراکه تهران شهری است بی‌نهایت شلوغ، با هوایی آلوده و خیابان‌هایی نه‌چندان تمیز.» با این همه، تلاش‌ها برای پیاده محور کردن تهران چند سالی است که شروع شده و حالا کارشناسان می‌گویند به غیر از افزایش ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی، هوشمندسازی این ناوگان هم اهمیت دارد.
آیا تهران، پیاده محور خواهد شد؟
تجربه روزمره ما ایرانی‌ها هم این موضوع را تایید می‌کند. با وجود تشویق گسترده مردم به استفاده از دوچرخه و حتی وسایل حمل‌ونقل عمومی، بسیاری از تهرانی‌ها هنوز هم استفاده از خودرو شخصی را با وجود هزینه زمانی و مالی ماندن در ترافیک، به استفاده از این دو ترجیح می‌دهند. دلایل متفاوتی هم برای این موضوع ذکر شده، ازجمله تغییر ارتفاع از شمال تا جنوب تهران، آماده نبودن زیرساخت خیابان‌ها، عبور موتورسیکلت‌ها از مسیرهای ویژه تردد دوچرخه و کافی نبودن تعداد قطارهای مترو و اتوبوس‌ها.
با این همه، شهرداری تهران چند سالی است که متوجه این موضوع شده و قصد دارد پایتخت را به شهری پیاده‌محور تبدیل کند. تراکم جمعیت در تهران هر چند بالاست، اما مختص این شهر هم نیست و شهرهایی مانند بمبئی و توکیو هم این مشکل را دارند. با این همه، این شهرها موفق شده‌اند با شیوه‌هایی این موضوع را مرتفع کنند. اما راهکار شهرداری تهران برای این مشکل چیست؟
تلاشی به طول ۱۷۵کیلومتر
معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران، از پیشرفت ۱۷۵کیلومتری طرح بهسازی معابر پیاده‌راه و احداث مسیرهای دوچرخه خبر داد.
صفا صبوری‌دیلمی، در تشریح دستاوردهای اجرایی طرح ۵۰۰ کیلومتری احداث مسیرهای دوچرخه و بهسازی معابر پیاده راه، موسوم به «طرح‌بهراه» گفت: «در پایان هفته چهل‌وچهارم اجرای طرح منتهی به پنجم‌بهمن سال ۱۳۹۹، بیش‌از ۱۷۵کیلومتر از معابر پیاده‌رو شهر تهران بهسازی و به مسیر ویژه دوچرخه‌سواری مجهز شده و طرح مذکور هم اکنون در ۱۴۱معبر در حال اجرا بوده و به لحاظ پراکندگی جغرافیایی، تمام مناطق ۲۲گانه شهر تهران را در بر گرفته است. »
وی ضمن مردود دانستن اظهارات غیرکارشناسی درخصوص پشتوانه مطالعاتی طرح بهراه، بنیان مطالعاتی این طرح را متشکل از بررسی تطبیقی تجربیات اجرایی سایر کلانشهرهای جهان و طراحی روشی مناسب برای شرایط خاص اقلیمی، ترافیکی و شهرسازی شهر تهران دانست و گفت: «بهراه، برخلاف تمام آزمون و خطاهای انجام‌شده طی ســـال‌های گذشته، اقدامی با پشتوانه قابل‌دفاع مطالعاتی است.
مطالعاتی که بیش‌از ۹ ماه به طول انجامیده و طی آن، مسیرها و شاخصه‌های فنی و اجرایی طرح، ابتدا توسط کمیته‌های مناسب سازی معابر در سطح مناطق و سپس متخصصان و کارشناسان معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران در سطحی بالاتر، طراحی و تدوین شد.»
معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران، انتقاد از کمیت محور بودن طرح بهراه را با توجه به نیاز شهر تهران به ۲۰هزارکیلومتر طول پروژه احداث و بهسازی معابر پیاده‌رو، بی‌اساس خواند و گفت: «در شرایطی که بهسازی تمام پیاده روهای پایتخت در صورت اجرای سالانه ۵۰۰کیلومتر طرح بهسازی، نزدیک به ۴۰سال طول می‌کشد، انتقاد به ناکافی بودن این اقدامات از ادعای شتابزدگی یا کمیت محور بودن طرح منطقی‌تر به نظر می‌رسد.»
صبوری با بیان آنکه فضای لازم برای تامین عرض ایمن عبور دوچرخه در اکثر نقاط، نه از فضای پیاده بلکه از فضای سواره‌رو اخذ شده است، نگرانی‌های مطرح‌شده در این خصوص را باتوجه به کارکرد مستقل مسیرهای پیاده و دوچرخه، رد و اضافه کرد: «تمام مسیرهای طراحی و اجراشده قابلیت نورپردازی و کنترل داشته و باتوجه به تقاضای بالای ترافیکی و اصل اجتماع‌پذیری، به‌هیچ‌وجه در زمره فضاهای بی‌دفاع شهری قرار نمی‌گیرند.»
شهرهایی با خودرو کمتر
اما شهرداری تهران بیش‌از این چه می‌تواند بکند؟ محمدعلی‌سادسی، کارشناس حوزه شهرسازی در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» در مورد پیاده‌محور شدن شهرها گفت: «تراکم بسیاری از شهرهای اروپایی و آمریکایی از تراکم شهرهای ایران کمتر است و به‌عنوان نمونه، به جز لندن و مسکو، شهری با جمعیت بالاتر از ۱۰میلیون نفر در حوزه اروپای قاره‌ای و غیرقاره‌ای وجود ندارد، درحالی‌که اروپا به‌طورکلی از نظر جمعیتی ناحیه‌ای پرتراکم است. در مورد آمریکای‌شمالی هم وسعت زیاد موجب شده که شهرهایی با جمعیت بسیار بالا همچون نیویورک یا لس‌آنجلس چندان پرتعداد نباشند.»
سادسی ادامه داد: «با این همه، کشورهایی مانند هندوستان، پاکستان، چین و ژاپن، این مشکل را به شکل عمده دارند و در ایران هم تهران و ناحیه اطراف تهران، به شدت از نظر جمعیتی متراکم هستند و این مشکل باید به‌دلایل مختلف جدی در نظر گرفته شود.»
این کارشناس شهرسازی ادامه داد: «راه‌حل‌های مختلفی برای رفع و رجوع این مشکل وجود دارد، ازجمله کاهش قابل‌توجه ترددهای غیرضروری به ادارات، بانک‌ها و مراکز عمومی و علاوه‌بر این، تلاش برای هوشمندسازی سیستم حمل‌ونقل عمومی. درواقع، راهکار صرفا افزایش تعداد اتوبوس و مترو نیست، بلکه این سیستم باید هوشمند نیز باشد، به این معنی که زیرساخت‌ها در جایی که نیاز بیشتری وجود دارد، تقویت و در جایی که نیاز کمتری وجود دارد، برچیده شوند.»
