به گزارش «اخبار خودرو»، بیش‌از یک‌میلیون نفر برای دریافت کارت‌سوخت ثبت‌نام کرده‌اند و بیشتر از هشت‌هزار کارت‌سوخت غیرقانونی غیرمهاجر هم بنابر گزارش‌های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ابطال شده است. به‌گفته وزارت نفت فعال شدن کارت‌های سوخت راهی برای جلوگیری از قاچاق سوخت است اما به‌نظر می‌رسد کارت‌سوخت چاره کار نیست. هر‌چند موضوع قیمت پایین بنزین به‌عنوان اصلی‌ترین دلیل قاچاق برشمرده می‌شود ولی برای بخش‌هایی از مرزنشینان این تنها محل درآمد است.
قیمت بنزین در ایران به‌ازای هر لیتر یک‌هزار تومان است اما افزایش نرخ ارز باعث شده طی ماه‌های اخیر، قاچاق این فرآورده به کشورهای همسایه به میزان قابل‌توجهی افزایش یابد. دولت و البته کارشناسان مهم‌ترین علت را ثابت ماندن قیمت بنزین و همچنین پایین بودن نرخ آن نسبت‌به سایر کشورها اعلام می‌کنند.
حتی حسن روحانی، رئیس‌جمهور در سفر استانی اخیر خود به سمنان به این موضوع هم اشاره کرد و گفت: «رشد قاچاق بنزین وگازوئیل به کشورهای همسایه به‌دلیل افزایش فاصله قیمتی آن با این کشورها به‌علت ثابت ماندن قیمت این فرآورده‌هاست.»
این تحلیل‌ها در کنار مقایسه قیمت سوخت در ایران با دیگر کشورها از نظر سطح درآمد و نرخ تورم قابل قیاس نیست. طی سال جاری قیمت اقلام گوناگون در ماه‌های مختلف رشد داشته که دلیل آن نیز افزایش نرخ دلار است. تجربه ایران نشان داده افزایش قیمت بنزین موجب بالارفتن نرخ سایر اقلام اعم‌از تولیدی و خدماتی می‌شود.
رشد صعودی مصرف ادامه دارد
قیمت بنزین در ایران از خردادماه 1394 ثابت مانده است و هر لیتر یک‌هزار تومان به‌فروش می‌رسد. به‌نظر کارشناسان نبود فرهنگ مصرف بهینه، تولید خودروهایی با مصرف بالای سوخت و توسعه نیافتن حملونقل عمومی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا روند مصرف بنزین در ایران به رشد صعودی خود ادامه دهد. این مولفه‌ها در سال‌های متمادی ثابت بوده‌اند و به‌طور مداوم بر آن‌ها تاکید شده است اما درخصوص اصلاح الگوی مصرف و بهینه‌سازی مصرف سوخت در تولیدات داخلی، اقدام قابل‌ملاحظه‌ای صورت نگرفته و هر سال این آمار با افزایش همراه است.
براساس آخرین گزارش‌ها، در مردادماه میانگین تولید بنزین در ایران به 93میلیون لیتر در روز رسید، درحالی‌که به‌طور میانگین روزانه ۹۲میلیون لیتر بنزین مصرف شده است، این عدد یعنی هر فرد روزانه بیش‌از یک لیتر بنزین مصرف می‌کند که در مقایسه با دیگر کشورها، رقم بسیار بالایی است.
ازسوی‌دیگر به‌نظر می‌رسد پس از کشور ونزوئلا، ایران ارزان‌ترین سوخت را عرضه می‌کند به‌نحوی که ارزش هر لیتر بنزین تولیدی در ایران برابر با نیم‌لیتر آب‌معدنی است، بنابراین طبیعی است قاچاق بنزین به خارج کشور از صرفه بالایی برای کسانی که این کار را انجام می‌دهند، برخوردار باشد.
حسن روحانی گفت: «روزانه 10میلیون‌لیتر بنزین قاچاق می شود.» بخشی از خروج غیرقانونی بنزین توسط عده‌ای از مرزنشینان انجام می‌شود که خارج‌کردن سوخت محل اصلی درآمد آنهاست اما تکلیف بخش دیگر که حجم آن کلان است و به اعتقاد برخی مسئولان و کارشناسان به‌صورت سیستماتیک و برنامه‌ریزی‌شده انجام می‌شود، هنوز مشخص نیست.
تکرار تجربه‌ای ناموفق
نزخ بنزین در ایران رابطه مستقیمی با افزایش قیمت‌ها دارد. اگرچه طی ماه‌های اخیر روند افزایش قیمت‌ها لحظه‌ای و تابع عوامل بسیاری بوده اما کافی است رسما اعلام شود نرخ بنزین نیز افزایش مییابد و بلافاصله شاهد افزایش چندبرابری قیمت سایر کالاها خواهیم بود.
در حالی که وزارت نفت طی سال‌های اخیر تلاش فراوانی برای افزایش ظرفیت تولید بنزین و همچنین بهبود کیفیت این فراورده کرده است ولی به‌نظر می‌رسد همپای این وزارتخانه، خودروسازان داخلی نه‌تنها کیفیت تولیدات خود را افزایش نداده‌اند بلکه افزایش تیراژ خودروها باعث شده است تولید بنزین همواره از مصرف آن عقب بماند. ازسوی دیگر حملونقل عمومی نیز متناسب با نیاز شهروندان توسعه نیافته است.
همین امر باعث می‌شود تردد خودروهای شخصی با روند افزایشی همراه باشد و طرح‌های کنترلی و محدودیت‌های شهری هم مانعی برای تردد آن‌ها نباشد. با این حال مسئولان و کارشناسان همچنان اصرار دارند یکی از مهم‌ترین دلایل مصرف این فرآورده نفتی، ارزان بودن آن است و اگر نرخ بنزین در ایران نیز مانند سایر کشورها بالا باشد، احتمال مصرف بی‌رویه این فرآورده به میزان قابل‌توجهی کاهش مییابد اما سوال اساسی این است آیا به موازات افزایش نرخ بنزین که رابطه مستقیمی با افزایش روانی قیمت کالاهای اساسی در ایران دارد، کیفیت تولید خودروهای داخلی افزایش مییابد یا حملونقل عمومی نیز پاسخگوی نیاز شهروندان خواهد بود؟ البته در کنار این موضوعات باید به این نکته نیز توجه داشت ایران و شیوه رفتاری برخی از مردم با آنچه در دنیا رخ می‌دهد، مطابقت ندارد.
به‌گفته سامان به‌فروتن، جامعه‌شناس و تحلیلگر اجتماعی الگوهای جهانی درباره ایران مصداق ندارد. البته عدم تطابق درخصوص رفتارهای آن‌ها در‌مورد گرانی تنها مورد نیست و در سایر امور نیز این موضوع قابل‌مشاهده است و این تفاوت در همه امور دیده می‌شود.
او می‌گوید: « اگر انتظار اصلاح رفتار داریم، باید ابتدا آن را با الگوسازی‌های درست و اصولی اجتماعی در سطوح مختلف جامعه و مسئولان توسعه دهیم. در شرایطی که عده‌ای از مسئولان، حاضر نیستند خودروهای شخصی خود را حتی برای تبلیغات و در راستای فرهنگسازی کنار بگذارند، چرا باید از مردم انتظار اصلاح رفتاری داشت؟ مانند دکتری که سیگار را منع می‌کند و از مضرات آن سخن می‌گوید اما لحظه‌ای سیگار را رها نمی‌کند. اعتماد به این متخصص سخت است. در جامعه نیز همین روند وجود دارد.»
استفاده از کارت‌سوخت در دهه هشتاد اجرایی و در دهه نود متوقف شد. کنترل، مدیریت مصرف و جلوگیری از قاچاق سوخت از عمده اهداف این طرح بود اما به‌دلیل عدم دستیابی به نتایج مورد انتظار متوقف ماند. حال قرار است این طرح یک‌بار دیگر با همان اهداف احیا شود.
باید منتظر ماند و دید با اجرایی شدن دوباره کارت‌های سوخت آیا دولت در توقف قاچاق این فراورده موفق عمل خواهد کرد و درصورتی‌که قیمت بنزین ثابت بماند و کیفیت تولید خودروها نیز تفاوتی نداشته باشد، دولت در اجرای این سیاست خود باز‌هم به هدفی که در نظر دارد، خواهد رسید؟
