فرودگاه سودده نداریم!
مهدی حمیدانپور، رئیس هیاتمدیره ایرانایرتور: اگر به عملکرد چهل سال گذشته کشور توجه کنیم میبینیم کاملا واضح است که بهدلیل انواع محدودیتهای داخلی و خارجی در طراحی شبکه پروازی از هیچ الگوی خاصی تبعیت نکردهایم و براساس شرایط و چالشها و فشارهای سیاسی و غیره، تصمیمگیری بهروز و بر اساس تفکر مدیریت در هر مقطع، به طرفی حرکت کردهایم.
این روش نه تنها در این حوزه بلکه در اقتصاد و صنعت و آموزش و سیاست و دیگر امور کشور نیز ساری وجاری بوده است، بنابراین شرکتهای هواپیمایی نیز بهصورت منفک و هر یک در راستای سیاستهای سازمانی خود بدون توجه و درگیری با سیاستهای کلان کشوری هر یک به طرفی حرکت کردهاند و از هیچ الگو و استراتژی اقتصادی خاصی تبعیت نمیکنند.
این روش نشأتگرفته از الگوی سیاست تمرکز است و ارتباطی با استراتژی و برنامه بلندمدت ندارد. فرودگاهها بهدلایل مختلف از جمله دلایل سیاسی ساخته شدهاند و اغلب، سالها منتظر میمانند تا یک شرکت هواپیمایی در آنها پروازی برقرار کند.
برای برقراری پرواز اما و اگرهای فراوانی وجود دارد، گاها فرودگاه و میلیاردها تومان سرمایهگذاری برای سالها بلاتکلیف باقی میماند و شرکت هواپیمایی امکان برقراری پرواز ندارد. برای ساخت فرودگاه از ابتدا تعریف خاصی وجود ندارد، برای مثال در یک منطقه محدود پروازی که فرودگاه خرمآباد و کمی آنطرفتر فرودگاه همدان و در ضلع سوم فرودگاه امامخمینی(ره) وجود دارد، فرودگاه قم در حال ساخت است و نمایندگان مجلس سالهاست فشار بر ساخت فرودگاه بروجرد دارند که سایتی هم به این منظور در نظر گرفته شده است.
در مجموع فقط دو یا سهفرودگاه کشور آن هم با حسابهای دولتی و نه معادلات صحیح اقتصادی سودده هستند و مابقی زیانده بوده و عملا هیچ ارتباطی با اقتصاد یکدیگر ندارند که بتوانند در یک توجیه اقتصادی یکدیگر را پشتیبانی کنند. کشور برای دهها سال از نظر نیاز به فرودگاه کاملا اشباع شده است. در حال حاضر رقابت تاثیرگذار بین فرودگاهی وجود ندارد. رقابت در کسب بودجه کاملا دیده میشود ولی این مبارزه و رقابت فرسایشی است و ارزشی ندارد.
در بحث توریسم یکی از نیازهای شبکه گردشگری، توسعه ملی و توسعه صنعتی فرودگاه است، به شرط اینکه با دیگر ملزومات همراستا و هماهنگ باشد. یعنی فرودگاه به تنهایی این پتانسیل را ندارد که بتواند اهداف استراتژیک ما را تامین کند.
در موضوع حمل و نقل باری با توجه به اینکه در کشور شرکت کارگو وجود ندارد، عملا شبکه فرودگاهی در گسترش صادرات نقشی ایفا نمیکند. نقش فرودگاه در موفقیت کشور به شرط وجود ناوگان و شرکتهای کارگو برای صادرات بسیار مهم است و اهمیت بسزایی دارد که متاسفانه حتی یک شرکت هم نداریم. تقاضا بسیار است، بار دو طرفه هم وجود دارد، اما شرکت کارگو نداریم.
نهایتا فرودگاهها در سطح کشور گسترده شدهاند و بهرغم دلایل ایجاد آنها به شرط برنامهریزی صحیح و بهرهبرداری مناسب برای کشور یک فرصت محسوب میشوند. ناوگان هوایی فرسوده و پیر، راه آهن با سرعت لاکپشتی در حال پیشروی، ناوگان حملونقل جادهای ضعیف باعث میشوند در یک جمعبندی ببینیم که یک دست کاملا کوتاه و یک دست دراز و نامتناسب است. البته بخشی که رشد کرده باعث افتخار است اما بقیه بخشها نیز باید خود را همسطح کنند.
نیازمند سیستم حملونقل ترکیبی هستیم
رجب مهرجویی، مدیرکل اسبق فرودگاه مهرآباد و سرمایهگذاری شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی ایران: متاسفانه بعد از انقلاب فلسفه احداث فرودگاهها در قالب امکانسنجی واقعی دیده نشده بلکه سکوی پرش نمایندگان مجلس بوده است، بنابراین الگوی شبکه پروازی کشورداری گرایش نقطه به نقطه است و این میراث غلط هنوز هم جریان دارد.
مهرآباد بهعنوان الگوی مرکز-پیرامون (h&S) داخلی و اصفهان و فرودگاه امامخمینی(ره) بهعنوان الگوی خارجی میتوانند نقش موثرتری برای اصلاح شبکه فرودگاهی ایفا کنند؛ بهشرطی که زیرساختهای لازم با سرمایهگذاری خارجی را به وجود آوریم و برای این کار تصمیمات بزرگی لازم داریم که یک گام عملی برداریم. موضوع سرمایهگذاری در فرودگاهها طلسم شده است. در ٢٠سال گذشته درجا زدهایم و به علت یک تفکر بنیادی و قدیمی غلط ریشه سرمایهگذاری غیردولتی را میزنیم.
این ماجرا در همه ارکان صنعت ریشه دوانده است و تغییر آن نیاز به اصلاح ساختار و دخالت برونسازمانی دارد. اصلاح الگوی فعلی در اکثر موارد موجب افزایش هزینه ایرلاینها میشود و بهرهوری را هم بهشدت کاهش میدهد، در این موارد اگر چتر سیاسی را برداریم ایرلاین ترجیح میدهد پرواز را تعطیل کند.
بعضی فرودگاهها مجبورند به هر طریق ممکن ایرلاینها را تحتفشار قرار دهند که پرواز برقرار کنند، در حالی که ایرلاین به شدت ضرر میکند و در همین حال باید برای فرودگاههای توجیهپذیر التماس کند.
بنابراین فرودگاه و ایرلاین دو عنصر وابسته هستند که اکثرا در مقابل هم قرار میگیرند. اگر ظرفیت کل ترمینالهای مسافری در سال را جمع بزنیم و آمار مسافر را هم در کنار آن قرار دهیم، میبینیم دهها برابر فرمول ایکائو ترمینالسازی کردهایم. این یعنی منابع را هدر دادهایم درحالیکه میتوانستیم همین ظرفیتهای بلااستفاده را برای سایر کاربردهای صنعت مثل نمایشگاهها و فعالیت جنرال اوییشن و غیره بهکار بگیریم.
آزادسازی قیمتها پساز ٥ سال تاخیر اجرا شد ولی باز هم با دخالتهای پشت پرده و ناصحیح کاری کردیم که هم مردم آسیب بینند و هم کیفیت خدمات کاهش یابد. با اجرای شکلی و نه واقعی، زمینه رقابت در اکثر مسیرها وجود ندارد و مردم ناراضی هستند و در مسیرهای محرومتر بیشتر از مسیرهای برخوردار متحمل هزینه میشوند، بهعنوان مثال رقابت باعث میشود در مسیر مشهد و کیش انتخاب بهتری داشته باشیم تا مسیرهای بیرجند و یاسوج. موضوع طرح جامع حملونقل آنقدر مغفول مانده است که حتی وزارت راه و شهرسازی هم مطالعه درستی روی تلفیق روشهای حمل ونقل ندارد.
در پایین دست بین این سیستمها هیچ ارتباطی برقرار نیست، به عنوان مثال سرنوشت فرودگاه اصفهان و قم بهشدت وابسته به سایر روشهای حمل و نقل است ولی انگارههای سیاسی و متولیان امر اصلا ورود نمیکنند.
شبکه منسجم بین شیوههای حملونقل قطعا به حفظ منابع کمک میکند ولی شبکههای محلی مسئولین سیاسی را راضی نمیکند، زیرا منافع ملی در تصممگیریها کمتر دخالت دارند. آنها دنبال اهدافی هستند که لزوما در راستای منافع ملی نیست، نمونه اینکه ٣٠تا از فرودگاههای ما بیدلیل و هدف ساخته شدهاند.
به نقش فرودگاهها در توسعه اجتماعی و اقتصادی امتیاز بالایی میدهم ولی نه به هر قیمتی. بهترین راه سیستم ترکیبی حملونقل است ولی مشکل ما این است که متولی و استراتژیست این برنامه مهم هیچ ارتباطی بین آنها برقرار نکرده است، بلکه عوامل بیرون از آن تصمیم میگیرند.
از نظر من حمل و نقل هوایی بسیار تاثیرگذار است؛ مثلا سالها پیش شاهد نقش بسیار موثر بعضی از فرودگاها برای صادرات میوه و ترهبار برنامهای سنگین به کشورهای جنوب و cis بودم ولی امروز این ظرفیتها بهخاطر مسائل سیاسی نابود شده است وکشاورزان و سایر عوامل فرودگاهی خسارت آن را میبینند.
فکر میکنم در حالت بحران بیشتر میتوانیم کار کنیم. الان که در بدترین شرایط تحریمیهستیم باید خودزنیهای گذشته را رها کنیم و منابع با ارزش وبسیار محدودی را که در اختیار داریم، به خاطر مصالح غلط سیاسی از دست ندهیم چون این منابع دیگر در حال استهلاک و غیرقابلجایگزینکردن هستند.
سازمان هواپیمایی کشوری باید از این وضعیت فشار اقتصادی و شرایط شکننده تحریم، حسن استفاده را داشته باشد و این خشت کج را با زور حاکمیتی اصلاح کند، مسئولین ما در این شرایط بهتر زیر بار اصلاح میروند.