به گزارش «اخبار خودرو»،به‌طورکلی کشور ما به‌خاطر منابع غنی نفت تا امروز نیاز چندانی به تامین روغن‌پایه وارداتی نداشته است. اما شرایطی را در نظر بگیرید که تولید سوخت و سایر میعانات نفتی، سودآوری و صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به اختصاص لوبکات به تولید روغن‌پایه داشته باشد. در این صورت یکی از گزینه‌های موجود، تصفیه روغن‌های استفاده‌شده در حجم بالاست. ماهنامه معتبر «لوبزاندگریسس» نیز در شماره اخیر خود به موضوع جالبی پرداخته است که در نزدیکی ما رخ می‌دهد. استفاده از روغن تصفیه‌شده با الگوگیری از طرح‌های توسعه پایدار در کشورهای غربی به امری مرسوم تبدیل شده است، اما برخی از کشورهای آسیای مرکزی در تامین روغن‌پایه، رویه جدیدی را در پیش‌گرفته‌اند که نشان می‌دهد ایده تصفیه‌سازی روغن برای استفاده مجدد می‌تواند در ابعاد بزرگ‌تری استفاده شود.
نمونه‌های موفق از تصفیه روغن در منطقه
قزاقستان و ازبکستان دو کشور همسایه‌ای هستند که برای صرفه‌جویی در صنعت روانکارهای خود از الگوهای اروپایی جمع‌آوری و تصفیه روانکارها برای تامین روغن‌پایه و دیگر مواد پتروشیمی استفاده کرده‌اند. پالایشگاه‌های مدرن می‌توانند مواد شیمیایی اضافی را از روغن استفاده‌شده خارج کرده و آن را با استفاده از هیدروزاسیون و دیگر روش‌ها برای استفاده به‌عنوان روغن‌پایه آماده کنند. شرکت هیل از قزاقستان و پریستا اویل بلغارستان از پیشروهای این صنعت در حوزه تصفیه آسیای میانه به‌حساب می‌آیند که تقریبا هیچ روغنی را دور نمی‌ریزند و مخزنی برای نگهداری روغن‌پایه وارداتی ندارند.
وقتی خشت اول کج نباشد!
شرکت هیل در میانه‌های سال ۲۰۱۸ یعنی پس از گذشت دو سال از کلنگ‌زنی سایت جدید این شرکت در شهر چیمکند (Shymkent)، فعالیت خود را در زمینه تصفیه روغن‌های سوخته آغاز کرد. همچنین به‌تازگی بخش جدیدی به این مجموعه اضافه شده است که در زمینه تولید گریس فعالیت می‌کند. هر دو این مجموعه‌ها در محلی قرار گرفته‌اند که ظرفیت تولید ۷۰هزارتن از انواع مختلف روانکارها را دارند و توسط یک شرکت آلمانی به نام
Fluid Solutions طراحی شده است. این پالایشگاه یا تصفیه‌گر بزرگ، سالانه ۳۰هزارتن روغن را تصفیه می‌کند. نورشات ماراتوف «Nurshat Maratov» مدیر بازاریابی شرکت هیل در مصاحبه با لوبزاندگریسز می‌گوید: «این روغن‌پایه صرفا برای تولید گریس‌هایی استفاده می‌شود که در بازار محلی به فروش می‌رسد». سایت گریس نیز توسط Fluid Solutions طراحی شده و ظرفیت تولید یک‌هزار و ۵۰۰تن گریس لیتیومی در هر سال را دارد. البته کمپانی هیل به تولید روغن‌های خودرویی، روانکار گیربکس و روغن‌های صنعتی نیز می‌پردازد که در بازار قزاقستان با برندهای هیل (Hill) و فست‌اویل (Fastoil) شناخته می‌شوند. سایت بلندینگ این شرکت در سال ۲۰۱۰ با ظرفیت اسمی ۱۰۰هزارتن در سال افتتاح شده که البته طی ۹سال اخیر نتوانسته‌اند به ظرفیت بیشتر از ۹۰هزار تن در سال دست پیدا کنند. اما آنها با همکاری فعالان محلی توانسته‌اند پنج مرکز جمع‌آوری پسماندهای روغن‌موتور را در قزاقستان احداث کنند. با وجود اینکه روند جمع‌آوری روغن‌های سوخته با مشکلاتی نیز همراه بوده است، آلکسی کوتسِو «Aleksei Kutsev» مدیر پشتیبانی فنی این شرکت در مراسم هفته روانکارها که در ماه اکتبر، به میزبانی مسکو روسیه برگزار شده بود، گفت: «طی سال‌های اخیر فرهنگ بازیافت در قزاقستان پیشرفت زیادی داشته است. لازم به ذکر است که حضور آب و ناخالصی‌های مکانیکی در پسماندها باعث می‌شود روند تصفیه، هزینه بیشتری برای ما داشته باشد، اما با همکاری مردم از ورود این مواد به روغن‌های تحویل داده‌شده جلوگیری می‌شود. شرکت هیل، باور دارد که می‌تواند روزی به هاب منطقه برای تصفیه روغن تبدیل شود. مصرف سالانه روانکارها در قزاقزستان حدود ۱۴۰هزار تن در سال است که ۶۰درصد آن از روسیه وارد می‌شود. اما براساس ادعای این شرکت، آنها می‌توانند در آینده، قزاقستان را تا حدودی از واردات روانکارها بی‌نیاز کنند.
قانون‌گذاری برای حمایت از تصفیه
سال گذشته مجلس قزاقستان، قانونی مبنی بر کنترل روغن‌های مصرف‌شده تصویب کرد که طی آن روغن‌های مصرف‌شده به سه نوع تقسیم‌بندی می‌شوند؛ روغن‌های موتوری، روانکارهای صنعتی و ترکیبات مواد پتروشیمی مصرف‌شده. اما بخش مهم این قانون، دولت قزاقستان را مکلف می‌کند که بخشی از بودجه حفاظت از محیط‌زیست و بازیافت زباله‌ها را که از محل درآمدهای دولت تامین می‌شود، به شرکت‌های خصوصی اختصاص دهد که در زمینه تصفیه این سه نوع ماده فعالیت می‌کنند. بنابراین از سال ۲۰۱۸ دولت مکلف است که تمام روغن‌های موتوری و صنعتی مصرف‌شده را جمع‌آوری و از سوختن این روغن‌ها جلوگیری کند؛ کاری که از زمان شوروی سابق در کشورهای متحد انجام می‌شد. اما حالا پس از گذشت یک سال از اجرایی‌شدن این قانون، حدود ۷۰درصد از روغن‌های مصرف‌شده که برابر است با حدود ۹۸ هزار تن در سال، جمع‌آوری می‌شود و از این حجم ۴۹درصد (برابر ۶۸هزار و ۶۰۰تن در سال) به‌طور کامل، تبدیل به روغن‌پایه خواهد شد. بنابراین قانون‌گذاری مجلس و همکاری دولت برای ممنوعیت دفع روغن‌سوخته از سال ۲۰۱۶ موثر واقع شد.
ازبکستان؛ دومین کشور موفق منطقه‌ای در تصفیه روغن
آن‌سوی مرزهای قزاقستان، کشور ازبکستان، الگوی همسایه خود را در شهر صنعتی آهنگران (Angren) پیش گرفته است. در این شهر صنعتی که فاصله یک ساعتی با تاشکند دارد، شرکت بلغارستانی پریستا شروع به تصفیه روغن‌های مصرف‌شده توسط ازبک‌ها کرده است. پالایشگاه جوینت‌ونچر اوزنفتپرودکت (Uznefteprodukt) با همکاری بلغارستانی‌ها و شرکت دولتی ازبکنفتگاز (Uzbekneftegaz) احداث شده و از ماه می سال ۲۰۱۶ فعالیت خود را آغاز کرده است. برای تامین ماده اولیه این پالایشگاه، دو شرکت به نام‌های اوز-اکوپروتکت (Uz-Ecoprotect) و اوز-پریستا (Uz-Prista) در نظر گرفته‌شده که اوز-اکوپروتکت وظیفه جمع‌آوری و حمل روغن مصرف‌شده را برعهده دارد و اوز-پریستا تصفیه آن را انجام می‌دهد. البته ۴۹درصد از سهم اوزنفتپرودکت در اختیار مقامات دولتی است و ۵۱درصد به شرکت بلغارستانی پریستا-اویل اختصاص پیدا کرده است. پالمن بابوکوف (Plamen Bobokov) از موسسان شرکت پریستا می‌گوید: «بازار روانکارهای ازبکستان به‌قدری بزرگ است که کل ظرفیت سالانه پالایشگاه به‌وسیله تصفیه روغن تامین می‌شود. این قدم بسیار مهمی برای ازبکستان است که در آن، قانونی برای تصفیه روغن و الزامات جدی برای حفاظت از محیط‌زیست وجود ندارد. اما این پالایشگاه کمک می‌کند از تخلیه روغن‌سوخته در محیط‌زیست جلوگیری شود». از سال ۲۰۱۱ شرکت پریستا، بلندینگی را در یکی از شرقی‌ترین شهرهای ازبکستان به نام «فرغانا» احداث کرده است که ظرفیت تولید ۶۰هزار تن در سال را دارد و حالا از همان روغن‌پایه گروه یک استفاده می‌کند که از پالایشگاه اوزنفتپرودکت تامین می‌شود. هدف‌گذاری اوز-پریستا برای تامین بازار داخلی و کشورهای همسایه همچون ترکمنستان، تاجیکستان و قزاقستان خواهد بود. این چهار کشور به‌طور ترکیبی سالانه ۳۸۰هزار تن روانکار مصرف می‌کنند و البته در نظر داشته باشید که در مقابل حجم زیادی از تولید روغن‌سوخته را دارند. گفتنی است که برای جمع‌آوری روغن‌سوخته فعلا در ازبکستان شبکه وسیعی از نقاط جمع‌آوری تاسیس شده است. تکنولوژی استفاده‌شده برای تصفیه روغن‌ها با استفاده از تکنیک تقطیر خلأ و هیدروفینیشینگ است که در داخل ایران نیز برخی پالایشگاه‌ها برای افزایش کیفیت روغن‌پایه از هیدروفینیشینگ استفاده می‌کنند. اوز-پریستا این دو فناوری را به‌صورت لیسانس‌شده از شرکت هندی سکوال وارد کرده است. طبق اعلام کمپانی پریستا ۶۰درصد از روغن تصفیه‌شده به‌اندازه تامین نیاز روغن‌پایه شرکت اصلی در کشورهای اوکراین و مناطق آسیای مرکزی خارج از ازبکستان است و باقی آن در بلندینگ اوز-پریستا مصرف می‌شود. براساس گفته‌های بابوکوف، آنها برنامه دارند که در بازارهای آسیای مرکزی، روسیه و همچنین در شمال و جنوب صحرای آفریقا، خاورمیانه و آسیای شرقی حضور داشته باشند. بابوکوف گفت: «در بسیاری از این بازارها، قصد داریم محصول نهایی را صادر کنیم. همچنین با برخی از کمپانی‌های این مناطق در حال مذاکره هستیم تا زمینه انجام اشکال مختلف همکاری، همچون ساخت یک بلندینگ مدرن و استفاده از جدیدترین تکنولوژی‌های اختصاصی مان را اجرایی کنیم». کمپانی قزاقستانی هیل نیز قصد گسترش فعالیت خود در خارج از کشور را دارد. شرکت‌های اروپایی که با مجله لوبزاندگریسز در ارتباط هستند، گزارش داده‌اند که آنها در حال برنامه‌ریزی برای انجام پروژه مشابهی در لیتوانی هستند. این منابع درخواست کرده‌اند که جزئیات این پروژه منتشر نشود، چراکه هنوز در فازهای ابتدایی توسعه
قرار دارد.
آینده تصفیه در آسیا
در حالی‌که جمع‌آوری و پردازش نفت خام برای تولید روغن پایه، یک صنعت معتبر در اروپاست و با وجود اینکه موفقیت، هیل و پریستا، با حمایت مالی از سوی دولت و سرمایه‌گذاری‌های خارجی حاصل شده است، اما آنها نشان دادند که فرصت انجام حرکت‌های مشابه در کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد.
هر دو شرکت باور دارند که رویکرد جمع‌آوری، حمل و نگهداری روغن‌سوخته برای استفاده مجدد به‌عنوان روغن‌پایه و دور نریختن یا نسوزاندن این مواد به‌عنوان سوخت می‌تواند تاثیر مثبتی روی محیط‌زیست منطقه داشته باشد و بنابراین کشورهای بیشتری درصدد استفاده از این روش‌ها برخواهند آمد. حال اما این سوال مطرح است که با وجود حجم بالای استفاده از روانکارهای خودرویی و صنعتی در ایران و به تبع آن ورود مقادیر زیادی روغن سوخته به طبیعت چرا هنوز قوانین مشخصی برای تعیین تکلیف این مواد زائد و البته ارزشمند، تدوین نشده است و دولت و نهادهای مسئول راهکاری برای بازگشت صحیح این روغن‌ها به چرخه تولید روانکارها در دستور کار ندارند. این درحالی است که تولیدکنندگان بزرگ روانکار در کشور می‌توانند با ایجاد پالایشگاه‌های تصفیه مجدد روغن، خدمت بزرگی به محیط‌زیست کشور، اقتصاد نفتی و صنعت روانکارهای کشور انجام دهند.
