تصور کنید با خودرویتان با سرعت بالا درحال حرکت هستید اما ناگهان با عابرپیاده یا مانعی در مسیر روبهرو میشوید، تنها تصمیم شما برای توقف یا کاهش سرعت، ترمزگیری است. اما اگر در این شرایط، سیستم ترمز قدرت مطلوب را نداشته باشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ بههمیندلیل مهندسان، کارشناسان و فعالان صنعت خودرو ترمز را سیستم فوقایمنی مینامند. زیرا تنها سیستمی است که ارتباط مستقیم با ایمنی و سلامت عابرانپیاده و سرنشینان خودرو دارد.
سیستم ترمز در خودروها از نوع اصطکاکی است و باید خودرو را در یکدهم مدتزمانی که برای رسیدن به سرعت معین نیاز دارد، متوقف کند. در یکسال گذشته بهدلیل تحریمها و نبود حمایتهای لازم از تولیدکنندگان داخلی زمینه مساعدی برای ورود لنتترمز تقلبی به بازار فراهم شد، قطعهای که مستقیما هم جان و هم سرمایه مالکان خودروها را نشانه رفته است. بهرغم تلاشها و پیگیریهای تولیدکنندگان این صنف اما متاسفانه کالاهای بیکیفیت و تقلبی در بازار دیده میشوند.
شاید حمایتهای لازم سازمانها، نهادهای دولتی و ... از تولیدکنندگان و همچنین فرهنگسازی و اطلاعرسانی زمینه لازم را برای کاهش خرید لنتترمز تقلبی فراهم کند. یکی از قدیمیترین تولیدکنندگان لنتترمز در کشور، کارخانه ایرانلنت است. این کارخانه در سال ۱۳۴۱ تاسیس شد و از آن زمان تاکنون به تولید انواع لنتترمز برای خودروهای سواری و سنگین، قطار و سایر وسایل متحرک مشغول است و البته توانایی تولید کلاچ خودرو را نیز دارد.
به گزارش «اخبار خودرو»، محصولات این کارخانه از تکنولوژی آلمان بهره میبرند. برای بررسی وضعیت صنعت لنتترمز کشور، مشکلات تولید و شرایط بازار این قطعه گفتوگویی با دکتر حمیدرضا امیریمقدم، رئیس هیاتمدیره و مهندس سیدعباس نیکخو، مدیرعامل و عضو هیاتمدیره شرکت ایرانلنت انجام دادیم که آن را در ادامه مرور میکنید.
مراحل تولید لنتترمز چگونه است و چه فرآیندی را طی میکند؟
مهندس نیکخو: در گام اول برای تولید لنت باید مواد و نیازهای این صنعت تامین شود. در مرحله بعد براساس فرمولاسیون هر کارخانه تولیدکننده، این مواد بایکدیگر ترکیب میشوند که البته در ترکیب مواد درصد و نوع آن تعریف شده است.( خواص هر ماده در کارخانه لنتسازی بهطور جداگانه کنترل میشود تا اجازه ورود پیدا کند). در گام سوم، مواد در بخش توزین و ادغام کمپانی با یکدیگر آمیخته میشوند.
در مرحله بعد مواد آماده تولید به مرحله پرس گرم براساس تعریف زمان میروند و تولید اولیه صورت میگیرد. پس از این مرحله، محصول به کوره بازپخت فرستاده میشود تا پخت ناکامل مرحله پرس تکمیل شود. در گام پنجم لنت به مرحله فینیشینگ ارسال و درصورت نیاز روی بکپلیت (صفحه پشتی) پرچ میشود . آخرین مرحله بستهبندی است که با کدگذاری و نشانگذاری مطابق استاندارد، پک و آماده عرضه به بازار خواهد شد.
از آنجاکه لنتترمز یک قطعه فوقایمنی است، نمونهبرداری از آن به صورت رندوم در خط تولید برای تست انجام میشود زیرا باید تطابق با استانداردهای مصوب ملی داشته باشد. برای این موضوع میتوان به استاندارد ۵۸۶ (که شامل ویژگیهایی مانند میزان سایش، ضریب اصطکاک و... است) و همچنین استاندارد۲۷۹۸(اندازهگیری مقاومت برشی مواد لنت از بکپلیت ) اشاره کرد که باید محصول با آنها انطابق داشته باشد.
لنتترمز به چند دسته تقسیم میشود ؟
مهندس نیکخو: لنتترمز به سه گروه تقسیم میشود. گروه اول، لنتترمز کفشکی بدون بکپلیت است که به صورت لنت (پکیچکامل) بستهبندی و عرضه میشود. گروه دوم، لنتترمز دیسکی است و معمولا خودروهای سواری را دربرمیگیرد، در این محصول مواد لنت به بکپلیت آن چسبیده میشود. گروه سوم لنتهایی هستند که مصارف صنعتی دارند، در این گروه تجهیزات در اختیار کارخانه قرار میگیرد و لنت روی آن پرچ یا چسبیده و... میشود .
آیا آزبست، از صنعت لنت در ایران حذف شده است؟
امیریمقدم: قانونا استفاده از این ماده از سال۹۰ ممنوع است، رسما نیز تمام کارخانههای معتبر تولیدکننده لنتترمز این قانون را رعایت میکنند. زیرا آزبست نهتنها سبب آلودگی محیطزیست میشود بلکه محیط کارخانه را نیز آلوده خواهد کرد. آزبست درمرحله استفاده کمترین زیان را به انسان میزند اما بیشترین آسیب هنگام تولید ایجاد میشود. تولیدکنندگان معتبر از این ماده استفاده نمیکنند اما ممکن است در تولیدات زیرپلهای از آن استفاده شود. کارخانه ما از این ماده بههیچعنوان استفاده نمیکند.
یکی از ضعفهای سیستم ترمز خودروهای داخلی، عدم خنککاری سطح دیسک و نبود سیستم خنکشونده است. از آنجاکه برای تولید لنتترمز از پودرآهن استفاده میشود ، این مساله تاثیر منفی ندارد؟
مهندس نیکخو: بله، در ساخت لنت از پودر یا الیاف آهن استفاده میشود و تاثیر منفی بر عملکرد لنت نخواهد داشت. در بسیاری از موارد در فرمولاسیون لنت نقش پودرآهن مثبت است. استفاده از آن نیز بهمنظور بهبود ضریب هدایت حرارتی است. در برخی لنتترمزها مانند قطار اگر بتوان ضریب هدایت حرارتی بیشتری را ایجاد کرد، عملکرد بسیار خوبی خواهد داشت.
اما در خودرو این ضریب هدایت حرارتی باید کنترل شده باشد، نباید به گونهای باشد که حرارت از پشت کالیبر به روغن ترمز منتقل شود و تاثیرات منفی ایجاد کند. زیرا ممکن است هنگام ترمزگیری، روغن نیروی کافی نداشته باشد. بنابراین صنایع لنتسازی همواره سعی دارند فرمول را بهگونهای طراحی کنند که این ضریب هدایت صورت بگیرد اما اثرات منفی نداشته باشد.
بهتازگی در بازار برخی افراد سودجو بکپلیتهای لنتترمزهای استفادهشده را جمعآوری میکنند و سپس روی آن لقمهلنت را میچسبانند. آیا راهی برای بازیافت بکپلیت وجود ندارد که کمپانیها آن را در سطح بازار جمعآوری کنند؟
مهندس نیکخو: آنچه شما اشاره کردید بهنوعی همان بازیافت است. تازمانی که بکپلیت لنت به لحاظ فیزیکی آسیب جدی ندیده باشد، قابل بازیافت است، ولی معمولا هنگام استفاده از لنتترمز آسیب میبیند. این بخش اگر سالم باشد برخلاف لقمهلنت، قابلبازیافت است، درواقع مواد بازمانده از لنت قابلبازیافت نیستند.
چرا هنگام تعویض لنتترمز به خصوص در روزهای اول قدرت ترمزگیری مناسبی وجود ندارد و گاه صدای اضافه تولید میشود؟
مهندس نیکخو: ترمزهای مورداستفاده در خودروها از نوع اصطکاکی هستند. وقتی اصطکاک ایجاد میشود، ذراتی که در دوسطح دوطرف هستند، مرتعش میشوند. این ارتعاش تولید صدا میکند، درواقع آنچه شما در خودرو میشنوید، صدای درگیری لنت با سطح دیسک و دارای فرکانس است. اگر این فرکانس به لقی آن سیستم درجاییکه نصبشده است، منطبق شود به سطح بعدی انتقال مییابد و همچنان این پدیده تکرار و به اصطلاح «رزونانس» ایجاد میشود.
صدای حاصل از این پدیده بر صدای موتور غلبه میکند و سرنشین آن را میشنود. این صدا را نمیتوان حذف کرد اما با تکنیک مناسب «دمپ» میشود. تولیدکنندگان معتبر در پشتلنتها یک صفحه «شیم» قرار میدهند که درواقع صداگیر بوده و جنس آن بهگونهای است که ارتعاش ایجادشده در سطح درگیری را جذب میکند و درنتیجه صدایی نمیشنوید.
چرا مشتری نمیتواند هنگام خرید کیفیت لنتترمز را شناسایی کند؟ دراینزمینه چه توصیهای به خریداران دارید؟
مهندس نیکخو: نخستآنکه توصیه میشود مشتری لنتترمزی را که دارای نام خارجی است، خریداری نکند. زیرا شاید این لنت تقلبی باشد و ازآنجاکه در یک کارگاه زیرزمینی تولید میشود، بنابراین هیچ فرآیند تست و آزمایشی روی آن انجام نشده است. معمولا چنین افرادی برای کالای تولیدی خود از برند دیگران استفاده میکنند و مشتری را فریب میدهند. مشتری نمیتواند او را تعقیب کند، اما میتواند چنین کالایی را نخرد. دوم اینکه آیا مشتری تولیدکنندگان لنتترمز چینی و کرهای را میشناسد؟
چگونه قطعهای را از برندی که هیچ شناختی از آن ندارند، تهیه میکند؟ متخصصان بازار لنت ممکن است درنهایت ۵ تا ۶ برند خارجی را بشناسند این درحالیاست که در بازار فعلی بیشاز ۱۱۰ برند خارجی حضور دارند. بنابراین مشتری با خرید اشتباه، بستر مناسب برای خطر و حادثه را فراهم میکند.
بنابراین ایمنترین و درستترین اقدام هنگام مراجعه به بازار، خرید لنتترمز ایرانی است. زیرا شرکتهای ایرانی قابلشناسایی و مشخص هستند. همچنین تولیدکننده ایرانی در دسترس است و خریدار هرزمان با مشکلی مواجه شود، میتواند به شرکت مراجعه کند.
چرا تولیدکننده به تست و آزمایش اهمیت میدهد و این موضوع از چه نظر برای مشتری نیز باید مهم باشد؟ آیا تولید لنتترمز ساده است؟
امیریمقدم: در صنعت لنت برخی مواد خام از بازار تهیه میشوند، سپس با سپریکردن فرآیندپخت، تبدیل به کالایی میشوند که باید از کیفیت خوبی برخوردار باشد. بنابراین چنین فرآیند تولیدی به آزمایشگاه نیاز دارد. بهعنوانمثال، یکماده معین از یک معدن اما در دو بازه زمانی تهیه و تامین میشود، همین امر ممکن است در فرآیند تولید تفاوت ایجاد کند. زمانی از این موضوع آگاه میشویم که آزمایشگاه آن را تست میکند.
همانطور که اشاره کردید شاید صنعت لنتترمز بسیار ساده بهنظر برسد اما دانش، و بخش تحقیقات و تولید آن نیازمند نظارت بسیار جدی است. چون مشتری در بازار لنت توان شناسایی قطعه سره از ناسره را ندارد. شاید بتوان درباره قطعات دیگر خودرو مانند باتری با یک کنترل الکتریکی به قدرت و کیفیت آن پی برد اما در صنعت لنت به حدی ظاهر، تِم و حتی رنگها مشابه هستند که مشتری توان تفکیک قطعات اصلی از تقلبی را ندارد.
زمانی که عملکرد را بررسی میکنید، پی خواهید برد تفاوت دو قطعه مشابه از زمینتا آسمان است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت با صنعتی سروکار داریم که با مواد خام بسیار متنوعی روبهرو است. عملیات تولید به ظاهر ساده اما پیچیده بوده، حتی اگر مواد و متریال، فشار و دما یا اپراتور تغییر کنند کیفیت نیز تفاوت خواهد کرد.
سالهای نخست که در این صنعت مشغول بودم به همکاران خود میگفتم لنتسازی مانند آشپزی است با این تفاوت که در آشپزی اگر غذا را تست کنید، متوجه میشوید چه پختهاید، اما در اینجا تا ترمز نگیرید یا آزمایشگاه مجهزی نداشته باشید، نمیتوانید دریابید تولید شما چگونه بوده است. اگر تولیدکننده معتبر یا مواد باکیفیت برای تولید دراختیار نداشته باشید، ممکن است قطعهای را تولید و به بازار عرضه کنید که ابزار کشتار شود، دقیقا مانند لنتترمز های تقلبی و بیکیفیتی که در بازار یافت میشوند.
چرا این قطعه را فوق ایمنی نامگذاری کردند؟ گاهی مالکان یا مخاطبان فکر میکنند سیستم ترمز به این سادگی چرا باید فوق ایمنی باشد؟
امیریمقدم: وظیفه اصلی سیستم ترمز، کاهش سرعت و توقف خودرو است. این دو شرط بهشکل مستقیم بر سلامت و ایمنی سرنشینان و بهخصوص عابرانپیاده تاثیر دارد. زمانی که عابرپیاده درحال عبور از خیابان است، امید به توقف خودرو بهواسطه لنتترمز و فرآیند ترمزگیری راننده دارد.
راننده بهعنوان آخرین گزینه پدال را فشار میدهد تا خودرو متوقف شود، درواقع فوقایمنی بودن بهمعنی نگرانی شخصثالث یا عابرپیاده است. بههمین دلیل در خارج کشور بیمهگذارها تاکید دارند تغییر قطعاتی مانند لنتترمز باید در سوابق خودرو ثبت شود تا درصورت بروز حادثه بیمهها براساس نتایج و آزمایشهای لنت دلیل تصادف را مشخص کنند و در صورت بیکیفیت بودن آن، به دنبال سازنده آن خواهند رفت. اما متاسفانه در کشور ما بخش تست و آنالیز تصادف وجود ندارد.
چگونه میتوان مشتری را درباره عوارض لنتترمز تقلبی و اهمیت خرید قطعه باکیفیت آگاه کرد؟
امیریمقدم: درگام نخست بهتر است برای تعویض لنت به نمایندگیهای مجاز یا نمایندهها و سایتهای فروش معتبر کمپانیها مراجعه کنند. البته توصیه میشود مالکان اقدام به خرید لنتترمز از بازار آزاد نکنند. اگر بتوان فرهنگسازی مناسب و و شرایط اطلاعرسانی را فراهم کرد، آنوقت مالکان و رانندگان از اهمیت این قطعه و حوادثی که ممکن است در اثر بیدقتی هنگام خرید رخ دهد، آگاه میشوند، آن زمان فروش لنتهای تقلبی و تصادفات نیز کاهش خواهد یافت. شاید مسئولان ذیربط باید به دنبال ارائه نشان ایمنی برای هشدار درزمینه عدم استفاده از لنتترمز تقلبی باشند.
دولتها هزینههای هنگفتی برای تصادفات و حوادث بعد آن پرداخت میکنند، اگر یکدهم این هزینهها صرف حمایت و اطلاعرسانی از صنعتگران شود، آنگاه هزینههای تحمیلی و بار اضافه آن بر دولت کاهش خواهد یافت. درواقع مالکان باید بدانند کالا را از کجا خریداری و به چه منظوری از آن استفاده میکنند.
آیا برای تولید لنت در کشور از تکنولوژی روز دنیا استفاده میشود ؟
مهندس نیکخو: اگر فقط تکنولوژی را در نظر بگیریم، میتوان گفت مطابق پیشرفتهای روز دنیا در کشور ما نیز در بخش تکنولوژی توسعه انجام شده است. بنابراین محصولاتی که تولیدکنندگان عرضه میکنند، مناسب استفاده در انواع خودروهای جدید و بهروز هستند. البته گاهی ممکن است در کشورهای پیشرفته، تکنولوژی به صورت تماماتوماتیک در خطتولید استفاده شود اما در کشور ما به شکل نیمهاتوماتیک یا دستی انجام میشود .
البته تکنولوژی یا همان دانشتولید قابلتامین است زیرا هرچقدر در اتوماتیک خط تولید را افزایش دهید، میزان خطا کاهش مییابد. صنعت لنت کاملا وابسته به تحقیقوتوسعه بوده اما هزینه تحقیق و توسعه در این صنعت آنقدر بالاست که کمپانیهای بزرگ این صنعت در دنیا با یک دیگر ادغام شدهاند تا هزینه این بخش را کاهش دهند. در کارخانه ایرانلنت نیز بهدلیل قدمت و سیر تحول و... خود را موظف دانستیم به سمت توسعه این بخش برویم.
دانش ابزار، ساخت و تولید لنت ما در حد استانداردهای روز دنیاست. در ایران یک شرکت مجبور است هزینه هنگفت دانش و تحقیقوتوسعه را به تنهایی به دوش بکشد. باتوجه به شرایط این صنعت در خارج کشور ما میتوانیم با نگاه و «الگو برداری» در مسیسر پیشرفت گام برداریم تا بتوانیم محصولاتی را تولید کنیم که برای خودروهای وارداتی نیز قابلاستفاده باشند. این امر سبب شده است این شیوه را بیاموزیم.
مشکلات اصلی صنعت لنتترمزکشور چیست؟
مهندس نیکخو: مشکلاتی که در این بخش وجود دارد، مشابه سایر صنایع است. اگر بخواهم به ترتیب مشکلات را بیان کنم، در ابتدا باید به این موضوع مهم اشاره کرد که لنتترمزهای موجود در بازار باید تابع ضوابط تعیینشده سازمان ملی استاندارد باشند. اغلب لنتهای موجود در بازار بهدلیل عدم شفافیت بازار و نبود سیستمهای منسجم ردیابی دارای استاندارد نیستند، این مساله سبب میشود فضای سالم وجود نداشته باشد.
پس از آن میتوان به عدم تامین بهموقع مواداولیه برای تولید لنت براساس نیاز و باکیفیت مطلوب اشاره کرد. برایآنکه یک لنتترمز باکیـــفیت تولید شود، نیازمند مواد باکیــــــفیت هستیــــــم. یک ماده (همانطور که پیشتر هم گفته شد) بهرغم تهیه از یک منبع بازهم تفـــــــاوت کیفـــــی دارد.
پس از این مسائل، باید به مواردی ازجمله عدم تامین نقدینگی، نبود همکاری موثر و بهموقع شبکه پولی کشور، قوانین و مقررات حاکم بر صنعت، عدم حمایت نهادها و سازمانهایی که باید در این زمینه به ما یاری برسانند و همچنین هزینههای جانبی که از سوی برخی سازمانها تحمیل میشود، اشاره کرد.