قیمت خودرو در هفته‌های گذشته با رشد چشمگیری مواجه شد. قیمت بسیاری از خودروها به شکل نجومی افزایش پیدا کرد و به‌اصطلاح این خودروها هم وارد باشگاه میلیاردی‎های بازار شدند. شاید اگر رشد قیمت ارز باز هم ادامه پیدا می‎کرد، بسیاری از خودروهایی که به خودروهای اقتصادی هم مشهورند، وارد باشگاه میلیارد تومانی‎ها می‌شدند. با این‌حال، با بازگشت دلار به کانال ۵۵هزار تومان، قیمت خودروها تغییر آن‌چنانی نداشت و آن‌قدری که رشد داشت ریزش را تجربه نکرد. به اعتقاد کارشناسان، بازار در انتظار عرضه بزرگ‌تر و بیشتر از خودروهای داخلی و وارداتی است. مقاومت دولت در برابر واردات هم قطعا کمکی به بهبود وضعیت موجود نخواهد کرد.

درخصوص وضعیت فعلی بازار و تاثیر واردات خودرو توسط جانبازان و همچنین واردات خودرو از مناطق آزاد با مسیح فرزانه، کارشناس و فعال حوزه خودرو به گفت‌وگو پرداختیم.

قیمت دلار حدود ۱۰هزار تومان دیگر افزایش یافت و بیش‌از ۱۰ درصد نیز ارزش پول ملی افت کرد. واکنش متقاضیان در بازار خودرو به این اتفاق چه بود؟ آیا با هجوم خریدار در بازار مواجه هستیم؟

پس از این رفت و برگشت دلار و اصلاح قیمتی که در ۳ روز اخیر در بازار رخ داده است، اگر از منظر روانشناسی بازار به موضوع نگاهی بیندازیم، مثل همیشه به یک مولفه تکراری برمی‌خوریم که ما به آن بازار هیجانی می‎گوییم. در چنین بازاری، متقاضیان و فروشندگان معمولا رفتاری قابل پیش‌بینی از خود نشان می‌دهند؛ متقاضیان از خرید و فروش منصرف می‌شوند و فروشندگان به‌قول معروف قیمت‎های فضایی اعلام می‌کنند که نسبت به عدد واقعی معاملات در کف بازار، کاملا متفاوت‌تر، پرت‎تر و بالاتر است. اما مدتی است وقتی این بازار دچار نوسان شدید می‌شود، حداقل بخشی از مصرف‌کنندگان دیگر دچار هیجان قبل و هجوم به سمت بازار با این تفکر که «تا گران‌تر نشده است بخریم»، نمی‎شوند. بخشی از این واکنش، به تجربه تلخ دوران گذشته و روش اشتباه گام گذاشتن در وادی خطرناک نوسان‌گیری برمی‌گردد و بخشی دیگر هم به‌واسطه شرایط اقتصادی است. یعنی کلا از خرید خودرو ناامید یا منصرف شده‌اند و یارای تطبیق دادن بودجه‌شان با تورم واقعی را ندارند.

به‌طور متوسط قیمت‌ها چقدر رشد داشته و افزایش قیمت‌ها در کدام دسته و سگمنت خودروها بیشتر بوده است؟

اگر کمی به عقب برگردیم، بازار خودرو در شهریور امسال به اصطلاح کف قیمتی خود را تجربه کرد که واقعا قیمت‎ها با تورم موجود در کشور اصلا همخوانی نداشت و همان پرداختن به بحث خبردرمانی، نوبت‌دهی و آرزوفروشی و ایجاد رکود برای کنترل تورم بود که برخی نهادها موفق هم شدند. اما این موفقیت، در کوتاه‌مدت دیده شد. بازار اما از مهرماه به‌صورت خزنده و آرام، شروع به افزایش قیمت کرد و صرفا از دی‌ماه تا این لحظه حدود ۳۰ درصد به قیمت‎ها افزوده شده است که بخش عمده آن به دلیل همین نوسان‎گیری یک هفته اخیر و نزدیک شدن دلار به کانال ۶۰هزار تومان بود. البته به دلیل این‌که قیمت دلار همچنان نیز به‌صورت سرکوب‌شده و دستوری همانند نرخ تورم کنترل و اعلام می‌شود (که فقط آسیب‌زننده است؛ چون با واقعیت کف بازار اصلا همخوانی ندارد)، با صعود از کانال ۵۰ به ۶۰هزار تومان قیمت‎ها در بازار خودرو به‌ویژه وارداتی‎ها جهش کرد، اما این روزها که بازار ارز در حال گذراندن دوره اصلاحی خود بوده و عدد حدودی ۵۵هزار تومان را تجربه می‌کند، بازار به‌رغم روند کاهشی، قیمت‎ها را به این کانال برنگردانده است.

چرا بازار به قیمت قبلی بازنگشته است؟

این مساله می‌تواند از چند مولفه تاثیر بپذیرد. نخست آن‌که بازار کلا از واردات انبوه و مالتی‌برند خودرو ناامید است. دوم آن‌که در حوزه خودروهای داخلی آمارهای خودروسازان در بخش مونتاژ و تولید و ضرر انباشته کاملا منفی است و وزارتخانه هم از برنامه تولید یک‌میلیون و ۶۰۰هزار دستگاه خودرو تا پایان ۱۴۰۲ بسیار عقب است. ضمن این‌که مساله مهم‎تر این است که مصرف‌کنندگان همچنان این باور را دارند که خودرو در درازمدت همچنان کالای سرمایه‌ای است و این تفکر اصلا اشتباه نیست. زیرا هر کالایی در هر بازاری حتی اگر غیرسرمایه‎ای باشد، در صورت ایجاد محدودیت برای عرضه آن، از مصرفی به سمت سرمایه‌ای تغییر ماهیت می‌دهد. این نکته را هم باید افزود که همیشه در بازار خودرو افزایش قیمت‎ها بیشتر ازآن خودروهایی است که ما به آن ترِند یا رُند بازار می‌گوییم؛ چه در حوزه داخلی و چه وارداتی‎ها. البته خودروهای چینی عموما در زمان‎های افزایش قیمت جز در برخی مدل‌ها کمترین افزایش را دارند و برعکس در زمان افت درگیر بیشترین کاهش می‎شوند.

آیا افزایش قیمت خودرو به معنی خروج بازار از رکود است یا همچنان شاهد رکود عمیق در بازار خودرو خواهیم بود؟

افزایش قیمت خودرو همیشه به غیر از مولفه ارز که برای همگان مشخص است، نشانگر چند رخداد دیگر همچون کسری بودجه دولت‎ها، افزایش تورم، افزایش ضرر و زیان خودروسازان، کاهش تیراژ و دست‌اندازها در امر واردات و... است. بازار همچنان در رکود است و تنها در دوره‌ای از دی‌ماه که همراه با افزایش خزنده قیمت‌ها شد، کمی در حال نزدیک شدن به حال‌وهوای بازار خودرو شب عید بود که نوسان شدید دلار به آن شوک داد و پای بخشی از مشتریان را پس کشید.

بحث واردات خودروهای کارکرده از مناطق آزاد هم مطرح است. در بهترین حالت این اتفاق تا چه اندازه می‌تواند بر بازار خودرو تاثیرگذار باشد؟

من مولفه‌هایی را می‌بینم و براساس آن‌ها تحلیلم این است که این امر یا اتفاق نخواهد افتاد یا درصورت حصول آن‌، محدود و مقطعی است که نمی‌تواند بیش از یک نوسان محدود و کوتاه به بازار بدهد.

آیین‌نامه واردات خودرو برای جانبازان هم ابلاغ شده است و این افراد می‌توانند نسبت به واردات اقدام کنند. پیش‌بینی می‌شود چه نوع خودروهایی از این طریق وارد کشور شود؟ آیا این نوع واردات دردی از بازار خودرو دوا می‌کند؟

خودروهایی که از طریق سامانه اعلام شده‌اند، عموما مدل‎های اروپایی هستند؛ از آلمانی و ایتالیایی گرفته تا تعدادی ژاپنی. اگر درحال‌حاضر سری به بازار بزنید، می‌بینید امتیاز واردات این خودروها که معروف به مجوز جانبازی بوده، بین ۳ تا ۴میلیارد تومان نرخ‌گذاری شده است. بر همگان پوشیده نیست که بسیاری از جانبازان عزیز گرفتار تهیه هزینه‌های درمان و دارو هستند و اصلا شرایط واردات خودرو را ندارند، پس احتمالا اقدام به فروش این مجوزها می‌کنند. اما در کل همین‎که شماروی واردات خودرویی اسمی متفاوت گذاشته و آن‌را همراه با مجوزهای جداگانه و در تعداد محدود وارد کنید، یعنی بر قیمت تمام‌شده آن خودرو عددی دیگر اضافه می‌کنید. ما طی بیش از ۱۰ سال پیش، همین تجربه را روی ب‌ام‌وهای X۶ و سپس ب‌ام‌وهای I۸ و... موارد دیگری تجربه کردیم که مجوز به‌صورت جداگانه یک قیمت داشت و خودرو قیمتی دیگر. از دید کلی، هر نوع واردات اگر محدودیت و بند و شرایط و اما و اگری داشته باشد، صرفا در شروع جذاب است و در ادامه بازار به همان راهی می‌رود که از آن پالس می‌گیرد یعنی نرخ ارز و تورم واقعی.

به نظر شما بازار فعلی خودرو تا چه اندازه تابع عرضه و تقاضا بوده و تا چه اندازه تابع نرخ دلار است؟ آیا می‌توان گفت بازار اشباع شده است و با عرضه بیشتر خودرو نیز تغییری در قیمت و کاهش آن انجام نخواهد شد؟

نه‌تنها در ایران بلکه در هر کجای دنیا هر کالای سرمایه‌ای از فاکتور بسیار مهمی همچون عامل عرضه و تقاضا تاثیر می‌پذیرد. اما در کشور ما دلار و تورم هم به آن افزوده می‌شود.
از دید من، بازار نه‌تنها اشباع نشده بلکه به‌شدت دچار کسری خودرو درحوزه داخلی‌ها و وارداتی‌هاست و می‌تواند با دو عامل تغییر سیاست‎های کلان اقتصادی و پولی در کنار افزایش تولید و ادامه‌دار بودن واردات در بلندمدت شاهد اصلاح قیمت‌ها و تجربه کردن تثبیت باشد. اما شاید این حرف‌ها بیشتر خیال خام است، زیرا واقعیت اقتصاد سیاسی چیز دیگر می‌گوید.