صنعت خودرو در جهان با سرعت در حال تغییر است. حتی بسیاری معتقدند که برقی‌سازی و استفاده از باتری نیز با توسعه سوخت‌های هیدروژنی کنار گذاشته خواهد شد. با این‌حال، آن چیزی که مسلم و مشخص است؛ کنار گذاشتن خودروهای دارای سوخت فسیلی از سبد محصولات خودروسازان بزرگ است. طی سال‌های آینده در چین، اروپا، آمریکا و کشورهای صاحب صنعت خودرو و قطعه‌سازی، دیگر محصولات درون‌سوز تولید نخواهد شد.
بنابراین راهی جز حرکت به سمت خودروهای برقی وجود ندارد. اما بسیاری کارشناسان در ایران، معتقدند که با توجه به قیمت بسیار نازل بنزین در کشور و همچنین نبود زیرساخت خودروهای برقی و مشکلات شدید کشور در تولید برق، مسیر برقی‌سازی هموار نیست و باید فکر دیگری در این مورد داشت. در مقابل، طرفداران برقی‌سازی بر این باورند که خودروهای برقی نیز مانند موبایل در کشور که در ابتدا کالایی لوکس و صرفا در دست برخی افراد بود، در اثر توسعه و ترویج، همگانی خواهد شد.
همان‌طور که این روزها وجود یک شهروند بدون موبایل غیرقابل تصور است، در آینده وضعیت خودروهای برقی نیز به همین شکل خواهد بود و این خودروها از وسیله‌ای لوکس به وسیله نقلیه کاملا معمولی تبدیل خواهد شد. ضمن این‌که بر اساس توافق دولت با خودروسازان، قرار است بخشی از هزینه تولید خودروهای برقی به خودروساز پرداخته شود تا قیمت این خودروها ارزان‌تر تمام شود.
در حاشیه بیست‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی محیط‌زیست سعید لیلاز، کارشناس صنعت خودرو، مدیرعامل شرکت کارمانیا و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در این زمینه به بیان نظرات خود پرداخت.
درحال‌حاضر مشکل ناترازی بنزین وجود دارد و برقی‌سازی صنعت خودرو نیز با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است. با توجه به این موضوع، آیا رفع این ناترازی، با توسعه خودروهای برقی ممکن است؟
تمام بحث‌ها، انتقادها و چالش‌هایی که در مورد بحث خودرو برقی در ایران وجود دارد است را می‌دانم و می‌شناسم. صادقانه بخواهم بگویم، بیشتر آن‌ها را هم قبول دارم. یعنی چالش‌های بسیار بسیار بزرگی داریم، ازجمله ناترازی‌هایی که در بخش انرژی به خاطر دخالت دولت در اقتصاد پدید آمده است. این را به خود آقای رئیسی، وزیر دارایی، به نماینده‌های مجلس و به رئیس سازمان برنامه و بودجه هم گفتم که کشور الان در مرحله‌ای قرار دارد که به اصلاحات ساختاری و بنیادی احتیاج دارد.
این اصلاحات به مرحله بسیار دردناک خود رسیده است و الان در مرحله جراحی‌های عمیق قرار دارد و بدون این جراحی‌های عمیق نمی‌شود دیگر کار کرد. اما مشکلات اقتصاد ما ازجمله مصرف روزانه ۱۲۰ تا ۱۴۰ میلیون لیتر، با همین تولید ناخالص داخلی، قابل مدیریت است.
الان دقیقا مصرف‌مان دوبرابر نرخ میانگین جهانی است. اما می‌توانیم بدون این‌که کوچک‌ترین کاهشی در تولید ناخالص داخلی ایران بدهیم، هم مصرف بنزین و هم مصرف گازوئیل در ایران را نصف کنیم. چون تمام این گرفتاری‌هایی که می‌بینید به دلیل پرمصرفی شدت انرژی است.
حل این ناترازی هم به دلیل این‌که دائما به عقب افتاده، به مراحل بسیار سخت رسیده و غیرممکن است مثلا بنزین لیتری ۱۵۰۰تومان را یک‌باره به ۱۵هزار تومان برسانیم، آن‌هم درحالی‌که حتی ۱۵هزار تومان هم واقعا ایران را به جایی نمی‌رساند. پس باید به فکر دیگری بود.
با این تفاصیل، قیمت بنزین در شرایط فرضی چقدر باید باشد؟
اگر قیمت یک بشکه بنزین را حدود ۱۰۰دلار در نظر بگیریم، معادل ریالی آن تقریبا ۶میلیون تومان می‌شود که اگر بر ۱۵۰لیتر تقسیم کنیم، قیمت هر لیتر بنزین ۲۵هزار تومان می‌شود. اگر نرخ بنزین را به لیتری ۲۵هزار تومان برسانیم، به قیمت فوب خلیج‌فارس می‌رسیم که جلو قاچاق به کشورهای همسایه را می‌گیرد. ضمن این‌که جلوی واردات ما نیز گرفته خواهد شد.
بنابراین از یک‌سو بنزین با هر قیمتی زیر ۲۵هزار تومان بی‌معنی بوده و ازسوی‌دیگر، تغییر نرخ آن هم به دلیل تبعات اجتماعی سنگین، ناممکن است. این راه هم در نظر داشته باشید که کشوری هستیم که سالانه ۱۰میلیارد متر مکعب گاز سر چاه‌های نفت داریم و آن را می‌سوزانیم. به همین سادگی، انرژی‌های‌مان را هدر می‌دهیم. در این شرایط دفاع‌کردن از خودرو بنزینی منطقی نیست.
بدیهی است حرکت به سمت خودروهای برقی، توجیهات خود را دارد. اما با در نظر گرفتن چالش‌های موجود چگونه این برنامه توجیه‌پذیر است؟
تاکید می‌کنم ما همه چالش‌ها را می‌دانیم و می‌توانیم آن‌ها را تئوریزه کنیم، می‌توانیم بحث کنیم، اما این یک واقعیت است که روند بین‌المللی و روند قالب در جهان امروز خودرو برقی است. خود تکنولوژی و صنعت خودرو در ایران براساس تجربه غرب وارد ایران شده است و ما مخترع آن نبودیم.
بنابراین اگر بخواهیم حداقل همان تجربه را دنبال کنیم، باتوجه به سرعت تغییرات تکنولوژی که الان دنیا دارد، مجبوریم به سمت خودروهای جدید حرکت کنیم. درحال‌حاضر شرکای چینی به ما می‌گویند که در آینده نزدیک نمی‌توانیم یورو۵ تولید کنید و باید سراغ یورو۶ بروید.
در این شرایط، اگر به‌جای آن‌که برای تولید بنزین و گازوئیل یورو۶، حدود ۴ تا ۵ یا ۱۰میلیارد دلار خرج پالایشگاه‌ها کنیم، به یک‌باره به سمت خودرو برقی جهش کنیم، افزایش هزینه‌اش این قدر وحشتناک نخواهد بود. بنابراین اگر ما بخواهیم همچنان از روندهای بین‌المللی پیروی کنیم، این کار که داریم انجام می‌دهیم، معنی می‌دهد. اگر به سمت خودروهای برقی حرکت نکنیم، باید ۱۵-۱۰ میلیارد دلار خرج بازسازی و احیای جایگاه‌های سوخت‌گیری و خرج پالایشگاه‌های‌مان کنیم.
تمام این گازوئیل‌ها و بنزین‌های یورو۵ و یورو۶ که الان در ایران در پمپ‌های گازوئیل و بنزین ریخته می‌شود، بلافاصله وارد این مخازن که می‌شود، به یورو۲ تبدیل می شود. زیرا جداره این پمپ‌ها چنان آغشته به ماندگاری ۶۰-۷۰ساله گوگرد است که به محض ریختن گازوئیل و بنزین یورو۵ در پمپ‌ها، به یورو۲ و حتی یورو صفر تبدیل می‌شود.
بنابراین با این شرایط امکان ندارد که یک آدم عاقل بتواند با خودروهای غیربنزینی مخالفت کند، اما بحث و صحبت اصلی راجع به مقیاس و سرعت ورود ما به این بازار است.
روند برقی‌سازی صنعت خودرو با یک برنامه صحیح چگونه خواهد بود؟
اگر قرار بود به‌صورت پنج‌ساله یا حتی۱۰ساله حدود ۳۰میلیون دستگاه خودرو موجود در کشور را تبدیل به خودرو برقی کنیم، حق با منتقدان برقی‌سازی بود. اما تمام برنامه‌ای که شنیدیم، این است که در نقطه شروع قرار است تقریبا معادل یک تا ۲درصد تولید سالانه به خودروهای برقی اختصاص یابد. یعنی نقطه عزیمت ما این است که سالی ۲۰ تا ۴۰هزار دستگاه می‌خواهیم وارد بازار کنیم.
تمام نگرانی‌ها درخصوص مقیاس اقتصادی است. اما نمی‌توان در مقابل تکنولوژی مقاومت کرد. تکنولوژی دارد مساله جهان را حل می‌کند. بین اقتصاددانان و فلاسفه دو نفر تکنولوژی را خوب فهمیدند؛ یکی کارل مارکس بود، یکی آدام اسمیت. حتی مارکس بهتر از اسمیت این را می‌فهمید. این‌ها می‌گفتند تکنولوژی، بشر را نجات خواهد داد. مارکس پیش‌بینی می‌کرد یک روزی خواهد رسید که برای انسان، کار تبدیل به هنر می‌شود؛ چون نیازی به کار نیست. انگار هوش مصنوعی را ۱۸۰سال پیش می‌دید، البته نه هوش مصنوعی فعلی را بلکه هوش مصنوعی ۵۰سال بعد از امروز ما را می‌دیدند.
به همین علت پیش‌بینی می‌کنیم که به‌زودی رانندگی در دنیا ممنوع شود. یعنی اگر خودروهای خودران در دنیا راه بیفتند، معتقدم رانندگی عین اسب‌سواری می‌شود؛ مساله پارکینگ، مساله ترافیک، مساله سوخت و همه این‌ها در یک بازه کم‌تر از ۴۰-۳۰سال حل خواهد شد. ابتدا می‌گفتند تا سال ۲۰۳۰، خودروها به تدریج برقی می‌شوند و در نهایت طی دهه‌های بعد خودروهای خودران به مرحله استفاده خواهند رسید. اما من می‌گویم تا سال ۲۰۵۰ تمام این اتفاقات رخ خواهد داد.
ما تا سال گذشته درکی از هوش مصنوعی در ایران نداشتیم. درحالی‌که، الان هوش مصنوعی به شکل روزانه در حال از بین بردن مشاغل دنیاست. می‌گویم تکنولوژی جدید همواره ممکن است ما را نگران کند. اما تکنولوژی مشکلات را حل می کند.
عرضم این است خودروهای هیدروژنی هم عرضه خواهد شد و صنعت خودرو با سرعت پیشرفت می کند. پس نگرانی برای این‌که عده‌ای در ایران می‌خواهند یک‌شبه ۳۰میلیون خودرو را برقی کنند، بی‌مورد است؛ زیرا ابزارش وجود ندارد. ۱۴۰ تا ۱۵۰هزاردستگاه خودرو ممکن است بتوانند برقی کنند. ضمن این‌که با شروع برقی‌سازی سالانه تعداد مشخصی خودرو در داخل کشور، ما فرصت پیدا خواهیم کرد خودمان را با شرایط جهانی تنظیم کنیم. یادمان نرود اساسا وقتی جنگ جهانی دوم شروع شد، ما با خودرو آشنا شدیم. آمریکایی‌ها با کشتی، خودروهای ماک را به داخل ایران می‌آوردند و چون راننده وجود نداشت، خودشان راننده تربیت می‌کردند.
با این تفاصیل، آیا نباید برنامه برقی‌سازی را معطل زیرساخت‌ها نگه داشت یا محدود به حمل‌ونقل عمومی کرد؟
ما در تاریخ ایران همواره تکنولوژی را به‌سرعت جذب کرده‌ایم. البته این رویکرد، یعوارض هم داشته است، اما اگر ما بخواهیم بنشینیم و منتظر باشیم همه جواب‌ها و زیرساخت‌ها جور شود و سپس اقدام کنیم، به نتیجه نخواهیم رسید. به نظر من، سیاستی که تا الان وزارتخانه داشته، قابل قبول بوده است. من نظر کارشناسانی را که می‌گویند برقی‌سازی ابتدا باید از خودروهای عمومی و ناوگان حمل‌ونقل مسافری مانند تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها آغاز شود را هم قبول دارم.
اما درعین‌حال دولت با گروهی از بخش خصوصی هم صحبت کرده و گفته است به‌عنوان یک حرکت آینده‌نگرانه در حوزه خودروهای برقی ورود کنید. درحال‌حاضر، قیمت خودرو برقی کرمان‌موتور ارزان‌تر از نمونه بنزینی همان خودرو است. این یعنی دولت از یک‌سری حقوق و عوارض خودش عدول کرده و از یک سلسله امتیازات دیگری را که ممکن بوده یا وعده‌اش را داده، گذشته است تا شرایط برای برقی‌سازی صنعت خودرو فراهم شود.
آیا قرار است مانند کشورهای دیگر، به تولیدکنندگان مشوق‌های مالی هم داده شود؟
بله. امیدوارم طبق ماده ۱۲ و قولی که دولت به خودروسازان داده است، یارانه ارزی نیز به آن‌ها بدهد. اما درحالی‌که هنوز این وعده دولت تحقق پیدا نکرده است، خودرو برقی شرکت کرمان‌موتور ارزان‌تر از نمونه بنزینی آن است.
من همین الان رسما اعلام می‌کنم اگر دولت بر سر قول خود بماند، می‌توانیم یک خودرو برقی قرن بیست‌ویکمی را به قیمت ۷۰۰-۶۰۰ میلیون تومان در اختیار مردم بگذاریم. خودمان هم حاضریم به آن‌ها مقدار قابل توجهی وام در اختیار مشتریان قرار دهیم
