هوای کلانشهرهای کشور به‌ویژه تهران این روزها باز هم روی سیاه خود را به شهروندان نشان داده و طبق معمول، از خودروها به‌عنوان مقصر اصلی این بحران نام برده می‌شود. البته دولت‌ها نیز جز تعطیلی‌های چندروزه و امید به وزش باد و بارش باران، برنامه دیگری برای مقابله با آن ندارند! در این میان خروج خودروهای فرسوده به‌عنوان مهم‌ترین منبع آلایندگی هوا می‌تواند مسیری سریع برای حل مشکلات آلایندگی کلانشهرها باشد.
تشدید آلودگی هوا در اثر ناکارآمد بودن سیستم حمل‌ونقل عمومی
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست با بیان اینکه با وجود ۶.۵ میلیون خودرو سواری فرسوده در کشور، در سال ۱۴۰۰ فقط ۲۹هزار دستگاه از این خودروها از رده خارج شدند، عنوان کرد: «برآوردهای ما نشان می‌دهند نهادهای مختلف کشور در سال ۱۴۰۲ برای عمل به تکالیف مربوط به قانون هوای پاک، درمجموع به بیش‌از صدهزار میلیارد تومان اعتبار ریالی، به علاوه ۳ میلیارد دلار دیگر اعتبار ارزی نیاز دارند.»
داریوش گل‌علیزاده در ادامه توضیح داد: «متاسفانه تاکنون در کشور به اهمیت موضوع آلودگی هوا پرداخته نشده است؛ یعنی اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای راهکارهای لازم برای مبارزه با آلودگی هوا تخصیص داده نشده و در سال‌های گذشته، عمدتا برنامه جامعی با پیش‌بینی بودجه مورد نیاز برای مقابله با این پدیده اجرا نشده است.»
وی افزود: «بیشتر برنامه‌هایی که تاکنون در حوزه مبارزه با آلودگی هوا مطرح شده‌اند، صرفا روی کاغذ مانده‌اند و اعتبارات مورد نیاز برای اجرای آن تامین نشده است.»
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست در ادامه تاکید کرد: «علاوه‌بر خودروهای بنزینی، بخش مهمی از آلودگی هوای کلانشهرها ناشی‌از تردد خودروهای دیزلی آلاینده است که نقش زیادی را در انتشار ذرات معلق آلاینده کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون به‌عنوان مهم‌ترین شاخص آلودگی هوا دارند. اساسا وقتی فیلترهای جاذب دوده خودروهای دیزلی به موقع تعویض نمی‌شوند، آلایندگی این خودروها تشدید می‌شود.»
گل‌علیزاده با بیان اینکه ناکارآمد بودن سیستم حمل‌ونقل عمومی کشور باعث تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها شده است، عنوان کرد: «متاسفانه همین حالا بیش‌از ۶۰درصد ناوگان حمل‌ونقل عمومی بار و مسافر در ایران فرسوده است. این فرسودگی را به‌طور ویژه می‌توان در اتوبوس‌های ناوگان اتوبوسرانی درون‌شهری تهران و دیگر کلانشهرها مشاهده کرد. همچنین در سیستم حمل‌ونقل عمومی شهرهای بزرگ با کمبود شدیدی مواجه هستیم و همین مساله باعث می‌شود شهروندان ناچار باشند بیشتر از خودروهای شخصی استفاده کنند و این مساله به افزایش ترافیک و تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها دامن می‌زند.»
این مقام مسئول در پایان گفت: «وزارت بهداشت براساس قانون هوای پاک مکلف است که هر سال خسارت بهداشتی ناشی از آلودگی هوا را برآورد کند. براساس این مطالعه، تعداد مرگ‌ومیر ثبت‌شده منتسب‌به آلودگی هوا در ۲۷ شهر در سال گذشته، بالای بیست‌هزار نفر بود که از نظر وزارت بهداشت، خسارت معادل این آمار مرگ‌ومیر بر کشور، ۱۱.۳میلیارد دلار برآورد می‌شود.»
تقصیر اصلی بر گردن خودروهای سنگین است
ازسوی‌دیگر خودروسازان نیز می‌گویند در هیچ جای دنیا متولی اسقاط، شرکت‌های خودروساز نیستند و این دولت است که باید به این مساله ورود کند. هر چه باشد، درحال‌حاضر وسط جدال خودروسازان و سیاستگزاران این عرصه، این آلودگی هواست که به‌خصوص در کلانشهرها جولان می‌دهد و نفس شهروندان را تنگ می‌کند.
معمولا هرسال همین روزها و درپی بروز پدیده وارونگی هوا، ذرات معلق (که بسته به غلظت می‌توانند برای عموم نیز خطرناک و حتی کشنده باشند)، در ارتفاع بسیار پایین قرار می‌گیرند و نفس شهروندان را تنگ می‌کنند.
این ذرات معلق را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ ذرات درشت قابل‌استنشاق که در مجاورت جاده‌ها یا صنایع مولد هستند و قطرشان بزرگ‌تر از ۵/ ۲میکرون و کوچک‌تر از ۱۰میکرون است.
دسته دوم نیز ذرات ریزی هستند که در دود و مه‌دود یافت می‌شوند و قطرشان ۵/ ۲ میکرون یا کمتر است. این ذرات درنتیجه واکنش گازهای خروجی از نیروگاه‌ها، صنایع و خودروها در هوا شکل می‌گیرند.
باتوجه به این تعاریف، هنگامی که پدیده وارونگی رخ می‌دهد و آلودگی هوا در شرایط بحرانی قرار می‌گیرد، خودروهای غیرفرسوده سواری نقش اندکی در این ماجرا دارند، اما خودروهای فرسوده (به ویژه خودروهای سنگین) از سهم قابل‌توجهی در آلودگی هوای کلانشهرها برخوردارند.
در بسیاری از کشورها برای حل بحران آلودگی هوا سراغ اصلاح سوخت خودروها (به عنوان یکی از گلوگاه‌های اصلی تولید آلایندگی) رفته‌اند. ریشه تحول در تولید و توسعه خودروهای برقی که در یک‌دهه گذشته شکل گرفته، ارتباط مستقیمی با مساله آلودگی هوا دارد و بسیاری از کشورها سیاست «کربن صفر» را از همین راه دنبال می‌کنند.
طبق آخرین آمارها، آنچه درحال‌حاضر به‌عنوان آلودگی هوا از آن یاد می‌شود، بیشتر ذرات معلقی هستند که ۷۰درصدشان از طریق خودروها ایجاد می‌شوند. در حالت تفکیکی، خودروهای سواری سهم کمتری در ایجاد آلودکی در مقایسه با کامیون‌ها و اتوبوس‌ها دارند.
در جدول منتشرشده ازسوی شهرداری تهران، سواری‌ها ۱.۴درصد در تولید آلایندگی سهیم هستند. این در حالی است که تقصیر اصلی بر گردن خودروهای سنگین با سهم ۲۲.۴درصدی است. این خودروها آلودگی بسیار زیادی را به وجود می‌آورند، به‌خصوص آنکه بخش قابل‌توجهی از آنها فرسوده بوده و طبعا چند برابر یک خودرو نو، آلودگی ایجاد می‌کنند. امسال هم گذشت و مردم کلانشهرها باید باز هم به قیمت از دست رفتن سلامتی، این روزهای آلوده را سپری کنند و امید داشته باشند مسئولان راه‌حلی اساسی و عملی برای حل این معضل بزرگ ارائه دهند.
