علت اصلی این تصمیم، مقابله با پدیده رایج و خطرناک عرضه روغن‌موتور تقلبی و بی‌کیفیت از طریق سوءاستفاده از قوطی‌های فلزی مصرف‌شده عنوان شد. این سیاست، در عین حال که واکنش‌های متفاوتی را از سوی تولیدکنندگان، مراکز تعویض روغن و مصرف‌کنندگان برانگیخته، تاثیرات مهمی بر ساختار بازار، زنجیره‌تامین، قیمت تمام‌شده، آینده صنعت بسته‌بندی، امنیت فنی خودروها و حتی موضوعات زیست‌محیطی به جا خواهد گذاشت.
دلایل و انگیزه‌های قانونی ممنوعیت قوطی‌های فلزی روغن‌موتور
بر اساس اعلام اتاق اصناف ایران، نگهداری قوطی‌های خالی روغن‌موتور در واحدهای صنفی تعویض روغنی به منظور جلوگیری از سوءاستفاده از ظروف خالی و مقابله با عرضه روغن موتور تقلبی ممنوع شده است.
معاون بازرسی و نظارت این نهاد تصریح کرده که واحدهای صنفی موظف‌اند پس از تخلیه کامل ظروف روغن، نسبت به معدوم‌سازی یا امحای آن‌ها اقدام کنند. این اقدام بخشی از پویش ملی تضمین سلامت مصرف‌کننده، ارتقای کیفیت خدمات و مقابله با عرضه فرآورده‌های غیراستاندارد عنوان شده است.
تقلب در بازار روغن موتور، به ویژه از طریق پر کردن مجدد قوطی‌های اورجینال ولی مصرف‌شده با روغن‌های ناسالم یا بی‌کیفیت، همواره به‌عنوان یک معضل جدی شناخته شده است.
مصرف‌کننده به‌نیروی بسته‌بندی اورجینال و ظاهر مقوای فلزی اطمینان می‌کند و تشخیص اصالت محصول برای او دشوار است. این مساله باعث شده قوطی‌های مصرف‌شده فلزی برای شبکه تقلب فرصتی کلیدی فراهم آورند؛ ظرفی که با ریختن روغن تصفیه‌شده یا غیراستاندارد، به راحتی مجددا روانه بازار می‌شود.
همچنین از منظر نظارتی، جمع‌آوری و معدوم‌سازی قوطی‌ها به سازمان‌های ذیربط امکان می‌دهد فرآیندهای کنترل و ردیابی را موثرتر انجام دهند و احتمال سوءاستفاده توسط دلالان و سودجویان را کاهش دهند. بنابراین، این ممنوعیت پاسخی ضروری به چالشی است که هم اعتماد عمومی را تضعیف کرده و هم پایداری تکنیکی موتور خودروها را تهدید می‌کند.
چارچوب قانونی و مقررات نظارتی مربوط به بسته‌بندی روغن موتور
مقررات کنونی بسته‌بندی روغن موتور در ایران، تلفیقی از ضوابط ملی اتاق اصناف، دستورالعمل‌های سازمان ملی استاندارد ایران و الزامات سازمان بهداشت و مواد غذایی است. هرچند مقررات ابلاغ‌شده اخیر بیشتر جنبه کنترلی و نظارتی دارد، اما مقررات مرتبط با بسته‌بندی، تایید مواد مورد استفاده، ثبت اطلاعات محصول، رعایت استانداردهای بهداشتی، هویت‌سنجی محصول و شرایط دفع و بازیافت را شامل می‌شود.
طبق استاندارد ملی و نیز الزامات بین‌المللی (نظیر ISO ۱۸۶۰۱/۱۸۶۰۲ و مقررات اتحادیه اروپا مانند PPWR)، تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان موظف‌اند برای بسته‌بندی محصولات شیمیایی، ایمنی ظروف، نوع مواد مصرفی، اطلاعات دقیق روی برچسب، امکان ردیابی، شرایط نگهداری و دفع ظروف را رعایت کنند و این ضوابط باید در تمام چرخه عمر محصول به کار بسته شود.
دستورالعمل جدید اتاق اصناف، در راستای بندهای نظارتی قانون نظام صنفی و ضوابط خاص فرآورده‌های شیمیایی مصرفی، ظرفیت قانون‌گذاری برای ارتقای سلامت جامعه و حفظ بازار رقابتی شفاف را گسترش داده است. لذا اکنون نظارت بر معدوم‌سازی، ثبت خروج قوطی‌ها و آموزش واحدهای صنفی بخشی الزامی از استانداردهای خدمات پس از فروش صنایع خودرو به‌شمار می‌رود.
کاهش تقلب و اعتمادآفرینی
یکی از نتایج مهم این سیاست، افزایش سطح اطمینان و اعتماد مصرف‌کننده نهایی و کارگاه‌های خدماتی به اصالت روغن موجود در بازار خواهد بود. با ممنوعیت تجمیع قوطی‌های مصرف‌شده، دسترسی فعالان بازار سیاه روغن تقلبی به ظرف‌های اورجینال محدود و امکان اسکن، رهگیری و تشخیص تقلب راحت‌تر می‌شود. بر این اساس، مشتریان هنگام تعویض روغن در مراکز معتبر، اطمینان بیشتری به اصل بودن محصول و سلامت موتور خود خواهند داشت.
آنچه این ممنوعیت را پراهمیت می‌کند، تاثیر مستقیم آن بر کاهش احتمالات کلاهبرداری، کاستن هزینه‌های تعمیر و نگهداری موتورها، و حتی تقویت جایگاه برندهای معتبر روغن داخلی است که محصولات اورجینال و اصیل ارائه می‌کنند. این روند در عین حال منجر به شکل‌گیری فضای رقابتی سالم‌تر میان تولیدکنندگان خواهد شد، زیرا آن‌ها برای حفظ سهم بازار و جلب اعتماد مصرف‌کننده ناچار به ارتقای شفافیت در زنجیره توزیع هستند.
تاثیرات اقتصادی و فنی بر تولیدکنندگان روغن موتور
تغییر در سیاست‌های بسته‌بندی و جمع‌آوری قوطی، برای تولیدکنندگان بزرگ و متوسط روغن موتور چالش و فرصت‌های جدیدی به ارمغان خواهد آورد. از یک سو، تولیدکنندگان معتبر، با افزایش فروش مستقیم و کاهش گردش محصولات تقلبی در بازار، می‌توانند از سهم بازار بیشتری برخوردار شوند.
همچنین، مدیریت بهتر برند، استانداردسازی بیشتر خطوط بسته‌بندی، تطبیق با ضوابط ردیابی و کاهش هزینه‌های ناشی از گردش کالاهای برگشتی از دیگر مزایای این سیاست است.
از سوی دیگر، تغییرات اجباری در پروسه‌های جمع‌آوری و دفع قوطی‌ها، ممکن است هزینه‌های اضافی برای تولیدکنندگان و نیز مراکز تعویض روغن به دنبال داشته باشد.
به طور مثال، اگر ظروف فلزی از چرخه تولید حذف شوند یا جای خود را به گزینه‌های جایگزین دهند، به‌روزرسانی خطوط بسته‌بندی و سرمایه‌گذاری مجدد در تجهیزات ضرورت خواهد یافت. همچنین تولیدکنندگان قوطی‌های فلزی دچار کاهش تقاضا شده و احتمالا به سمت بازارهای دیگر یا تولید ظروف جایگزین سوق داده خواهند شد.
تمامی این موارد نیازمند همسویی میان دولت، نهادهای صنفی، شرکت‌های بسته‌بندی، فعالان لجستیک و حتی بازیافت‌کنندگان است تا هزینه اضافی از منافع حاصل از سالم‌سازی بازار فراتر نرود و انگیزه فعالان اصلی تضعیف نشود.
