راهکارهای موقتی مثل تعطیلی مدارس، زوج و فرد کردن خودروها، دورکاری ادارات وغیره هم کارساز نبوده است. طبق اعلام دانشگاه شهید بهشتی حدود ۵۴ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا ثبت شده و آلودگی هوا جزو پنج علت اصلی مرگ در کشور است.

تنوع آلودگی

مطابق با آمارها هر ساله نزدیک به ۵۵ هزار نفر به دلیل آلودگی هوا در ایران جان خود را از دست می‌دهند. آماری که ممکن است از نفس‌های به شماره افتاده تا سرطان‌های عجیب و غریب و از بیماری‌های خونی و دیگر بیماری‌های مرتبط شامل شود.

طبق گزارش‌های نهادهای مسئول و شرکت کنترل کیفیت هوا، ۴۰ درصد آلودگی‌ها ناشی از نیروگاه‌هاست؛ بسیاری از آن‌ها از مازوت یا سوخت بی‌کیفیت استفاده می‌کنند. همچنین بیش از ۲۰ درصد مربوط به کامیون‌ها و اتوبوس‌های دیزلی با گازوئیل کم‌کیفیت است. حدود ۲۰ درصد به صنایع سنگین و کارخانه‌ها بازمی‌گردد و کمتر از ۲۰ درصد سهم خودروهای سواری است.

در حالی‌که گزارش‌های رسمی سهم واقعی خودروهای سواری در آلودگی هوا را کمتر از ۲۰ درصد اعلام می‌کنند و انگشت اتهام را به سوی نیروگاه‌ها، صنایع سنگین و ناوگان فرسوده دیزلی می‌گیرند، تازه‌ترین داده‌ها نشان می‌دهد خودروسازان داخلی نیز با تولید خودروهایی دو برابر آلاینده‌تر از استانداردهای جهانی و با مصرف سوخت ۲۰ تا ۳۰ درصد بالاتر، خود به بخشی جدی از چرخه تشدید آلودگی و هدررفت انرژی در کشور تبدیل شده‌اند؛ تصویری که ضعف ساختاری صنعت خودرو و بحران سیاست‌گزاری در حوزه محیط‌زیست را هم‌زمان برجسته می‌کند.

بررسی‌های انجام ‌شده نشان می‌دهد خودروهای فعلی در خیابان‌ها همچنان از نظر مصرف سوخت و میزان آلایندگی، فاصله چشمگیری با استانداردهای جهانی دارند. راندمان پایین موتور، طراحی قدیمی و فقدان فناوری‌های روز موجب شده این خودروها علاوه بر هدررفت انرژی ملی، هزینه سوخت خانوارها را افزایش داده و فشار مضاعفی بر محیط‌زیست وارد کنند. برابر گزارش‌های اعلام شده، حمل و نقل کشور سال‌هاست که با مشکلات مزمن و ساختاری روبه‌روست.

فرسودگی فناوری، عدم نوسازی پلتفرم‌ها، ضعف موتورهای احتراقی و مصرف بالای سوخت از جمله عواملی است که سبب شده خودروهای داخلی در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی عملکرد ضعیفی داشته باشند. تازه‌ترین داده‌های شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران نیز نشان می‌دهد نه‌تنها این چالش‌ها برطرف نشده، بلکه در بسیاری موارد تثبیت شده است.

فرسودگی ناوگان و سوخت کم کیفیت

حالا عامل آلودگی‌ها هر چه باشد باید به دنبال چاره بود، از اسقاط خودروهای فرسوده تا جایگزینی سوخت‌های فسیلی با سوخت‌های پاک و ایجاد کمربند سبز در همه شهرهای کشور. این موارد از مهم‌ترین راهکارهای علاج آلودگی هوا است که باید مسئولان امروز به جای پیدا کردن مقصر به دنبال حل آن‌ها باشند.

اگر چه از سال ۱۳۹۷ اکثر خودروهای داخلی موتور یورو ۵ دارند، اما سوخت توزیعی در کشور یورو ۴ یا پایین‌تر است. همین مساله باعث افزایش ۵ تا ۲۵ درصدی مصرف بنزین، ناکارآمدی فیلترها و تشدید آلودگی ذرات معلق می‌شود.

کیفیت موتورهای داخلی بهتر از کیفیت سوختی است که در آن‌ها استفاده می‌شود. بر اساس آمار رسمی، تعداد خودروهای فرسوده بسیار بالاست. قرار بود سالانه ۳۰۰ هزار خودرو فرسوده از رده خارج و ۵۰۰ هزار خودرو جدید جایگزین شود، اما بی‌ثباتی در قوانین ؛ از تغییر نرخ اسقاط تا لغو و بازگشت اجباری بودن آن، این طرح را عملا فلج و بلااستفاده کرده است.

خودروهای فرسوده و همچنین موتورسیکلت‌ها هم نقش مهم و بالایی در آلودگی هوا دارند و مطابق گفته‌های مسئولان آمار دقیقی از خودروهای فرسوده در دست نیست، اما شاید صدها هزار خودرو فرسوده در سطح شهر تهران تردد می‌کنند که هر کدام برابر چندین خودروی معمولی تولید آلایندگی دارند. خودروهایی که قرار بود برای از رده خارج کردن و جایگزینی‌شان تسهیلات و امکانات در نظر گرفته شود، اما انگار این مهم هم در کنار خیلی دیگر از موضوعات مهمی که قرار بود برایشان تدبیری اساسی اندیشیده شود به دست فراموشی سپرده شده است.

مطابق با بررسی‌ها ۷۵ درصد علت این‌که ذرات معلق و سایر آلاینده‌ها در سطح پایین آسمان تجمع پیدا می‌کنند به کامیون‌ها و اتوبوس‌ها برمی‌گردد. گازوئیل مصرفی در ایران گوگرد دارد و اتوبوس‌هایی که در داخل شهرها تردد می‌کنند بیشترشان سن بالایی دارند که آلوده کنندگان متحرک پایتخت هستند. امری که اگر قانون مصوب هوای پاک در کشور اجرا می‌شد قطعا شرایط فعلی بهتری را شاهد بودیم.