کوچک شدن بازار صادراتی ایران
چند روز قبل، رئیس اتحادیه صادرکننده‌های فرآورده‌های نفتی با اشاره به خرید بنزین از کشورهای ازبکستان و روسیه توسط عراق و افغانستان گفت بالا رفتن کیفیت محصولات صادراتی، دلیل بازگشت بنزین ازسوی طالبان بوده و این کشورها هر کالایی را با هر کیفیتی نمی‌پذیرند. وی در پاسخ به این سوال که آیا با وجود ناترازی بنزین، صادرات بنزین وجود دارد؛ گفت بنزین صادراتی، محصول پالایشگاه‌های مادر نیست؛ ضمن آنکه محصولات تولیدی پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس از لحاظ کیفیت موردتایید پالایش و پخش نیست.
به‌گفته حمید حسینی، بالا رفتن کیفیت محصولات صادراتی از سایر کشورهاموجب کوچک شدن بازار صادراتی ایران شده است؛ در حالی‌که ایران تا پیش از این ۷۰ تا ۹۰درصد بازار صادراتی محصولات نفتی این کشورها را در اختیار داشت.
رئیس اتحادیه صادرکننده‌های فرآورده‌های نفتی ادامه داد: «اکنون باتوجه به اینکه تغییراتی در کیفیت کالای صادراتی به عراق و افغانستان روی داده است، پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس امکان افزایش کیفیت را ندارند؛ زیرا ستاد مبارزه با قاچاق کالا، الزام کرده است نباید کالایی مشابه بنزین و گازوئیل تولیدی پالایشگاه‌های مادر تولید شود.»
وی با اشاره به درخواست افغانستان از ایران برای خرید بنزین بیان کرد: «با وجود اینکه ازبکستان و روسیه بنزین باکیفیت‌تری به عراق و افغانستان می‌فروشند اما مشتریان افغان باز هم درخواست بنزین از ما را دارند و تبعات گمرکی آن را نیز برعهده گرفته‌اند. در برخی مواقع این محصول صادر و گاهی هم مرجوع می‌شود که ربطی به صادرکننده ایرانی ندارد، زیرا محصول خود را فروخته و پول آن را دریافت کرده است.»
به‌گفته رئیس اتحادیه صادرکننده‌های فراورده‌های نفتی، محصولات مرجوعی از سایر مبادی وارد افغانستان می‌شود.
ایران همچنان در زمینه تامین سوخت افغانستان فعال است
12دی سال 1401 طالبان در بیانیه‌ای اعلام کرد 26 تانکر حامل سوخت بی‌کیفیت را که از ایران وارد افغانستان شده بود، به کشور مبدأ بازگردانده است.
محمدمهدی جوانمرد، مشاور اقتصادی نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان در این باره گفت: «از افغانستان موضوع را پیگیری کردیم و مشخص شد محموله‌های برگشتی متعلق به کشور عراق بوده‌اند و صرفا از ایران عبور کرده‌اند.»
وی ادامه داد: «استرداد محموله صادراتی بی‌کیفیت ازسوی یک کشور امری عادی است. اما برخی عامدانه این خبر را برجسته کردند. ایران همچنان در زمینه تامین سوخت افغانستان فعال است.»
اما در همان زمان، رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت و گاز و پتروشیمی در اظهاراتی متفاوت درباره این موضوع گفت: «محموله صادراتی متعلق به ایران است و از کشور دیگری سوخت ترانزیت نمی‌شود. با توجه به اینکه کیفیت تولید در مینی‌ریفاینرهای داخلی متفاوت است، برگشت ۲۶ محموله از دو تا سه هزار تن سوختی که روزانه صادر می‌شود، رقم ناچیزی به شمار می‌آید. عمده واردات سوخت افغانستان ازسوی ایران با حجمی معادل ۲۶هزار تن رقم می‌خورد. اما از آنجاکه این کشور به‌تازگی استانداردهای سوخت وارداتی خود را بالا برده و مینی‌ریفاینرهای ایرانی کیفیت لازم را در تولید ندارند، معاملات دو کشور دچار چالش‌هایی شده است.»
وی تصریح کرد: «برای تولیدکنندگانی که براساس استانداردهای افغانستان تولید سوخت نکردند، پرونده تخلف در گمرک ثبت شده؛ بنابراین تنها راه این است که شرکت پخش و پالایش با در اختیار قراردادن فرآورده‌های موردنیاز به مینی‌ریفاینرها برای تولید سوخت استاندارد کمک کند و در همین راستا شرکت ملی استاندارد از سخت‌گیری‌های خود بکاهد.»
طالبان سلیقه‌ای عمل می‌کند
اما چند روز پیش، رئیس هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی درباره صادرات فرآورده به دیگر کشورها و مباحثی که در زمینه کیفیت فرآورده‌های ایرانی عنوان می‌شود، اظهار کرد: «موضوع عدم تایید فرآورده‌های صادراتی به افغانستان مافیایی است و به هیچ‌وجه، ملاک استاندارد یا غیراستاندارد بودن محصولات ایران مطرح نیست.»
احمد معروف‌خانی با تاکید بر اینکه بخش‌خصوصی چیزی به‌عنوان بنزین و گازوئیل صادر نمی‌کند، گفت: «صادرات بنزین و گازوئیل منحصرا در دست شرکت پالایش و پخش بوده که البته اکنون رقم آن صفر است. محصولاتی هم که توسط بخش خصوصی تولید می‌شوند، مشابه بنزین یا گازوئیل هستند و بنزین و گازوئیل و فرآورده نهایی نیست.»
معروف‌خانی درباره محموله‌های برگشت‌خورده تصریح کرد: «متاسفانه در حکومت افغانستان برخی افراد اقدامات غیرکارشناسانه‌ای انجام می‌دهند، یعنی به صورت سلیقه‌ای برخی فرآورده‌ها را که استاندارد بین‌المللی هم دارند، برمی‌گردانند و برخی فراورده‌های دیگر را با لابی تایید می‌کنند، بنابراین به هیچ‌وجه بازار افغانستان ملاک فرآورده‌های ایران نیست و همه اخباری هم در زمینه کیفیت بنزین ایران منتشر می‌شود، اشتباه است.»
وی بیان کرد: «اکنون یک محصول از یکی از مجتمع‌های پتروشیمی با عنوان بنزین وارد افغانستان می‌شود که غیراستانداردترین محصول است و در هیچ جای دنیا جا ندارد؛ اما در تناژ خیلی بالا وارد افغانستان شده و تایید و مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا مافیا پشت این قضیه است، در مورد دیگر فرآورده‌ها چون مافیایی نبوده و در انحصار گروه خاصی هم نیست، تایید نمی‌شوند. بنابراین موضوع عدم تایید فرآورده‌های صادراتی به افغانستان مافیایی است و به هیچ‌وجه ملاک استاندارد و یا غیراستاندارد بودن محصولات ایران نیست.»
معروف‌خانی با بیان اینکه محصولاتی که با عنوان بنزین و به دلیل بی‌کیفیت بودن برگشت می‌خورد به هیچ‌وجه در کشور به مصرف نمی‌رسند، اظهار کرد: «این محصولات برگشتی به بازار حاشیه کشورهای خلیج‌فارس فرستاده می‌شوند و ترکیبات دیگری به آن اضافه شده تا تبدیل به یک محصول خوب شوند. در واقع به عنوان محصول نهایی نیستند به عنوان ماده اولیه به این کشورها می‌روند و فرآیندهایی روی آنها صورت می‌گیرد.»
