آلودگی ناشی از خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده نه‌تنها سلامت عمومی را تهدید می‌کند، بلکه منجر به اتلاف گسترده منابع انرژی، افزایش هزینه‌های ملی و تشدید اثرات تغییرات اقلیمی نیز می‌شود.
در همین زمینه سمیه رفیعی، عضو اسبق فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» با تاکید بر ضرورت نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور، اجرای دقیق قوانین موجود را «کلید حل بحران آلودگی هوا و کاهش مصرف سوخت» دانست.
بر اساس گزارش‌های رسمی در سال ۱۴۰۴، بیش از ۴۵ درصد خودروهای در حال تردد در کشور فرسوده هستند. چرا روند نوسازی ناوگان به‌رغم وعده‌های مکرر دولت‌ها هنوز متوقف مانده است؟
اصلی‌ترین مشکل، نبود اراده اجرایی منسجم و عدم‌تامین منابع مالی پایدار برای طرح‌های نوسازی است. قانون هوای پاک که از سال ۱۳۹۶ تصویب و ابلاغ شد، تکالیف روشنی برای نهادهای مختلف از وزارت صمت تا سازمان محیط‌زیست تعیین کرده است؛ با این حال، به‌دلیل کمبود اعتبارات، ناهماهنگی نهادی و گاه مقاومت دستگاه‌ها در اجرای وظایف خود، این قانون در عمل به‌مرحله اجرا نرسیده است.
بر اساس آمار جدید سازمان محیط‌زیست، در حال حاضر بیش از ۹ میلیون وسیله‌نقلیه سبک و سنگین فرسوده در کشور در حال تردد هستند و تنها در تهران بیش از یک‌میلیون خودرو شخصی از عمر مفیدشان گذشته است. در سال ۱۴۰۴، به‌جای آن‌که شاهد خروج نیم‌میلیون خودرو فرسوده در سال باشیم، کمتر از ۷۰ هزار دستگاه از رده خارج شده است. این رقم نشان‌دهنده فاصله معنادار میان سیاست‌های مصوب و اجرای واقعی است.
از طرف دیگر، نرخ بالای ارز، رشد بی‌رویه قیمت خودروهای داخلی و نبود تسهیلات بانکی مناسب، نوسازی ناوگان را برای عموم مردم غیرممکن کرده است. در شرایطی که ارزان‌ترین خودرو داخلی از مرز ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون‌تومان عبور کرده، انتظار داریم مردم خودرو فرسوده خود را کنار بگذارند و خودرو جدید بخرند؟ این خواسته منطقی نیست؛ مگر آن‌که دولت بسته‌های حمایتی و تسهیلاتی هدفمند طراحی کند.
به نظر شما نقش صنعت‌خودرو در بحران آلودگی هوا تا چه اندازه جدی است و آیا خودروسازان در مسیر بهبود استانداردها حرکت کرده‌اند؟
صنعت‌خودرو، بی‌تردید یکی از بازیگران اصلی آلودگی هوای کشور است. حدود ۷۰ درصد آلودگی هوای تهران و دیگر کلان‌شهرها ناشی از منابع متحرک است؛ یعنی خودروها، اتوبوس‌ها و موتورسیکلت‌ها. درحالی که فناوری تولید خودرو در دنیا به‌سمت موتورهای هیبریدی و الکتریکی حرکت کرده، بخش زیادی از تولیدات داخلی هنوز با فناوری دهه‌های گذشته مونتاژ می‌شوند.
در سال‌های اخیر، برخی خودروسازان داخلی با ادعای تولید محصولات مطابق با استاندارد یورو ۵ یا یورو ۶ وارد بازار شده‌اند؛ اما باید بپذیریم که این استانداردها تنها روی کاغذ معنا دارند.
تا زمانی که سوخت کشور هنوز در بسیاری از مناطق از کیفیت لازم برخوردار نیست، حتی بهترین خودرو نیز آلاینده خواهد بود. کیفیت بنزین و گازوئیل در برخی کلان‌شهرها، طبق داده‌های وزارت نفت، هنوز با استانداردهای جهانی فاصله دارد.
از سوی دیگر، نظارت بر اجرای دوره‌ای معاینه فنی نیز کافی نیست. بخش قابل‌توجهی از خودروهای شخصی و تجاری بدون معاینه‌فنی معتبر در تردد هستند. اگر نظارت جدی‌تر شود، بسیاری از خودروهای فرسوده از چرخه مصرف کنار خواهند رفت و این موضوع تاثیر مستقیمی بر کاهش آلایندگی خواهد داشت.
برخی کارشناسان معتقدند واردات خودروهای کارکرده می‌تواند بخشی از ناوگان فرسوده را جایگزین کند؛ آیا شما این سیاست را موثر می‌دانید؟
اگر سیاست واردات خودروهای کارکرده به‌درستی طراحی شود، می‌تواند راهکاری موقت اما موثر در کاهش آلودگی و نوسازی ناوگان باشد. در کشورهای منطقه، خودروهای کارکرده سه تا پنج‌ساله با استاندارد یورو ۶ همچنان از کیفیت بالایی برخوردارند و ورود آن‌ها می‌تواند میان‌مدت بخشی از ناوگان آلاینده را جایگزین کند. اما خطر اصلی، نبود نظارت دقیق است.
اگر اجازه دهیم خودروهایی با عمر بالا یا آلایندگی زیاد وارد شوند، به‌جای بهبود وضعیت، بحران را تشدید می‌کنیم. در کنار آن، باید به نظام مالیاتی سبز توجه شود. به این معنا که واردات خودروهای کم‌مصرف و برقی باید از مالیات معاف شود و درکنار آن خودروهای پرمصرف و آلاینده مالیات بیشتری بپردازند. این سیاست در بسیاری از کشورها باعث شده مصرف‌کنندگان و واردکنندگان به سمت فناوری‌های پاک‌تر سوق داده شوند.
از نگاه شما، راهکار پایدار برای کاهش آلودگی هوا و حذف خودروهای فرسوده از چرخه مصرف چیست؟
حل این بحران نیازمند نگاه ملی، فرابخشی و بلندمدت است. هیچ اقدام کوتاه‌مدتی نمی‌تواند به‌تنهایی کارساز باشد. ما به یک برنامه جامع نوسازی ناوگان نیاز داریم که در آن دولت، خودروسازان، نظام بانکی و شهرداری‌ها نقش فعال داشته باشند. یکی از موثرترین روش‌ها، اعطای تسهیلات کم‌بهره برای جایگزینی خودروهای فرسوده و اعمال مشوق‌های بیمه‌ای و مالیاتی برای مالکان است.
همچنین باید از خودروسازان داخلی خواسته شود بخشی از سود خود را به بازیافت و از رده خارج‌سازی محصولات قدیمی اختصاص دهند؛ همان‌طور که در کشورهای اروپایی انجام می‌شود.
در این کشورها، شرکت‌های خودروسازی موظف هستند خودروهای فرسوده خود را جمع‌آوری و قطعات قابل استفاده را بازیافت کنند. در کنار این موضوع، توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی پاک، از جمله اتوبوس‌های برقی و خودروهای هیبریدی، حیاتی است.
امروز بیش از ۲۵ درصد آلودگی هوای شهرها مربوط به موتورسیکلت‌های کاربراتوری است. اگر دولت بتواند برنامه جایگزینی این موتورسیکلت‌ها با مدل‌های برقی را اجرایی کند، تاثیر آن حتی از نوسازی خودروها نیز بیشتر خواهد بود.
