صنعت خودرو اروپا، ستون فقرات بیش از یک قرن نوآوری و اشتغال قاره سبز، امروز در تقاطع سه بحران بزرگ قرار گرفته است: رکود تولید، گذار پرهزینه به خودروهای برقی و رقابت یارانه‌ای از سوی چین. این ترکیب، معادله‌ای پیچیده و پرخطر برای آینده زنجیره تامین اروپایی ایجاد کرده و تداوم مدل سنتی تولید خودرو را با تهدیدی وجودی روبه‌رو ساخته است.
بر اساس داده‌های انجمن خودروسازان اروپا (ACEA)، تولید خودرو در سال ۲۰۲۴ با کاهش ۶.۲ درصدی مواجه شده است؛ در حالی که چین با رشد ۵.۲ درصدی، جایگاه خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان با سهم ۳۵.۴ درصد تثبیت کرده است.
از دست رفتن برتری اروپا در موتورهای احتراق داخلی و تاخیر در ایجاد زنجیره ارزش خودروهای برقی، معنایی جز از دست دادن حاکمیت صنعتی در قرن بیست‌ویکم ندارد.
رکود تولید و تضعیف اعتماد صنعتی
کاهش شتاب تولید در اتحادیه اروپا، نشانه‌ای از ضعف عمیق ساختاری است. براساس آمار ACEA، سهم اروپا از خروجی جهانی خودرو در سال ۲۰۲۴ کاهش یافت، در حالی که آسیا با ۶۰.۱ درصد از تولید جهانی و چین با رشد ۱۲.۳ درصدی در حال پیشروی‌اند.
دلایل این افت، درون‌زا و ساختاری‌اند: سیاست‌های سختگیرانه آلایندگی، هزینه بالای انرژی، فشار تعرفه‌های متقابل و بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران صنعتی. شاخص اعتماد صنعتی در خودروسازی به پایین‌ترین سطح خود رسیده و این موضوع، نشانه‌ای از فشار مضاعف بر تولیدکنندگان است.
تراز تجاری شکننده و نفوذ فزاینده چین
اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۴ مازاد تجاری ۸۱ میلیارد یورویی در صنعت خودرو ثبت کرد، اما این رقم نسبت به سال پیش از آن کاهش داشته است. در همین حال، چین به منبع اصلی واردات خودروهای جدید به اروپا تبدیل شده و ۱۷.۲ درصد از ارزش بازار وارداتی را در اختیار گرفته است.
افزایش نفوذ چین تنها به معنای رکود تقاضا در اروپا نیست؛ بلکه بیانگر انتقال ساختاری تولید است. فشار هزینه‌ها و سیاست‌های زیست‌محیطی باعث شده بسیاری از خودروسازان اروپایی خطوط تولید را به مناطق رقابتی‌تر در آسیا منتقل کنند؛ تغییری که اشتغال صنعتی قاره را تهدید می‌کند.
بحران نیروی کار و شوک گذار الکتریکی
سال ۲۰۲۴میلادی برای صنعت خودرو اروپا با شوک بزرگ تعدیل نیرو همراه بود. انجمن تامین‌کنندگان قطعات (CLEPA) از حذف ۵۴ هزار شغل در این سال خبر داده است؛ رقمی بالاتر از دوران پاندمی.
این اخراج‌ها عمدتا در آلمان و شرکت‌های بزرگ رده‌اول رخ داده‌اند. بوش قصد دارد 5هزارو500 شغل را حذف کند، ZF تا پایان دهه ۱۲ هزار کارمند را کنار می‌گذارد و کانتیننتال نیز کاهش 7هزارو150 شغل را در سال ۲۰۲۵ در برنامه دارد.
تحلیلگران علت اصلی این بحران را گذار سریع از موتورهای احتراق داخلی به الکتریکی می‌دانند. تولید موتور برقی به‌مراتب ساده‌تر است و به نیروی انسانی و قطعات کمتری نیاز دارد؛ در نتیجه، بخش قابل توجهی از مهارت‌های صنعتی - سنتی بلااستفاده می‌ماند.
برتری سیستمی چین و شکاف تکنولوژیک اروپا
مزیت چین در حوزه خودروهای برقی دیگر صرفا نیروی کار ارزان نیست، بلکه نتیجه اکوسیستم هوشمند و حمایت مالی عظیم دولت است. بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۳، بیش از ۲۳۰ میلیارد دلار یارانه به این بخش تزریق شد و حالا چین بیش از ۷۵ درصد باتری‌های جهان را تولید می‌کند.
در این ساختار، تولیدکنندگان چینی حدود ۳۰ درصد سریع‌تر از خودروسازان غربی مدل‌های جدید عرضه می‌کنند. چرخه به‌روزرسانی در چین تنها ۱.۳ سال است، در حالی‌که در اروپا بیش از ۴ سال طول می‌کشد. تمرکز بر خودرو به‌عنوان یک «پلتفرم نرم‌افزاری» و نه صرفا وسیله نقلیه، باعث شده برندهای اروپایی در زمینه هوش مصنوعی، سیستم‌های ADAS و طراحی دیجیتال عقب بمانند.
وابستگی به مواد اولیه و پارادوکس صنعتی اروپا
گذر به خودروهای برقی، وابستگی اتحادیه اروپا به مواد اولیه حیاتی مانند لیتیوم و کبالت را افزایش داده است. در حال حاضر، بخش عمده فرآوری این مواد در چین متمرکز است و اروپا برای تامین آن‌ها به واردات وابسته مانده است.
در نتیجه، خودروسازان اروپایی برای کاهش هزینه و زمان توسعه، به همکاری با شرکت‌های چینی روی آورده‌اند. استلانتیس و رنو از فناوری و پلتفرم‌های چینی بهره می‌برند؛ اقدامی که در کوتاه‌مدت سودمند اما در بلندمدت تضعیف‌کننده مالکیت صنعتی و استقلال تکنولوژیک اروپاست.
پاسخ دفاعی اروپا؛ تعرفه‌ها، قانون CRMA و تناقض سبز
در پاسخ به سیل واردات ارزان چینی، کمیسیون اروپا تحقیقاتی ضدیارانه‌ای انجام داد و تعرفه‌هایی بر خودروهای برقی چینی وضع کرد. با این حال، این اقدام با خطر تلافی چین و افزایش هزینه خودروهای برقی در بازار اروپا همراه است.
مدل‌های چینی حدود ۳۰ درصد ارزان‌تر از نمونه‌های اروپایی هستند؛ در نتیجه، تعرفه‌ها می‌توانند روند گذار به حمل‌ونقل سبز را کند کنند. همزمان، قانون مواد اولیه حیاتی (CRMA) با هدف کاهش وابستگی به واردات تا سال ۲۰۳۰ تصویب شده است. این قانون مقرر می‌کند ۴۰ درصد فرآوری مواد حیاتی در داخل اتحادیه انجام شود؛ گامی بلند برای استقلال سبز و کاهش ریسک ژئواقتصادی.
مسیر بقا؛ از محافظت تجاری تا بازسازی توان صنعتی
بقای صنعت خودروی اروپا، تنها از مسیر بازسازی ظرفیت‌های داخلی ممکن است. گروه‌های فولکس‌واگن و استلانتیس در حال سرمایه‌گذاری برای ساخت ۴۶ گیگافکتوری باتری تا سال ۲۰۳۰ هستند تا شکاف مقیاس با چین را جبران کنند.
در کنار آن، اروپا باید بحران نیروی کار و مهارت را جدی بگیرد. بیش از ۵۴ هزار متخصص قطعات سنتی در خطر بیکاری‌اند و بدون برنامه بازآموزی گسترده، توان مهندسی قاره تضعیف خواهد شد.
همزمان، تمرکز بر نرم‌افزار و هوش مصنوعی باید در دستور کار خودروسازان اروپایی قرار گیرد؛ چراکه آینده خودرو بر محور «هوش» می‌چرخد نه «موتور».
بین حفاظت و رقابت کدام مسیر را باید رفت؟
اروپا در مسیر دشواری از حفاظت تجاری و بازسازی صنعتی قرار گرفته است. تعرفه‌ها شاید دفاعی موقت باشند، اما راه‌حل نهایی نیستند. تنها از طریق اجرای قاطعانه قانون CRMA، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نرم‌افزاری و حفظ نیروی کار متخصص است که اروپا می‌تواند از تبدیل‌شدن به موزه فناوری‌های گذشته جلوگیری کند.
صنعت خودروسازی قاره سبز، بیش از هر زمان دیگر نیازمند جسارت، نوآوری و تصمیم‌های بلندمدت است؛ تصمیم‌هایی که میان «رقابت» و «حفاظت»، راه بقا را تعیین خواهند کرد.
