با شتاب گرفتن توسعه زیرساخت‌های صنعتی در ازبکستان، مسیر تازه‌ای برای حضور صنعت قطعه‌سازی ایران در قلب آسیای مرکزی گشوده شده است. نمایشگاه بین‌المللی اتومکانیکا ۲۰۲۵ تاشکند نقطه عطفی در بازگشت ایران به عرصه تعاملات جهانی بود و چشم‌اندازی از همکاری گسترده در تولید قطعات، خدمات پس از فروش و فناوری‌های گازسوز را ترسیم کرد؛ بازاری رو به رشد که می‌تواند سهم قابل‌توجهی از صادرات غیرنفتی کشور را رقم بزند.
توسعه صنعت خودرو در ازبکستان
ابراهیم دوست‌زاده، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور، با اشاره به دستاوردهای صنعت قطعات ایران در نمایشگاه بین‌المللی اتومکانیکا ۲۰۲۵ تاشکند، در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» اظهار داشت: «در این نمایشگاه، جمهوری اسلامی ایران برای نخستین‌بار در قالب پاویونی رسمی و با مجوز مستقیم برگزارکننده اصلی، یعنی شرکت «مسه فرانکفورت»، حضور یافت. فضای اختصاص‌یافته به پاویون ایران حدود ۱۶۲ متر مربع بود و هیاتی متشکل از ۴۴ نفر از فعالان اقتصادی و نمایندگان ۱۳ شرکت تولیدی ایرانی به عنوان شرکت‌کنندگان رسمی در این رویداد حضور داشتند.»
وی با تاکید بر اهمیت کسب مجوز رسمی از برگزارکننده آلمانی پس از سال‌ها محدودیت ناشی از تحریم‌ها افزود: «این حضور، یک دستاورد تاریخی برای صنعت قطعه کشور محسوب می‌شود؛ زیرا نه‌تنها اعتبار فنی و تجاری ایران را در عرصه بین‌المللی به نمایش گذاشت، بلکه زمینه تعاملات گسترده‌تر با شرکت‌ها و نهادهای فنی سایر کشورها را نیز فراهم کرد. مشارکت فعال در چنین رویدادهایی، مسیر توسعه همکاری‌های فناورانه و تجاری میان قطعه‌سازان ایرانی و بازارهای جهانی را هموار می‌سازد.»
دوست‌زاده ادامه داد: «نمایشگاه ازبکستان فرصت خوبی برای معرفی توانمندی‌های ایران بود، زیرا این کشور با جمعیتی حدود ۳۸ میلیون نفر برنامه توسعه‌ای ده‌ساله‌ای را برای رشد زیرساخت‌ها، به‌ویژه در حوزه خودرو تدوین کرده است. در حال حاضر، ازبکستان به ازای هر ۱۰نفر یک و یک‌دهم دستگاه خودرو دارد، اما هدف‌گذاری کرده تا سال ۲۰۳۰ این میزان را به عدد ۹ برساند. این یک هدف بلندپروازانه است و اگر حتی بخشی از آن محقق شود، صنعت خودرو و حمل‌ونقل ازبکستان دچار تحول بنیادین خواهد شد.»
وی اضافه کرد: «در حال حاضر این کشور سالانه بین ۴۷۰ تا ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو تولید می‌کند، اما برنامه‌ریزی شده که ظرف دو سال آینده ظرفیت تولید به بیش از یک میلیون دستگاه در سال برسد. برای درک بهتر، باید گفت سرانه خودرو در ایران سه و چهار دهم دستگاه به ازای هر ۱۰ نفر است، ولی در آمریکا این رقم نزدیک به ۹ خودرو است. بنابراین رشد صنعت خودروی ازبکستان در مرحله شتاب‌گیری قرار دارد و انتظار می‌رود بخش قابل‌توجهی از این رشد با تکیه بر توانمندی ساخت داخل رقم بخورد.»
امروز اکثر قطعه‌سازان به دلیل قیمت‌گذاری دستوری، تاخیر در تخصیص ارز و فقدان حمایت بانکی حتی توان سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صادراتی سودآور را نیز ندارند. اگر این موانع برطرف نشود، هرچقدر بازار خارجی هم مهیا باشد، نمی‌توان در آن حضور پایدار داشت
فرصت‌های همکاری قطعه‌سازان ایرانی با ازبکستان
ابراهیم دوست‌زاده تصریح کرد: «در طول نمایشگاه ازبکستان، بازدیدهایی از شرکت خودروسازی بخش خصوصی ADM داشتیم که در آن خودروهای برندهایی چون کیا، چانگان و ام‌وی‌ام تولید می‌شود. بر اساس بررسی‌ها، سه فرصت همکاری برای قطعه‌سازان ایرانی وجود دارد. نخست همکاری مستقیم با خودروسازان دولتی ازبکستان است که به دلیل تحریم‌ها فعلا امکان‌پذیر نیست.»
وی اضافه کرد: «دوم، همکاری با قطعه‌سازان بخش خصوصی این کشور است که این مسیر کاملا دست‌یافتنی است و طرف‌های ازبکی تمایل خود را برای آغاز تعاملات ابراز کرده‌اند. سومین فرصت مربوط به بخش خدمات پس از فروش است که در آن شرکت‌های ایرانی می‌توانند راحت‌تر وارد عمل شوند.»
این مقام صنفی با اشاره به شروع همکاری مشترک ایران و ازبکستان در حوزه قطعه‌سازی و صادرات قطعات به این کشور ادامه داد: «در همین نمایشگاه، یکی از شرکت‌های ایرانی رسما کار صادرات را آغاز کرد و هدفش توسعه بازار قطعات یدکی بود. این شاخه از صنعت از ظرفیت بالایی برخوردار است، زیرا علاوه بر تقاضای مستمر، محدودیتی برای همکاری تجاری ندارد. تمرکز شرکت‌های ایرانی روی همین بخش می‌تواند در کوتاه‌مدت نتایج اقتصادی مثبتی به ارمغان آورد.»
ظرفیت بخش گازسوز و کشاورزی در بازار ازبکستان
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با اشاره به فرصت‌های طلایی صنعت قطعه ایران در ازبکستان بیان کرد: «در کنار بخش خودرو، دو فرصت جذاب دیگر نیز قابل‌توجه است. نخست، تبدیل خودروهای بنزینی به گازسوز که در ازبکستان با استقبال مواجه شده، چون اختلاف قیمت سوخت بنزین و گاز انگیزه زیادی برای مالکان خودرو ایجاد کرده است. در ایران، ظرفیت فنی و تکنولوژی این بخش وجود دارد، اما متاسفانه سال‌هاست که سیاست‌گزاری نادرست باعث شده این توان علمی و فناوری کنار گذاشته شود. در ازبکستان می‌توان همان دانش مغفول‌مانده را فعال کرد و به‌کار گرفت.»
وی اضافه کرد: «بخش دوم مرتبط با قطعات ماشین‌آلات کشاورزی است. با توجه به این‌که ازبکستان اقتصادی مبتنی بر کشاورزی دارد، مصرف قطعات یدکی مربوط به ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی در این کشور بالاست. باتری‌سازان، فنرسازان و تولیدکنندگان قطعات تجاری ایرانی می‌توانند در این بخش فعال شوند، چرا که محصولاتشان هم‌راستا با نیاز صنعت کشاورزی ازبکستان است.»
کیفیت محصولات ایرانی در نگاه طرف‌های ازبکی
دوست‌زاده درباره توجه ویژه ازبکی‌ها برای همکاری با قطعه‌سازان ایرانی در حوزه قطعات تاکید کرد: «کیفیت قطعات ایرانی نقطه قوت بزرگ ما در نمایشگاه بود. تمام بازدیدکنندگان اعم از بخش خصوصی، دولتی و خودروسازان، از کیفیت قطعات ایرانی رضایت داشتند و هیچ دغدغه‌ای نسبت به استفاده از تولیدات کشورمان نداشتند.»
وی تصریح کرد: «جالب است که برخلاف ذهنیت‌های داخلی، در خارج از کشور نگرانی‌ای درباره کیفیت کالاهای ایرانی وجود ندارد. طرف‌های خارجی معتقدند صنعت خودرو و قطعه‌سازی ایران قادر است محصولاتی مطابق با استانداردهای اروپایی تولید کند.»
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور افزود: «مشکل اصلی ما کیفیت نیست؛ بلکه مشکل ما مداخلات دولتی، قیمت‌گذاری‌های دستوری، طولانی بودن صف‌های ثبت سفارش و تخصیص ارز و نبود حمایت موثر از تولیدکنندگان است که زنجیره تولید را مختل کرده است. ما باید اجازه دهیم دولت صرفا در مقام ناظر عمل کند و تولیدکننده در چارچوب قراردادهای منطقی و عادلانه فعالیتش را انجام دهد.»
با وجود رقابت چین، ترکیه، روسیه و دیگر کشورها، دستیابی ایران به حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از بازار قطعات خودرو و ماشین‌آلات ازبکستان ممکن است. این سهم نه‌تنها موجب ارزآوری قابل‌توجه برای کشور خواهد شد، بلکه مسیر توسعه صادرات غیرنفتی را نیز تقویت می‌کند
رقبای قدر ایران در بازار ازبکستان
این مقام صنفی در مقایسه صنعتی ایران و ازبکستان و فرصت‌های همکاری پیش‌رو و برد-برد با فعالان صنعتی این کشور، اظهار داشت: «عمق خودکفایی قطعه‌سازی در ازبکستان بسیار پایین است. اغلب خودروهای تولیدی این کشور به‌صورت SKD و CKD مونتاژ می‌شوند، یعنی قطعات از خارج وارد شده و در داخل مونتاژ می‌شوند. سهم تولید داخلی بسیار محدود است. در ایران، صنعت قطعه چند دهه قدمت دارد و بیش از ۷۰ درصد تولید خودروها در داخل انجام می‌شود. بنابراین مقایسه دو کشور از نظر سابقه و ظرفیت فنی اساسا قابل قیاس نیست.»
وی ادامه داد: «با این حال، ازبکستان با سرعت چشمگیری در حال رشد است و برنامه‌های توسعه‌ای با افق‌های بلندمدت تدوین کرده است. این حرکت پرشتاب قابل تحسین است و فرصت مناسبی برای همکاری مشترک میان دو کشور فراهم می‌کند، به‌ویژه برای انتقال دانش فنی و مشارکت در زنجیره‌های تولید منطقه‌ای.»
دوست‌زاده همچنین درباره این‌که کشورهای دیگر نیز قصد بازی در زمین رقابتی صنعت قطعه و خودروسازی ازبکستان را دارند، گفت: «رقبای اصلی ایران در بازار ازبکستان کشورهایی چون چین، ترکیه، روسیه، هند و پاکستان هستند که البته چین و ترکیه سهم عمده‌ای دارند. با این وجود، مزیت ایران در نزدیکی جغرافیایی و قرابت فرهنگی با ازبکستان است. مردم این کشور علاقه‌مندی زیادی نسبت به ایرانی‌ها دارند، که این امر به ایجاد فضای اعتماد و همکاری کمک می‌کند.»
وی افزود: «هزینه لجستیک پایین به‌دلیل نزدیکی مسافت باعث می‌شود قیمت تمام‌شده محصولات ایرانی رقابتی‌تر باشد. ایران می‌تواند در حوزه قطعات لاستیکی، پلاستیکی، باتری، مواد اولیه پتروشیمی، قطعات الکترونیکی، فنرها و سیستم‌های ترمز سهم جدی از بازار ازبکستان را به دست آورد. وقتی صنعت قطعه آن کشور توسعه یابد، تعاملات تجاری با ایران نیز افزایش خواهد یافت.»
موانع ساختاری و راهکار برای توسعه صادرات
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره موانع بیرونی و داخلی که باید به همت دولتمردان کنار زده شوند تا با کمک قطعه‌سازان ایرانی فرصت دستاورد اقتصادی برای کشور فراهم شود، به «دنیای خودرو» گفت: «در حوزه بین‌المللی با سه مانع عمده روبه‌رو هستیم: نقل‌وانتقال پول، محدودیت‌های لجستیکی و مسائل گمرکی.»
وی تصریح کرد: «انتقال امن منابع مالی یکی از مهم‌ترین مشکلات صادرات است. همچنین، قوانین گمرکی و بوروکراسی‌های طولانی موجب رسوب کالا در مرزها می‌شود. انتظار ما از دولت این است که مقررات گمرکی تسهیل شود و روندهای ارزی به‌صورت هدفمند و شفاف اصلاح گردد.»
دوست‌زاده تاکید کرد: «در داخل کشور نیز وضعیت تولید به‌گونه‌ای است که تولیدکننده توان برنامه‌ریزی ندارد. بانک‌ها حمایتی از واحدهای تولیدی نمی‌کنند و در صورت تامین سرمایه، واردات مواد اولیه با مشکلات ثبت سفارش و تخصیص ارز مواجه است که گاه بیش از یک سال به طول می‌انجامد. فرآیندهای موجود منطق صنعتی را از بین برده‌اند. هیچ تولیدکننده‌ای در دنیا با چنین نامشخصی زمان تخصیص ارز روبه‌رو نیست. اگر سامانه‌ای شفاف برای زمان‌بندی ثبت سفارش و تامین ارز ایجاد شود، بسیاری از مشکلات تولید و صادرات برطرف خواهد شد.»
این مقام صنفی افزود: «بخش خصوصی زمانی می‌تواند به صادرات بیندیشد که دغدغه تولید داخلی نداشته باشد. امروز اکثر قطعه‌سازان به دلیل قیمت‌گذاری دستوری، تاخیر در تخصیص ارز و فقدان حمایت بانکی حتی توان سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صادراتی سودآور را نیز ندارند. اگر این موانع برطرف نشود، هرچقدر بازار خارجی هم مهیا باشد، نمی‌توان در آن حضور پایدار داشت.»
وی تاکید کرد: «بانک مرکزی باید نقش تسهیل‌گر و شفاف را ایفا کند. مشخص بودن زمان تخصیص ارز، حذف بوروکراسی‌های زائد و حمایت از مبادلات بین‌المللی، پیش‌شرط‌های اساسی برای تقویت صادرات هستند. بدون این اصلاحات، تولیدکننده نه‌تنها انگیزه بلکه توان رقابت در بازارهای خارجی را نیز از دست خواهد داد.»
چشم‌انداز حضور ایران در بازار ازبکستان
دوست‌زاده در پاسخ به پرسش درباره ظرفیت حضور ایران در بازار ازبکستان گفت: «این کشور بازاری رو به رشد و تشنه محسوب می‌شود. زیرساخت‌ها با سرعت در حال توسعه‌اند؛ از جاده‌ها و فرودگاه‌ها گرفته تا سیستم حمل‌ونقل عمومی و شهری. من وضعیت فعلی ازبکستان را مشابه چین ۲۵ تا ۳۰ سال پیش می‌دانم؛ زمانی‌که چین در حال ساخت پایه‌های صنعتی و اقتصادی خود بود. ازبکستان اکنون همان مسیر را طی می‌کند.»
وی در پایان اظهار کرد: «با وجود رقابت چین، ترکیه، روسیه و دیگر کشورها، دستیابی ایران به حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از بازار قطعات خودرو و ماشین‌آلات ازبکستان کاملا ممکن است. این سهم نه‌تنها موجب ارزآوری قابل‌توجه برای کشور خواهد شد، بلکه مسیر توسعه صادرات غیرنفتی را نیز تقویت می‌کند. اگر موانع داخلی رفع شود و ساختارهای مالی و ارزی بهبود یابد، حضور ایران در بازار ازبکستان می‌تواند یکی از موفق‌ترین نمونه‌های همکاری صنعتی منطقه‌ای در سال‌های اخیر باشد.»
