در حالیکه شرکتهای قطعهساز دانشبنیان باید موتور پیشران تولید و نوآوری باشند، امروز زیر سایه بحران کمسابقه نقدینگی، توقف حمایتهای وعدهدادهشده و فشار فزاینده دستگاههای اجرایی، با خطر فرسایش سرمایه انسانی و موج روبهگسترش مهاجرت متخصصان روبهرو شدهاند. این بنگاهها که سالها برای ساختن دانش بومی و تربیت نیروی ماهر هزینه کردهاند، اکنون در میانه سیاستهای متناقض، بوروکراسی سنگین و بیثباتی ارزی، بهجای رشد، برای بقا میجنگند؛ واقعیتی که هشداری جدی برای آینده اقتصاد دانشمحور کشور است.
چتر بسته مسئولان بر سر دانشبنیانها
علیرضا عشقی، عضو هیاتمدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودرو کشور، در توضیح وضعیت حمایت از شرکتهای دانشبنیان قطعهسازی به «دنیای خودرو» گفت: «شرکت متالورژی پودر مشهد فقط یک نمونه از دهها شرکت مشابه است. این مجموعه حدود هشت سال است عنوان دانشبنیان دارد و در تمام این مدت تنها یکبار، آن هم در سال نخست، توانست تسهیلاتی برای سرمایه ثابت دریافت کند.»
وی افزود: «در همان سال نخست تنها یک تسهیلات ۱۵ میلیارد تومانی دریافت کردیم که صرف تجهیز خطوط و اقساط آن نیز بهطور کامل پرداخت شد؛ اما پس از آن هیچ حمایت موثری به این شرکت نرسید. واقعیت این است که این وضعیت فقط مختص ما نیست؛ بسیاری از قطعهسازان دانشبنیان نیز سالهاست جز عنوان «دانشبنیان» سهمی از حمایتهای وعدهدادهشده نبردهاند.»
این مقام صنفی درباره حمایتهایی که قرار بود بهصورت مستمر شامل حال شرکتهای دانشبنیان شود، اضافه کرد: «پس از آن، هرقدر پیگیری کردیم، نتوانستیم از هیچیک از مزایا و مشوقهایی که برای شرکتهای دانشبنیان تعریف شده استفاده کنیم؛ نه امکان بهرهمندی از معافیتهای مالیاتی فراهم شد و نه موفق شدیم تسهیلات سرمایه در گردش دریافت کنیم.»
مدیرعامل شرکت دانشبنیان متالورژی پودر مشهد با اشاره به تجربه مراجعه به صندوق نوآوری و شکوفایی تصریح کرد: «هر زمان برای تامین سرمایه در گردش مراجعه کردیم، اعلام شد که بانک عامل همان ضوابط سخت و وثایق ملکی خود را میخواهد. این یعنی هیچ تفاوتی میان مراجعه یک شرکت دانشبنیان و یک واحد عادی به بانک وجود ندارد.»
این مقام صنفی تاکید کرد: «بنابراین بهجز همان تسهیلات سال نخست، هیچ حمایت دیگری دریافت نکردهایم؛ در حالی که نیاز ما به سرمایهگذاری و تامین نقدینگی همواره جدی بوده است. امروز صرفا عنوان دانشبنیان را داریم؛ عنوانی که اگر هم برای مشتری اهمیتی داشته باشد، جنبه اعتباری دارد، اما در عمل هیچ تاثیری بر بهرهمندی از حمایتهای وعدهدادهشده نداشته است.»
شعار «سرمایهگذاری برای تولید» در حد حرف ماند
عشقی درباره نقش شرکتهای دانشبنیان در صنعت قطعه و نگاه مسئولان به این مجموعهها گفت: «شرکت دانشبنیان بهطور طبیعی چند سر و گردن از واحدهای غیردانشبنیان بالاتر است، چون دارای دانش نهادینهشده، زیرساختهای توسعهای و فرآیندهای ارزیابی دقیق است.»
وی افزود: «عنوان دانشبنیان نشان میدهد که یک واحد تولیدی از نظر کیفیت، طراحی و توان مهندسی در سطحی بالاتر قرار دارد. با این حال، در عمل حمایتی از شرکتهای دانشبنیان صورت نمیگیرد. برای مشتری البته این عنوان اهمیت زیادی دارد، چون اطمینان پیدا میکند طرف قراردادش مجموعهای علمی، ساختارمند و قابلاعتماد است و دغدغههای او کاهش مییابد؛ اما این اعتبار در حوزه حمایتهای رسمی هیچ بازتابی ندارد.»
این قطعهساز درباره شعار سال با محوریت «سرمایهگذاری برای تولید» اظهار داشت: «انتظار میرفت پس از اعلام این شعار، دستگاههای مسئول اقدامات عملی و ملموس را آغاز کنند، اما همهچیز در حد بیان شعار باقی ماند. حتی در دوره جنگ ۱۲ روزه که از سوی رژیم صهیونیستی آغاز شد، بستههای حمایتی ویژهای برای واحدهای تولیدی به تصویب رسید؛ اما این حمایتها صرفا روی کاغذ ماند و هیچگاه به مرحله اجرا نرسید.»
عضو هیاتمدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودرو کشور با انتقاد از روند طولانی و فرسایشی دستگاههای اجرایی گفت: «وقتی برای پیگیری این مصوبات به سازمانهای مربوط مراجعه میکنیم، پاسخ میدهند هنوز ابلاغ نشده است. مسیر آنقدر طولانی و نفسگیر است که وقتی نوبت اجرا میرسد، یا اثرگذاری خود را از دست داده یا شرایط اجرای آن چنان دشوار است که ترجیح میدهیم عطای آن را به لقایش ببخشیم.»
وی با اشاره به اینکه خیلی از بستههای حمایتی در حد شعار باقی میمانند و به تولید نمیرسند اضافه کرد: «بستههای حمایتی متعددی را سراغ داریم که فقط در حد یک مصوبه، رسانهای شدند و هیچگاه عملیاتی نشدند.»
مالیات و بیمه؛ دو فشار سنگین در اوج بحران نقدینگی
مدیرعامل شرکت دانشبنیان متالورژی پودر مشهد، در توضیح محتوای بستههای حمایتی مصوب در دوره جنگ ۱۲روزه و دلایل تدوین آنها به «دنیای خودرو» گفت: «ماهیت این حمایتها عمدتا نقدینگیمحور بود. نخست اینکه انتظار میرفت نظام بانکی در شرایط بحران از واحدهای تولیدی حمایت کند. دوم اینکه سازمان امور مالیاتی باید در دورهای که صنعت با کمبود نقدینگی روبهرو است، همراهی نشان دهد تا واحدها بتوانند چند صباحی فعالیت خود را ادامه دهند.»
وی با اشاره به سایر محورهای حمایتی افزود: «سازمان تامین اجتماعی نیز باید در این دوره فشار مضاعف وارد نمیکرد. بسیاری از واحدهای تولیدی به دلیل بحران نقدینگی قادر به پرداخت حق بیمه نبودند و درخواست کردیم که برای مدتی دست نگه دارند و تمدید بیمه را بدون توقف انجام دهند. همچنین یکی دیگر از درخواستها، تقسیط بدهیهای واحدهای تولیدی به شرکت توزیع برق بود؛ اما در عمل هیچ اتفاقی نیفتاد.»
عشقی با اشاره به نحوه برخورد شرکت توزیع برق با واحدهای تولیدی در سال جاری ادامه داد: «شرکت توزیع برق از ابتدای امسال تقریبا هر ماه یک چالش تازه برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است. یکبار تحت عنوان حق ترانزیت مبلغی به قبوض اضافه میشود، بار دیگر بهدلیل مصرف مازاد یا تجاوز از قدرت قراردادی، جریمههای سنگین اعمال میکنند؛ در حالی که بسیاری از واحدهای تولیدی فقط در برخی روزها و برای پاسخدادن به افزایش سفارش، ناچار به مصرف بیشتر برق میشوند.»
وی تاکید کرد: «آنقدر عرصه بر تولیدکننده بخش خصوصی تنگ شده که گاهی پرداخت قبض برق با گرفتن پول نزول و بهرههای سنگین، آسانتر و کمهزینهتر از تقسیط رسمی قبوض است. فرآیند تقسیط چنان سخت، طولانی و همراه با جریمههای سنگین است که عملا فشار مضاعفی بر واحد تولیدی تحمیل میکند. امسال بدون اغراق یکی از دشوارترین سالها از نظر نوع برخورد و سیاستهای شرکت توزیع برق بوده است.»
تولیدکنندگان تنها ماندهاند
این مقام صنفی درباره وضعیت تعامل با سازمان تامین اجتماعی نیز بیان داشت: «وقتی در همان دوره جنگ ۱۲روزه درخواست دادیم که به دلیل نبود نقدینگی حداقل سه ماه تنفس بدهند تا پرداخت حق بیمه به تعویق بیفتد، پاسخ دادند که اگر از شما دریافت نکنیم، حقوق بیمهشدگان و بازنشستگان چگونه پرداخت شود؟»
عضو هیاتمدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودرو کشور با اشاره به یکی از اقدامات اخیر تامین اجتماعی اظهار داشت: «امسال تامین اجتماعی کار نادرستی انجام داد؛ به محض اینکه حق بیمه پرداخت نشود، بلافاصله پیامکی برای بیمهشده ارسال میکند و اطلاع میدهد که کارفرما بیمه را واریز نکرده است. این اقدام درعمل پرسنل را در مقابل کارفرما قرار میدهد و به بحرانهای روانی و شغلی در واحدهای تولیدی دامن میزند.»
وی با اشاره به فشارهای مالیاتی نیز تصریح کرد: «به سازمان امور مالیاتی مراجعه کردیم و گفتیم 6ماه تنفس بدهید تا از بحران عبور کنیم. اما اعلام کردند که بخش مهمی از بودجه کشور بر عهده ماست؛ باید مبالغ مشخصی را به خزانه واریز کنیم و سهم تامین اجتماعی، آموزش و پرورش و سایر بخشها تعیین شده است و نمیتوانیم امهال کنیم.»
عشقی با انتقاد از این شرایط افزود: «واقعا امروز مظلومترین قشر کشور تولیدکننده بخش خصوصی است. از یک طرف زیر فشار پرسنل قرار داریم که با تورم بالای ۴۰درصد حق دارند نگران باشند. از طرف دیگر وظیفه داریم حقوقها را بهموقع پرداخت کنیم، بیمه کارکنان را برقرار نگه داریم تا در زمان درمان دچار مشکل نشوند.»
حمایت 40 همتی، هنوز در حد حرف!
عضو هیاتمدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودرو کشور با اشاره به شرایط جدید صنعت قطعات و عدم جهش تیراژ تولید خودروسازان به «دنیایخودرو» گفت: «در تمام سالهای گذشته، نیمه دوم سال همیشه فصل اوج تولید بود و ما با حداکثر ظرفیت کار میکردیم، اما امسال برای نخستینبار این روند برهم خورده و چنین وضعیتی را شاهد نیستیم.»
وی با بیان اینکه مشتری اصلی قطعهسازان صنعت خودروسازی است، توضیح داد: «صنعت خودرو در سالهای اخیر بهدلیل قیمتگذاری دستوری، مدیریتهای دولتی و سلسلهای از سوءمدیریتها با زیان انباشته سنگینی روبهرو شده است. ایرانخودرو توانست تا حدی این شرایط را کنترل کند و رضایت زنجیره تامین را به دست آورد، اما گروه خودروسازی دولتی تمام نقدینگی تامینکنندگان را به قطعه تبدیل کرد و تحویل گرفت و توان پرداخت ندارد؛ اکنون همین موضوع ما را با بحرانی جدی و بیسابقه مواجه کرده است.»
عشقی همچنین درباره مصوبه بانک مرکزی برای تزریق نقدینگی به خودروسازان برای پرداخت مطالبات قطعهسازان نیز تصریح کرد: «با پیگیریهای انجمن صنایع همگن قطعهسازان و حمایتی که وزیر انجام داد، مقرر شد 2بسته ۲۰ همتی به ایرانخودرو و سایپا پرداخت شود تا این مبالغ فقط به زنجیره تامین برسد. با این وجود، نزدیک یک ماه از این مصوبه گذشته و پیگیریهای سنگینی انجام شده، اما حتی یک ریال هم به دست قطعهسازان نرسیده است.»
برخی واحدها تا پایان سال دوام نمیآورند
عشقی با اشاره به اینکه کمبود نقدینگی قطعهسازان را در حفظ نیروهای انسانی با چالش جدی روبهرو کرده است، گفت: «امروز همزمان گرفتار بحران تولید، بحران نقدینگی برای تامین مواد اولیه و بحران حفظ نیروی انسانی هستیم؛ نیروهایی که حاصل سالها تجربه و سرمایهگذاریاند. نقدینگی برای تولید مثل خون در رگ است؛ اگر تزریق نشود، سیستم از حرکت میایستد و خط تولید عملا متوقف میشود.»
وی تاکید کرد: «این سخنان سیاهنمایی نیست و اگر چارهای اندیشیده نشود، بسیاری از واحدهای تولیدی حتی تا پایان امسال نیز توان ادامه فعالیت نخواهند داشت و روند تعدیل نیرو نیز همین حالا با سرعت آغاز شده است.»
مدیرعامل شرکت دانشبنیان متالورژی پودر مشهد با اشاره به اظهارنظرهای غیرکارشناسی برخی مسئولان گفت: «متاسفانه در چنین شرایطی برخی نمایندگان مجلس با اظهارات غیرمسئولانه درباره واردات یا ضعف کیفیت خودرو، فشار را بیشتر میکنند. اگر کیفیت خودرو مشکل دارد باید عوامل آن را دید.»
وی اضافه کرد: «وقتی تولیدکننده برای تامین تجهیزات اختصاصی و مواد اولیه تخصصی که در ایران تولید نمیشود، نیاز به واردات دارد و درگیر مشکلات تخصیص ارز است، چطور باید کیفیت را ارتقا دهد؟ بسیاری از مواد اولیه به دلیل ممکنبودن استفاده نظامی، مستقیم به ما فروخته نمیشود و مجبوریم از مسیر کشور ثالث و با ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش قیمت تهیه کنیم.»
قطعهسازان بلاتکلیف میان تالار اول و دوم
این مقام صنفی با اشاره به توقف تخصیص ارز مورد نیاز قطعهسازان گفت: «پنج ماه است که هیچ تخصیص ارزی صورت نگرفته و اکنون هم اعلام میکنند که تالار اول عملا وجود ندارد و باید از تالار دوم ارز تهیه کنیم؛ جایی که قیمتها بهمراتب بالاتر است. این در حالی است که ما قراردادها را بر مبنای نرخ تالار اول بستهایم و امکان اصلاح قیمت هم نداریم.»
وی ادامه داد: «وقتی هم ارزی تخصیص داده میشود، فقط یک ماه فرصت میدهند تا نقدینگی ریالی تامین کنیم. در این شرایط بحرانی چطور چنین مبلغی را فراهم کنیم؟ نتیجه این میشود که ارز از دست میرود و دوباره به ابتدای صف بازمیگردیم.»
عشقی در پاسخ به این سوال که مسئولان فرصت برای فراهم کردن زیرساختهای تولید را از تولیدکنندگان گرفتهاند و توقع ارتقا تولید دارند؟ اضافه کرد: «در چنین وضعیتی ما فقط برای بقا میجنگیم. کیفیت ضروری است اما وقتی دست و پای تولیدکننده بسته شده، نمیتوان انتظار داشت استانداردها ارتقا پیدا کند و بعد تهدید هم میکنند که اگر کیفیت به حد لازم نرسد تعطیل میکنیم. اینها جز حرفهای پوپولیستی و جلب حمایتهای سطحی نیست.»
عضو هیاتمدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودرو کشور با اشاره به تجربه کشورهای توسعهیافته در صنعت خودرو تاکید کرد: «اگر واقعا به توسعه صنعتی اعتقاد داریم، باید ببینیم کشورهای موفق چگونه آغاز کردند. آیا مرزهایشان را بستند و از قطعهساز خواستند همه نیازها را خود تولید کند؟ خیر. چین امروز توانسته خودروهایش را به اروپا صادر کند، اما هفت سال پیش کیفیتش همین نبود. چون ارتباط بینالمللی داشتند، دانش فنی گرفتند و مواد اولیه مورد نیازشان تأمین شد.»
وی افزود: «متاسفانه هم درهای کشور را بستهایم و هم دست قطعهساز را، بعد انتظار داریم خودش را نجات بدهد؛ نتیجهاش همین بحرانی است که امروز با آن روبهرو هستیم. با وجود این شرایط سخت، باید انصاف داد که قطعهسازان ما جوانمردانه ایستادهاند و با همه محدودیتها توانستهاند مجموعههای خود را سرپا نگه دارند؛ این ایستادگی واقعا شایسته قدردانی است.»
مهاجرت؛ انتخاب ناگزیر نسلی که رشد میخواهد
مدیرعامل شرکت دانشبنیان متالورژی پودر مشهد، در پاسخ به پرسشی درباره مهاجرت مهندسان و کارشناسان صنعت قطعهسازی گفت: «بله، این معضل از سال گذشته شدت گرفته و ما بهوضوح آن را احساس میکنیم. بسیاری از کارشناسان و متخصصان، به دلیل نبود چشمانداز رشد و همچنین بهدلیل نرسیدن به توقعات مالی خود، بهراحتی جذب شرکتهای خارجی شدهاند.»
عشقی تصریح کرد: «تقریبا هیچ واحد قطعهسازی را نمیتوان یافت که با معضل مهاجرت مواجه نشده باشد؛ همه ما خروج نیروهای متخصص را تجربه کردهایم که به کشورهای مختلف رفتهاند. وقتی فکر میکنم که سرمایه و عمرم را برای تربیت نیرو گذاشتهام، اما یک جوان تازهکار به دلیل نبود امید، تصمیم به رفتن میگیرد، واقعا نمیتوانم او را سرزنش کنم؛ حق دارد میخواهد آیندهاش را بسازد.»
وی تاکید کرد: «وقتی برای یک شغل تخصصی آگهی استخدام میدهیم و برای یک جایگاه کاری بالای 100 نفر متقاضی میآید، یعنی شغل وجود ندارد؛ بنابراین هر کسی که توان مالی و حمایت اولیه خانوادگی داشته باشد، بدون تردید تصمیم به خروج از کشور میگیرد.»
عشقی درباره خطر از دست رفتن نیروهای متخصص شرکتهای دانشبنیان گفت: «نسل جدید یا همان نسل زد، کاملا با نسلهای گذشته متفاوت است. این نسل نیاز به خلاقیت و نوآوری مستمر دارد و اگر کارفرما نتواند برایشان کار جدید، پروژه توسعهای یا فرصت رشد ایجاد کند، خیلی زود احساس فرسودگی میکنند.»
این مقام صنفی تصریح کرد: «در شرایط محدودیت نقدینگی، ما چقدر میتوانیم پروژههای نوآورانه راه بیندازیم؟ بسیار محدود. به همین دلیل ترجیح میدهند با وجود سختیهای مهاجرت، برای رشد خود کشور را ترک کنند. نسل امروز برخلاف نسلهای گذشته که به ثبات علاقه داشتند، اهل چالش است و نیاز به توسعه دائمی دارد و اگر این نیاز برآورده نشود، ماندگار نمیشود.»
بهرهبرداری از سرمایه ایران به نفع دیگر کشورها
عضو هیاتمدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازان خودرو کشور در پاسخ به پرسشی درباره مهمترین مطالبه از مسئولان طی سه ماه آینده به «دنیای خودرو» گفت: «در درجه اول، موضوع نقدینگی است. همین بستههای ۲۰ همتی که تا این مرحله پیگیری شده، اگر پرداخت شود میتواند روزنهای از امید ایجاد کند و کمک اولیهای به قطعهسازان برای ادامه فعالیت بدهد.»
وی افزود: «موضوع دوم تخصیص ارز است. اگر قرار باشد قطعهساز با ارز آزاد و نرخهای بالا مواد اولیه وارد کند، عملا امکان رقابت از بین میرود و ادامه فعالیت بسیار دشوار میشود. همچنین سازمانهایی مانند تامین اجتماعی و امور مالیاتی هیچوقت همراه واحدهای تولیدی نبودهاند، اما اکنون بزرگترین چالش، نقدینگی و سپس حمایتهای ارزی است. اگر این دو مساله حل شود، کمک بزرگی به صنعت خواهد شد.»
عشقی در پایان اظهار داشت: «اگر بخواهم صادقانه بگویم، برای خرید یک تجهیز یا دستگاه جدید، با تامین سرمایه و نقدینگی میتوانم آن را تهیه کنم؛ اما اگر نیروی متخصص لازم داشته باشم، سالها زمان میبرد تا پرورش پیدا کند، آموزش ببیند، خطا کند، رشد کند و به بلوغ برسد.»
وی افزود: «بنابراین حفظ نیروی متخصص برای من بهمراتب ارزشمندتر از هر دستگاه و سرمایه ثابت است. نیروهای متخصص ارزشی دارند که با هیچ تجهیزی قابل مقایسه نیست. دانشگاههای ما سرمایهگذاری کردهاند، صنعت تا حدی در پرورش آنها سهیم بوده، اما اکنون بهره این سرمایهگذاری را شرکتها و کشورهای خارجی میبرند.»
