موتورسیکلت‌ها حساس اما مظلوم! دوچرخ‌های پرکاربردی که نیمی از مالکان و تعمیرکاران آن کمترین توجه را نسبت به نحوه انتخاب روغن موتور برای آن دارند.  اگرچه در دفترچه موتورسیکلت‌ها، روش‌های نگهداری در زمستان، عدم استفاده طولانی‌مدت از موتورسیکلت و حتی روش‌های بهتر شست‌وشو آموزش داده شده اما بیشتر از  نیمی از تعمیرکاران و موتورسواران در زمان انتخاب روغن مناسب برای موتورسیکلت خود دچار سردرگمی می‌شوند. 

روغن موتور ماشین یا روغن موتورسیکلت؟

یکی از بیشترین سوالاتی که پرسیده می‌شود این است که آیا می‌توان از روغن موتور ماشین به عنوان روغن موتورسیکلت استفاده کرد؟ در جواب این سوال باید گفت اگر موتورسیکلت شما برایتان مهم نیست قطعا این کار را انجام دهید. اما چرا این پاسخ را می‌دهیم؟ برای پاسخ به این سوال باید به یک تفاوت اصلی موتور خودرو و موتورسیکلت اشاره کنیم.

در موتور خودرو ما شاهد استفاده از چند نوع روغن هستیم، روغن دنده، روغن موتور و روغن هیدرولیک فرمان و هرکدام ویژگی‌های متفاوت و مخزن‌های متفاوتی دارند. اما در موتورسیکلت شما از یک روغن برای روانکاری موتور و دنده‌ها استفاده می‌کنید.

در روغن‌های موتور خودرو از مواد افزودنی جهت کاهش بیشتر اصطکاک استفاده می‌شود که سبب کاهش میزان مصرف سوخت و افزایش کارکرد می‌شود. اما این مواد افزودنی در موتورسیکلت‌های با کلاچ تر، در عملکرد کلاچ اختلال ایجاد  می‌کند و سبب مشاهده زودتر فرسایش در کلاچ خواهیم بود. البته از دیگر تفاوت‌های بین این دو دسته موتور، به میزان دما و دور موتور می‌توان اشاره کرد،‌ اما این تفاوت نمی‌تواند دلیل اصلی برای متفاوت بودن روغن آنها باشد.
 

ارتباط استفاده ازروغن خودرو و خرابی کلاچ موتورسیکلت

در سال 1998 انجمن استاندارد خودروی ژاپن یا همان JASO اقدام به معرفی دسته‌بندی روغن‌های موتورسیکلت کرد که امروزه در بین روغن‌های موتورسیکلت، این دسته‌بندی از سطح کیفی اعلامی API رایج‌تر است.

همانطور که در بالا اشاره شد سازندگان روغن های موتور خودرو به منظور افزایش راندمان و کاهش میزان مصرف سوخت به استفاده از مواد افزودنی بهبوددهنده اصطکاک روی آوردند که این نوع مواد در سیستم کلاچ تر موتورسیکلت سبب لغزش کلاچ و خوردگی می‌شود.

JASO در این حالت اقدام به معرفی JASO MA, JASO  MA1, JASO MA2  و JASO MB نموده است. سه دسته اول که به دسته MA معروف هستند معرف روغن‌های مناسب در موتورسیکلت‌های چهار زمانه با روانکاری موتور، کلاچ و دنده با یک نوع روغن بوده که از مواد افزودنی بهبوددهنده اصطکاک استفاده نکرده‌اند.

در دسته‌بندی MB، روغن‌های طراحی‌شده برای موتورسیکلت‌های چهارزمانه با مقدار کمتری از خاصیت کاهش اصطکاک قرار دارند. توجه داشته باشید که امکان جایگزینی روغن‌های MA با روغن‌های MB وجود ندارد.
 

موتورسازها چه توصیه ای دارند؟

مانند تمام دستورالعمل‌های دیگر، اولین گام برای انتخاب روغن مناسب، مراجعه به دفترچه موتورسیکلت شماست. اگر موتور شما صفرکیلومتر است و به‌تازگی آن را از کارخانه  تحویل گرفته‌اید توصیه می‌شود پس از مشاهده روغن توصیه شده در دفترچه، در فاصله یک‌ماهه پس از راندن موتور، نسبت به تعویض روغن اقدام کنید. این کار باعث می‌شود تا ذرات مختلف که در زمان ساخت موتورسیکلت ایجاد می‌شود از انجین موتورسیکلت خارج شده و ضرری به آن وارد نشود.

در دفترچه موتورسیکلت باید به دنبال جدولی بگردید که برای انتخاب گرانروی مناسب، راهنمای دمایی داشته باشد. به عنوان مثال گرانروی SAE10w30 برای بازده دمایی -12˚C تا +40˚C توصیه شده و برای بازه دمایی حدود 0˚C تا 50˚C گرانروی 20w40 توصیه می‌شود. علاوه بر دقت در گرانروی، روغن مناسب باید دارای سطح کیفی حداقل API SG و  MA مربوط به انجمن استاندارد خودروی ژاپن یا همان JASO را داشته باشد.

موتورسیکلت ها به دو دسته کلاچ خشک و تر تقسیم می‌شوند، به این نکته دقت کنید در موتور سیکلت‌های با کلاچ تر یا همان wet clutch روغنی که انتخاب می کنید نباید   عبارت «عملکرد کاهش مصرف سوخت» یا Energy Conservin را روی قوطی خود داشته باشد، چرا که  مواد بهبود دهنده اصطکاک استفاده‌شده در این روغن‌ها می‌تواند سبب بروز مشکل زودرس در سیستم کلاچ موتور سیکلت شود.

گرانروی

همانطور که همواره تاکید می‌شود، پس از سطح کیفی و استاندارد، میزان گرانروی یا همان مقاومت در برابر جاری شدن یک روغن در انتخاب آن بسیار مهم است. گرانروی یا ویسکوزیته بالاتر نشان از مقاومت بالاتر در برابر جاری شدن دارد. عامل دما در میزان تمایل روغن به جاری شدن بسیار تاثیر گذار است.

مثال مناسب این حالت، عسل و آب است. گرانروی عسل از گرانروی آب در یک دمای یکسان بسیار بیشتر است، البته اگر دمای روغن را افزایش دهیم میزان تمایل به جاری شدن افزایش می یابد. توجه به گرانروی بسیار مهم است، چرا که گرانروی یک ویژگی فیزیکی بسیار مهم بوده و گرانروی مناسب از تماس سطوح فلزی با یکدیگر جلوگیری می‌کند.

اگر گرانروی پایین تر از میزان مناسب باشد چرخ‌دنده‌های موجود در سیستم گیربکس با یکدیگر تماس پیدا می‌کنند و سبب افزایش اصطکاک و فرسایش  می شوند. در نهایت با افزایش دما و کاهش خاصیت فشارپذیری روغن تخریب و به‌واسطه آن  قطعات نیز مستهلک می‌شوند. از طرفی انتخاب گرانروی بالاتر سبب می‌شود روغن زمان بیشتری نیاز داشته باشد تا سطوح سیلندرها را روانکاری کند و همین موضوع  سبب بروز مشکلات فرسایشی می‌شود. لذا انتخاب روغن با گرانروی مناسب یکی از با اهمیت‌ترین نکات در انتخاب روانکار برای هر وسیله‌ای است.

در روی ظروف روغن علاوه بر سطح کیفی API یا استاندارد مرتبط، میزان گرانروی یا SAE آن درج می‌شود. روغن‌های کمی با میزان گرانروی تک‌درجه‌ای یا مونوگرید مثل SAE40 توصیه می‌شوند، چرا که گستره دمایی کارکرد این روغن‌ها محدود هست؛ در مقابل، روغن‌های چنددرجه‌ای یا مولتی‌گرید مثلا SAE 20w50 گستره دمایی کارکرد بیشتری دارند.

در این حالت، 20w نشان از گرانروی روغن در لحظه استارت بوده و در صورت مناسب نبودن با میزان گرانروی توصیه شده در دفترچه موتورسیکلت، امکان فرساش قطعات افزایش می‌یابد. همچنین عدد 50 گزارش شده در SAE20w50 نشان از گرانروی روغن در دمای 100˚C همان دمای عمومی کارکرد روغن دارد.

روغن معدنی یا سینتتیک

علاوه بر توضیحات مهم فوق، یکی دیگر از نکات قابل توجه در انتخاب روغن موتور مناسب، تفاوت در نوع روغن پایه استفاده شده در تولید روغن های موتور است. بر اساس اعلام API روغن‌های پایه به پنج گروه تقسیم می‌شوند. سه گروه اول به دلیل تولید از نفت خام به روغن‌های معدنی و دو گروه بعدی به دلیل استفاده از مواد سنتزی به روغن‌های سینتتیک مشهور هستند. البته به دلیل نوع خاص پالایش و تولید روغن پایه گروه سه، تولید کنندگان این نوع روغن‌ها می‌توانند به صورت قانونی از عنوان سینتتیک استفاده کنند.

روغن‌های معدنی و سینتتیک تفاوت‌های مختلفی با هم دارند اما تفاوت هایی که مصرف‌کنندگان روغن‌های موتور باید نسبت به آنها اطلاع داشته باشند عبارتند از گرانروی، شاخص گرانروی و دما.
تغییرات گرانروی روغن بر اثر تغییرات دما در اصطلاح شاخص گرانروی یا همان Viscosity Index بوده و هرچه این شاخص بالاتر باشد نشان از تغییرات کمتر گرانروی در اثر تغییرات دما دارد. روغن‌های سینتتیک در مقایسه با روغن های معدنی از شاخص گرانروی بالاتری برخوردارند.

البته در روغن های معدنی می‌توان با استفاده از مواد  افزودنی بهبوددهنده شاخص گرانروی نسبت به افزایش این ویژگی اقدام کرد اما این کار در عین اینکه می تواند باعث افزایش کارکرد روغن شود اما می تواند با اشکلاتی نیز همراه باشد. در این حالت، زمانی که روغن با دمای بالاتری در تماس باشد، زودتر از روغن های با پایه سنتزی دچار افت گرانروی می‌شود.

به‌عنوان مثال روغن نو با گرانروی SAE10w40 که از روغن های معدنی با مواد افزودنی بهبوددهنده شاخص گرانروی تولید شده است در زمان کمتری به گرانروی SAE 10w30 تبدیل می‌شود. البته در روغن‌های سنتزی هم از این مواد افزودنی استفاده می‌شود اما میزان این افزودنی کمتر از روغن های معدنی است.

البته این نکته نیز نباید فراموش شود که روغن‌های سنتزی از قیمت بالاتری نسبت به روغن‌های معدنی برخوردار هستند و این نکته بسیار مهم در انتخاب روغن است.
 

رابطه خوب موتورهای پیست با روغن‌های سنتزی 

نباید این نکته فراموش شود که هزینه و کارایی باید متناسب با یکدیگر باشد. اگر دوره‌های تعویض روغن برای موتورسیکلت شما زود بوده و یا کارکرد آن به صورت عادی است، الزامی به استفاده از روغن‌های سنتزی نیست. اگر از موتور خود در پیست‌های موتورسواری و در مسابقات سرعت استفاده می‌کنید حتما به کارایی بیشتر توجه کنید  تا قیمت. در پایان باید گفت که این شما هستید که  با چگونه راندن و کجا راندن نوع روغن خود را باید انتخاب کنید.

جدول راهنمای انتخاب روغن موتورسیکلت چهارزمانه که براساس اطلاعات اعلامی شرکت‌های تولیدکننده در سایت خود استحصال شده است