آیا می‌توان از شبکه زیرزمینی مترو تهران که ساخت آن با سرمایه سنگینی همراه بود، در زمان بروز شرایط بحرانی استفاده کرد؟ چندی پیش طرح این پرسش، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران را به این پاسخ رساند که باید برنامه‌ای برای تلفیق مدیریت پدافند غیرعامل و مدیریت شبکه مترو تهران اندیشیده شود. چند هفته‌قبل، معاون آمادگی مقابله و پدافند غیرعامل سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران از ارائه 18راهکار برای بهبود وضعیت پایتخت از نظر پدافندغیرعامل خبر داد که در میان آنها، به اتصال شبکه مترو به بیمارستان‌های بزرگ تهران، استقرار پایگاه‌های اورژانس در برخی ایستگاه‌های مترو و همچنین کاربری دوگانه ایستگاه‌های مترو به‌عنوان پناهگاه‌های زیرزمینی اشاره شده بود. اما ظاهرا اتصال شبکه مترو پایتخت به برخی بیمارستان‌ها، موضوعی است که جدی‌تر از این اشارات جزیی مورد پیگیری قرار گرفته اما با این همه، هنوز منابع مالی موردنیاز برای اجرای آن تامین نشده است.
روز گذشته اسماعیل سلیمی، معاون آمادگی مقابله و پدافند غیرعامل سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران اعلام کرد در صورت تامین اعتبار و موافقت نهادهای بالادستی، هشت ایستگاه مترو تهران به بیمارستان‌های بزرگ پایتخت متصل خواهند شد.
ازآن‌سو، دکتر پیمان صابریان، رئیس مرکز اورژانس تهران از طرحی برای انتقال زیرزمینی مصدومان و بیماران به برخی بیمارستان‌های پایتخت با مترو خبر داد و گفت: «این طرح در بحران‌های شدیدی مثل زلزله و امثال آن می‌تواند بسیار به ما کمک کند. در برخی موارد چنانچه لازم باشد بیمار را در مدت زمان کوتاهی از یک بیمارستان به بیمارستان دیگری انتقال دهیم، در این شرایط می‌توانیم از محورهای زیرزمینی و مترو استفاده کنیم.»
طرح خوبی که منابع مالی ندارد
با این همه، در حالی که تقریبا همه موافق اجرای چنین طرحی هستند، مدیرعامل مترو تهران گفت به‌رغم موافقت‌ها، باید برای منابع مالی این مهم هم تعیین‌تکلیف شود. علی امام در این مورد به ایسنا گفت: «موضوع اتصال و ارتباط مترو به بیمارستان‌ها بر اساس مصوبه سال 1395 شورای شهر است. براساس آن مصوبه، مترو تهران باید ارتباط خطوط با مراکز بیمارستانی را در مطالعات خود جای دهد تا بیمارستان‌ها و مراکز نظامی مهم به‌صورت دو طرفه با مترو در ارتباط باشند. در این مطالعات اولیه،کاشناسان ما در مترو، برخی بیمارستان‌ها همچون امام‌خمینی (ره)، شهید اکبرآبادی، برج‌میلاد و بیمارستان گلستان را به‌عنوان اولویت اول شناسایی و به سازمان پدافندغیرعامل معرفی کردند.»
وی با بیان اینکه براساس مصوبه و دستورالعمل اجرایی آن، شرکت مترو تهران مسئول اجرای پروژه است اما هیچ اشاره‌ای به تامین هزینه‌های اجرایی آن توسط مترو یا شهرداری تهران نشده، ادامه داد: «به همین دلیل اقداماتی که در این مورد انجام دادیم تنها به منظور اعلام آمادگی بود تا بتوانیم از محدوده پیرامونی مترو به سمت درون ایستگاه‌ها، امکانات ارتباطی به سمت سکو، قطار و سالن فروش بلیت را ایجاد کنیم اما هنوز منابع مالی آن مشخص نیست، زیرا شهرداری براساس اسناد بالادستی وظیفه‌ای برای تامین منابع مالی اجرای این اتصال ندارد.»
مدیرعامل مترو تهران با تاکید براینکه می‌توان این اتصال را تنها برای خطوط جدید ایجاد کرد زیرا در خطوط قدیمی دیوار و تونل‌های بِتنی ایجاد شده و نمی‌توان آنها را تخریب کرد، ادامه داد: «در خط هفت مترو دسترسی و اتصال به سه بیمارستان امام‌خمینی(ره) که در نزدیکی ایستگاه مترو باقرخان قرار دارد، بیمارستان برج میلاد که در نزدیکی ایستگاه مترو به‌همین نام (برج میلاد) واقع شده و دسترسی به بیمارستان اکبرآبادی در نزدیکی ایستگاه مترو مولوی دیده شده است بنابراین با ایجاد دسترسی‌هایی می‌توانیم مسافران یا مجروحان احتمالی را از زیرِزمین به بیمارستان منتقل کنیم.»
مدیرعامل مترو تهران با تاکید بر اینکه در مطالعه ساخت چهار خط جدید مترو تهران، یعنی خطوط ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ازجمله موضوعاتی که در دستور کار مشاوران قرار گرفته، پدافند غیرعامل است که در خطوط جدید نیز پیش‌بینی و جانمایی خواهد شد، در مورد اتصال مابقی بیمارستان‌ها به مترو افزود: «در ایستگاه‌های ساخته‌شده در نزدیکی بیمارستان‌ها نمی‌توان کاری کرد زیرا ایستگاه‌ها بِتنی هستند و نمی‌توان رمپ ایجاد کرد.»
پدافند غیرعامل و مترو
طرح موضوعات مرتبط با پدافند غیرعامل و ارتباط آنها با زیرساخت‌های شهری در تهران، موضوع تازه‌ای نیست. پدافند غیرعامل؛ اقداماتی هستند که توسط نیروهای غیرنظامی در زمان بروز شرایط اضطراری یا بحرانی ب انجام می‌شوند. استفاده‌های چندمنظوره از ایستگاه‌های مترو نیز تازگی ندارد، به‌عنوان‌مثال در کشورهای مختلف که سابقه جنگ‌های شهری داشته‌اند، هنگام بمباران هوایی از ایستگاه‌های مترو به‌عنوان پناهگاه استفاده می‌شد. اما در مورد کاربرد ایستگاه‌های مترو هنگام رخدادهایی همچون زلزله هنوز اتفاق نظری وجود ندارد زیرا باتوجه به نوع زلزله، ممکن است ایستگاه‌های زیرزمینی هم تخریب شوند.
این در حالی است که تجربه مترو تهران در سال 1398 نشان می‌دهد که برخی ایستگاه‌های شبکه مترو پایتخت ایران، حتی در مقابل بروز بارندگی‌های شدید و سیل‌آسا هم آماده نیستند. اما ظاهرا مسئولان مدیریت شهری در تهران، نظر دیگری دارند.
محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران در خردادماه سال 1397 گفته بود با وجود اینکه پایتخت در مقابل حوادث غیرمترقبه شهری «با تاب‌آوری ناکافی» است، اما مترو تهران امن‌ترین مکان هنگام بروز این دست حوادث است. زهرا صدراعظم‌نوری، رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر تهران نیز سال گذشته دررابطه‌با جزئیات ایستگاه‌های مترو برای مقابله با بحران‌های احتمالی گفته بود: «ایستگاه مترو قیطریه تنها ایستگاهی است که پدافند غیرعامل در آن دیده شده است».
به‌گفته این عضو شورای شهر تهران، در این ایستگاه تمهیداتی فراهم شده که هنگام وقوع بحران و حادثه، بتوان تا 15 هزار نفر را به مدت 72 ساعت پوشش داد و کلیه امکانات مورد نیاز را برای آنان تدارک دید.
