همه‌چیز از تحریم صادرات بنزین به ایران شروع شد: فروش بنزین به ایران به دنبال تحریم‌های هسته‌ای کلید خورد و ایران به سمت تولید بنزین در پالایشگاه‌ها رفت و همزمان، استفاده از سی‌ان‌جی به جای بنزین در خودروهای شخصی و بخش عمومی هم در دستور کار قرار گرفت. میزان مصرف روزانه بنزین در ایران، به دلیل قیمت بسیار پایین این فرآورده، به اندازه‌ای بالا بود که دولت وقت در سال ۱۳۸۶ تصمیم به سهمیه‌بندی سوخت و معرفی کارت‌سوخت گرفت. این تصمیم، در مدیریت مصرف روز افزون بنزین در کشور موثر بود، به گونه‌ای که هنوز و پس از گذشت نزدیک به ۱۳ سال از آن زمان، میزان مصرف روزانه بنزین در ایران حوالی ۱۰۰ میلیون لیتر در روز است با این همه، اکنون ایران موفق به صادرات بنزین به میزان دستکم ۱.۴میلیارد دلار در هفت ماهه سال ۱۳۹۹ شده، این در حالی است که وزارت نفت تلاش می‌کند با جایگزینی سی‌ان‌جی به‌جای بنزین، میزان صادرات بنزین را افزایش دهد.
بنزین: از تحریم تا صادرات
تحریم صادرات بنزین به ایران، همزمان با اوج‌گیری تحریم‌های جهانی علیه برنامه هسته‌ای ایران، از سال ۱۳۸۹ کلید خورد. متعاقب این رخداد، «طرح ضربتی افزایش تولید بنزین» در فروردین‌ماه سال ۱۳۹۰، کلید خورد و با تغییر کاربری در برخی پالایشگاه‌های کشور، تولید بنزین به جای دیگر محصولات پتروشیمی در دستور کار قرار گرفت. به این ترتیب، بخشی از نگرانی‌ها در مورد تحریم صادرات بنزین به ایران مرتفع شد.
تولید بنزین در ایران در سال ۱۳۹۱، به‌حدود ۵۰ میلیون لیتر در روز می‌رسید، این در حالی بود که این محصول فاقد استاندارد یورو بود. بر اساس آمارها اما تا پایان سال ۱۳۹۸، تولید بنزین با استاندارد یورو در پالایشگاه‌های کشور به روزانه ۹۱ میلیون لیتر و تولید گازوئیل با استاندارد یورو نیز به حدود ۷۳ میلیون لیتر رسیده است. به این ترتیب، ایران اکنون بزرگترین تولیدکننده بنزین در منطقه، نخستین تولیدکننده بنزین و دومین تولیدکننده گازوئیل در میان کشورهای عضو اوپک است.
تولید ضربتی بنزین اما خیلی زود به آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور ختم شد. بررسی‌ها نشان می‌دهند در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، تعداد روزهایی که هوا در تهران آلوده بود، در مقایسه با سال‌های پیش از آن به ناگهان اوج گرفته است. با این همه، تولید بنزین با کیفیت بالاتر، در خلال سال‌هایی که از اجرای این طرح می‌گذرد، افزایش پیدا کرده است.
جایگزینی سی‌ان‌جی با بنزین در داخل
روز گذشته علیرضا صادق‌آبادی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، از یک استراتژی دیگر برای افزایش صادرات بنزین ایران رونمایی کرد که به نظر قابل دسترس هم می‌رسد. معاون وزیر نفت در این مورد به تسنیم گفت: «ایران درحال‌حاضر بزرگترین صادرکننده بنزین در منطقه است. ما مهم‌ترین تامین‌کننده بنزین کردستان عراق هستیم، به افغانستان و پاکستان بنزین صادر می‌کنیم، و اخیرا صادرات بنزین به آذربایجان، ارمنستان و گرجستان را آغاز کرده‌ایم، همچنین صادرات دریایی بنزین ما به مقصد بسیاری از کشورهای منطقه صورت می‌گیرد.»
صادق آبادی ادامه داد: در حال حاضر بین ۲۳ تا ۲۵ میلیون مترمکعب در روز مصرف سی‌ان‌جی در کشور داریم که به همین مقدار از مصرف بنزین با مصرف سی‌ان‌جی جایگزین شده است. این در حالی است که می‌توانیم با هزینه بسیار کمی، تا ۲۰ میلیون لیتر دیگر از مصرف روزانه بنزین کشور را در دو سال با سی‌ان‌جی جایگزین کنیم.»
او ادامه داد: «اگر می‌خواستیم برای این ۲۰میلیون لیتر پالایشگاه بسازیم، باید پالایشگاهی با ظرفیت پالایشی روزانه ۷۰۰هزار بشکه احداث کنیم که هزینه احداث چنین پالایشگاهی، با حداقل هزینه احداث ۲۰هزار دلار به ازای هر بشکه، ۱۴میلیارد دلار خواهد بود. حتی با فرض اینکه این میزان سرمایه را در اختیار داشتیم، اجرای این پالایشگاه در بهترین حالت ۴سال زمان می‌برد. بنابراین، مشخص است توسعه سی‌ان‌جی یک اولویت برای کشور خواهد بود.
مصرف بنزین در سال آینده اوج می‌گیرد
این مقام مسئول اما از پیش‌بینی افزایش مصرف بنزین در سال ۱۴۰۰ هم خبر داد و گفت: «پیش‌بینی من این است متوسط مصرف بنزین در سال ۱۴۰۰ به ۹۵ تا ۱۰۰میلیون لیتر در روز برسد که این به معنای کاهش ظرفیت صادراتی بنزین کشور خواهد بود و در صورت ادامه این روند در سال ۱۴۰۱، ممکن است دوباره به واردکننده بنزین تبدیل شویم.»
اما آیا روند مصرف بنزین در کشور با توجه به رخدادهای گوناگون در سال آینده تغییر خواهد کرد؟
همایون صالحی، رئیس هیات‌مدیره کانون جایگاه‌داران سوخت، در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» با اشاره به تاثیر عوامل بیرونی بر مصرف روزانه سوخت در کشور گفت: «اصلی‌ترین عامل در کاهش مصرف سوخت در ایران، افزایش ۳برابری قیمت بنزین آزاد در سال گذشته بود و پس از آن نیز شوک شیوع بیماری کرونا و کاهش قدرت خرید مردم، موجب افت مصرف بنزین در کشور شد».
او ادامه داد: «پیش از سهمیه‌بندی بنزین در ۲۴آبان‌ماه سال ۱۳۹۸، مصرف بنزین در کشور حدود ۹۶ تا ۹۷میلیون لیتر در هر روز بود که پس از تغییر قیمت، با افت ۳۰درصدی، به حدود ۷۵میلیون‌لیتر، کاهش پیدا کرد. این میزان در استان‌های محروم کشور تا ۴۰ درصد هم می‌رسید.»
او ادامه داد: «با شیوع کرونا اما مصرف بنزین در کشور، به‌طور میانگین به ۴۰ میلیون لیتر در روز افت کرد و البته با پایان طرح «فاصله‌گذاری اجتماعی» در اردیبهشت‌ماه، دوباره به حدود ۶۹ تا ۷۱ میلیون لیتر در روز افزایش یافت.»
این در حالی است که تقاضا برای گازسوز کردن خودروها نیز به شکل قابل توجهی افزایش یافته، به‌عنوان‌مثال، در ماه‌های پایانی سال گذشته، رئیس اتحادیه صنف فروشندگان لوازم یدکی خودرو مشهد در مورد افزایش تقاضا برای گازسوز کردن خودروها گفت: «پس از افزایش نرخ بنزین، هم تقاضا برای گازسوز کردن خودرو در مشهد افزایش یافت و هم قیمت مخازن گاز سی‌ان‌جی رشد قابل ملاحظه‌ای یافت.» علیرضا اردکانی‌فرد گفت: «قبل از افزایش نرخ بنزین قیمت مخازن گاز سی‌ان‌جی در حجم‌های مختلف بین ۲۴ تا ۳۰ میلیون ریال بود، اما اکنون قیمت این مخازن بین ۴۰ تا ۶۰ میلیون ریال است. (اعداد مربوط به دی ماه ۱۳۹۸ هستند.)
