صنعت‌خودرو کشورمان به‌لحاظ زیرساخت‌های تولید و بازار، وضعیت ممتازی را در میان کشورهای منطقه دارد. این صنعت با دارا بودن سهم ۵ تا ۷ درصدی در ارزش افزوده صنعت کشور، همچنین سهم بالای ۲۰ درصد در بخش صنعت و سهم ۱۲ درصدی اشتغال بخش صنعتی کشور، از جایگاه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ویژه‌ای برخوردار است. اما نکته مهم‌تر این‌که این بخش ظرفیت بالایی برای ایجاد اشتغال، به‌خصوص در قشر تحصیل‌کرده و متخصص کشور دارد. به‌خصوص آن‌که اگر حلقه‌های اصلی زنجیره ارزش خودرو در داخل کشور شکل گیرد. این امر میسر نمی‌شود، مگر آن‌که صنعت‌خودرو کشور دانش‌بنیان شود و از پنجره فرصت فناوری‌های نوین برای جهش در این مسیر بهره گیریم. گذشته از این، موارد دیگری هم وجود دارد که در ادامه این مطلب به آن‌ها نیز اشاره خواهیم کرد.

هفت راهکار برای تسهیل پروژه برقی‌سازی خودروها

۱. ایجاد سبد تعادلی در تمام زمینه‌ها، از جمله مصرف انواع انرژی، به‌کارگیری انواع فناوری‎ها، ایجاد بازارهای مختلف اقتصادی و... یکی از راه‎های مطمئن برای عدم وابستگی و رشد و توسعه‌یافتگی است. امروز که صنعت‌خودرو برقی در عرصه‌‎های جهانی با نرخ رشد زیادی درحال نفوذ است، ضرورت دارد کشور ما نیز در یک سبد منطقی به‌این صنعت ورود کرده و نسبت به‌ایجاد زیرساخت‎های آن اقدام کند.

۲. استفاده از انرژی‎های رایگان خورشید، باد، امواج دریا و سایر انرژی‎های پاک و تجدیدپذیر سال‎هاست که مورد توجه جدی بشر بوده است. برای به‌کارگیری این انرژی‎ها به‌طور مستقیم در خودروها تحقیقات زیادی انجام شده است؛ اما با توجه به محدودیت‎های طراحی این سیستم‎ها در فضای محدود خودروها، چندان تحقق نیافته است.

با پیشرفت صنعت پایه خودروهای برقی، از جمله فناوری تولید منبع ذخیره برق مطمئن و با چگالی انرژی و طول عمر مناسب، شامل انواع باتری‎های پیشرفته لیتیومی، فناوری موتورهای الکتریکی و سیستم‎های مدیریت پیشرفته باتری، موتور و کنترل دقیق مجموعه قوای محرکه و انتقال قدرت خودروهای برقی و امکان شارژ سریع باتری خودروهای برقی، مسیری برای دستیابی به‌استفاده از انرژی‎های پاک و مجانی در خودروها باز شده است؛ به‌طوری ‌که می‎شود ایستگاه‎های شارژ مستقل از شبکه برق و صرفا با کمک پنل‎های خورشیدی را تامین کرد.

همچنین می‎شود نیروگاه‌‎های بادی را توسعه داد و از انرژی پاک آن در خودروهای درون‌شهری استفاده کرد و آلودگی هوای کلانشهرها را کاهش داد.

۳. استفاده از فناوری قوای محرکه برقی در ناوگان تاکسیرانی، اتوبوسرانی، موتورسیکلت کار و سایر خودروهای درون‌شهری، دیگر نگرانی ایجاد آلودگی در ترافیک‎های سنگین کلانشهرها را ندارد؛ زیرا قوای محرکه خودرو برقی نه‌تنها در هنگام کار آلودگی ایجاد نمی‎کند، بلکه وقتی خودرو پشت چراغ راهنما یا در ترافیک ایستاده است، نیازی به‌کار کردن موتور برقی مانند موتور احتراقی و مصرف انرژی نیست.

۴. خودروهای برقی اجزا و قطعات بسیار کمتری نسبت به‌خودروهای احتراقی دارند. خیلی از اجزای متحرک، پر سروصدا و ارتعاشی، از جمله سیلندر و پیستون، سوپاپ‎ها و متعلقات، میل‌‎لنگ و فلایویل، میل‌بادامک، زنجیر یا تسمه‌تایم و موارد زیادی که موتور احتراقی را مخصوصا برای محیط داخل شهری نامناسب کرده است، دیگر در خودروهای برقی وجود ندارد. این برتری ضمن رفع آلودگی صوتی داخل شهرها، از جهت صرفه‎‌جویی استفاده از توان فنی و حرفه‌ای کشور برای تعمیر و نگهداری خودروهای احتراقی و صرف هزینه‎های زیاد برای آن نیز تاثیر زیادی خواهد داشت.

۵. علاوه‌بر جلوگیری از مصرف بنزین که امروزه مصرف آن به‌بیش از ظرفیت تولید رسیده است، با توجه به‌عدم نیاز به روغن، برای روغن‌کاری موتور و استفاده از ترمزهای بازیاب (Regenerative Braking) در سیستم ترمزگیری و گیربکس ساده تک‌سرعته و با بازدهی بسیار زیاد در خودروهای برقی، استفاده از این خودروها می‎تواند اثرات عدم وابستگی به‌واردات بنزین، روغن و مهم‌تر از آن، اثرات زیست‌محیطی پسماندهای روغن را داشته باشد.

۶. با درنظر گرفتن قیمت جهانی بنزین و برق، با جایگزینی یک تاکسی موتور احتراقی با نوع برقی سالانه حدود ۲۴۰ میلیون‌تومان صرفه‌جویی در هزینه انرژی می‎شود. صرفه‌جویی در مصرف روغن، واسکازین، روغن‌ترمز، تعمیرات و نگهداری و حذف اثرات زیست‌محیطی آن‌ها را اضافه کنید تا از این طریق ضرورت ورود به این فناوری روشن و آشکار شود.

۷. در خودرو برقی شما امکان بازیابی انرژی را خواهید داشت و انرژی تماما تلف نمی‌شود؛ بلکه این قابلیت در این فناوری وجود دارد که بتوان سهمی از انرژی را مثلا در ترمزگیری یا سراشیبی ها بازیابی کرد و از این جهت نیز کارآیی مناسبی حاصل می‌شود.

اما مهم‌تر از همه این‌ها، برای درک آن‌چه درحال رخ دادن است، باید طوری دیگر مساله را ببینیم و به «تصویرِ بزرگ‌تر از آن‌چه در دنیا می‌گذرد» بنگریم. بدون توجه به‌انقلاب صنعتی چهارم که مبتنی بر هم‌جوشی فناوری‌های مختلف در حوزه‌های زیستی، الکترونیک، روباتیک و ارتباطات است، درک اهمیت روند برقی شدن خودروها به‌دشواری ممکن است.

درحقیقت اگر مساله را صرفا به برقی ‌شدن خودرو بر اثر فشارهای زیست‌محیطی ناشی از سختگیرانه ‌شدن قوانین مصرف سوخت یا کاهش گازهای گلخانه‌ای تقلیل دهیم، شاید نتوانیم عظمت پدیده‌ای را که در دنیا درحال رخ دادن است، درک کنیم.

معنای سخنم این نیست که از اهمیت الزامات محیط‌زیستی بکاهم، بلکه می‌گویم آن‌چه در برقی‌سازی حوزه خودرو درحال رخ دادن است، از همان جنسی است که وسایل خانگی گازسوز را به‌وسیله برقی متصل و هوشمند تبدیل کرد. یعنی هم‌جوشی بین برقی ‌شدن و متصل بودن وسیله برقی برای وصل‌ شدن به‌کاربری‌های مرتبط با کلان‌داده‌ها که مثلا برای خودرو می‌تواند به‌راهبری خودروهای بدون سرنشین بینجامد.

سیاست و استراتژی کشور برای توسعه خودروهای برقی

برقی ‌سازی، هوشمندسازی، اتصال‌پذیری و حمل‌ونقل اشتراکی، چهار روند اصلی در آینده حمل‌ونقل در مقیاس جهانی هستند. بر این اساس، نقشه راهی متشکل از ۷ بخش اصلی برای ذینفعان درنظر گرفته شده است تا بر مبنای آن، خودروسازی کشور در موقعیتی قدرتمند و رقابتی امکان عمل داشته باشد.

پاسخ سریع تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان در صنعت‌خودرو کشور نسبت به این تغییرات بسیار مهم بوده و همکاری سایر بازیگران، از جمله بخش-های انرژی، تحقیقات و دولتی، در ایجاد شرایط محیطی مناسب بسیار حائز اهمیت است. ۷ بخشی که باید بر آن تمرکز کرد بدین شرح است:

۱. فرهنگ‌سازی، درک مشتری، طراحی محصول و برندسازی
۲. ایجاد زنجیره تامین انعطاف‌پذیر، دایره‌ای و پایدار
۳. زیرساخت تولید باتری و نیمه‌هادی
۴. بهبود شکاف مهارت نرم‌افزاری
۵. ایجاد اتحاد استراتژیک با شرکای خارجی
۶. تمرکز مداوم بر هزینه و زمان
۷. ایجاد زیرساخت مدیریت داده

تامین زیرساخت و فرهنگ‌سازی استفاده از خودروهای برقی

در مدیریت فناوری از اصطلاحی به‌نام TRL (Technology Readiness Level) یا سطح آمادگی یک فناوری برای ورود به‌عرصه تجاری استفاده می‌شود که در واقع به‌مسیر بلوغی اشاره دارد که یک فناوری از دانش پایه تا دانش کاربردی و ساخت نمونه و نهایتا صحه‌گذاری برای عرضه به‌بازار را طی می‌کند.

من فکر می‌کنم تلاش‌هایی که به‌خصوص در دهه اخیر در کشورمان برای ساخت خودرو برقی آغاز شده، در مسیر بلوغ برقی‌سازی خودرو در سطوح مختلفی قرار داشته‌ و بنابراین نمی‌توان گفت هدر رفته‌ است؛ بلکه در یک پیوستار مسیر تکاملی را طی کرده‌؛ مسیری که در آن مسابقات دانشگاه صنعتی شریف، تلاش‌های دانشگاه آزاد اسلامی قزوین برای الگوبرداری از کوادروسایکلی مطرح، خودرو قاصدک نصیر یا خودرو یاس دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت، حتی تلاش موتورسیکلت‌سازان بخش‌خصوصی، ساینای برقی سایپا، تارای برقی ایران‌خودرو، همه و همه سهمی در بلوغ این مسیر داشته‌اند.

در یکی، اجزای اصلی خودرو برقی و تاثیرات متقابلشان بررسی شد، در دیگری بحث جانمایی‌ها و تاثیرات روی سایر سیستم‌ها تکامل یافت و در یکی دیگر، بحث خودرو برقی با تلاش‌هایی که در ستاد حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست ‌جمهوری انجام شد، به‌زنجیره تأمین سیستم‌های برقی تسری یافت؛ کارهایی که در این سال‌ها در حوزه زیرساخت‌ها توسط گروه مپنا انجام شده است و سایر تلاش‌های ارکان مختلف صنعتی کشور. اما به‌نظرم اکنون زمان مناسبی است که با بهره‌گیری از حضور وزیر صمت و تاکیدات ایشان در این حوزه که ریشه در دانش و تجربه ارزشمندشان در این مسیر دارد، ثمره مسیری که طی شده است، در بازار عرضه شود و صنعت‌خودرو از پنجره فرصت فناوری‌های نوین بهره گیرد تا با هم‌افزایی، مقیاس تولید و تکیه بر فناوری‌های نوین، شاهد تحولی در صنعت‌خودرو کشور باشیم.

در صنعت‌خودرو کشور، محور اصلی برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده روی توسعه پلت‌فرم‌های بومی و محصولات مبتنی بر آن‌ها نظیر ری‌رای برقی، اطلس برقی، ایگل برقی و کلا خودروهای داخلی و موتورسیکلت‌های داخلی است و واردات تنها می‌تواند زمینه‌ساز فرهنگ‌سازی و آشنایی بازار برای آغاز راه باشد.

براساس برنامه‌ریزی‌ها، در مرحله اول قسمت عمده کار، گسترش خودروهای برقی برای ناوگان حمل‌ونقل عمومی است. سرمایه‌گذاری در راستای ایجاد زیرساخت‌ها می‌تواند توسط شهرداری‌ها صورت بگیرد.

همچنین باید به‌موازات آن، بخش‌خصوصی و سرمایه‌‎گذاری آن‌ها در ایجاد زیرساخت‎ها فعال شود. لازم است بخش‌خصوصی نظیر فروشگاه‎های بزرگ، کارخانجات اطراف کلانشهرها، پارکینگ‎های خصوصی، مجتمع‎های تفریحی و اقامتی توجه داشته باشند که تقویت مشتریانشان در آینده نیز مستلزم ایجاد زیرساخت‎های شارژ در محل پارکینگ‎های‌ آن‌هاست.

همچنین باید دقت داشت که قرار نیست ما یک‌شبه تمام خودروهای خود را برقی کنیم، بلکه این یک روند تدریجی همراه با رشد زیرساخت‌های مرتبط است. بنابراین به‌تدریج با ورود خودروهای برقی، قطعا زیرساخت‎های لازم و فرهنگ آن نیز ایجاد خواهد شد. درعین حال در این مسیر نیاز به آموز‎ش‎ پیوسته داریم که باید برنامه‌ریزی و اجرا شود و پیش‎‌بینی‎های لازم در این راستا صورت گرفته است.

ورود تاکسی‌های برقی

در مورد تاکسی‎های برقی با توجه به‌وضعیت آلودگی هوای کلانشهرها، بالاخص کلانشهر تهران، با اولویت این شهر تصمیم گرفته شد. بیش از چهار ماه است که موضوع به‌شکل جدی دنبال می‌شود. براین اساس وزارتخانه‎های کشور، نیرو، نفت، راه‌وشهرسازی، ارتباطات و فناوری اطلاعات، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، شهرداری تهران، مرکز پژوهش‎های مجلس شورای اسلامی، سازمان ملی استاندارد، سازمان حفاظت محیط‌زیست و سایر سازمان‎های مرتبط با محوریت وزارت صمت برای اجرایی کردن طرح تاکسی‌های برقی تهران همکاری کرده‌اند و گردهمایی تخصصی نیز با حضور شهرداران سایر کلانشهرهای کشور برای تسری این برنامه داشته‌ایم.

همچنین خودروسازان به‌مشارکت در ایجاد خطوط تاکسیرانی سوق داده شده‌اند که معتقدم خود می‌تواند سبب شتاب توسعه فرصت‌های فناورانه، نظیر برقی‌سازی و اتصال‌پذیری در جامعه شود.

به‌علاوه این‌که خود اتصال‌پذیری در صنعت‌خودرو می‌تواند فرصت‌های جدیدی را در گسترش خدمات مرتبط و کسب‌وکارهای جدید ایجاد کند.

اهمیت حرکت تحولی آغازشده در وزارت صمت

داشتن قدرت در حوزه هوش مصنوعی، هم توان اقتصادی و هم توان دفاعی کشور را به‌شدت ارتقا می‌دهد. با همین رویکرد، امارات وزارتخانه هوش مصنوعی را راه انداخت یا کشورهای درحال توسعه، نظیر هند و برزیل، تمرکز ویژه‌ای بر توسعه برنامه‌های مرتبط با هوش مصنوعی و کاربری‌های کلان ‌داده‌ها داشته‌اند. می‌خواهم بگویم مساله بسیار بزرگ‌تر از نقش خودروهای برقی در آلایندگی زیست‌محیطی یا نفتی بودن اقتصاد فعلی کشور است.

مساله‌ای با این درجه از اهمیت در سرنوشت آتی کشور، باید به‌روشنی برای مردم تبیین شود و حتی به‌یک مطالبه عمومی تبدیل شود. وقتی برنامه هوش مصنوعی آلفاگو متعلق به‌شرکت آمریکایی گوگل توانست انسانی را که قهرمان افسانه‌ای بازی باستانی چینی‌ها بود، در سال ۲۰۱۶ شکست دهد، ۲۸۰ میلیون چینی این مسابقه را از تلویزیون به‌صورت زنده تماشا کردند و جریحه‌دار شدن روح تماشاگرانِ این شکستِ آدمی توسط هوش مصنوعی سبب شد تا توجه‌ها به‌هوش مصنوعی بیش از گذشته جلب شود و جنبشی در بین نخبگان جامعه برای سرمایه‌گذاری در عرصه هوش مصنوعی در بستر فراهم‌شده توسط دولت شکل بگیرد. بنابراین مهم است که این مسائل به‌درستی در جامعه تبیین شود و تنها به‌محدوده خاص خودروهای برقی تقلیل داده نشود.

این مهم است که وقتی شهید فخری‌زاده، یکی از دانشمندان تاثیرگذار هسته‌ای کشور را با ابزار مبتنی بر هوش مصنوعی از دست می‌دهیم، بتوانیم از آن جنبشی در جامعه بسازیم که محرک رشد ما در حوزه‌های مرتبط با هوش مصنوعی و کلان‌داده‌ها باشد.

به‌گمانم اکنون ضروری است که در آموزش رده‌های مختلف تحصیلی، از همان دوران ابتدایی، زمینه‌های آموزش و تربیت افرادی را برای ایفای نقش موثر در حوزه هوش مصنوعی بگنجانیم و فرصت فناوری‌های نوین را به‌صورت برنامه‌ای همه‌جانبه در همه ارکان جامعه برای تحول اقتصادی کشور مد نظر قرار دهیم.

مسیری که در دولت سیزدهم آغاز شده است می‌تواند موجب تحولی اساسی در صنعت و اقتصاد کشور شود. با نگاهی که تشریح شد و بر اساس تکالیف قانون ساماندهی صنعت‌خودرو، سند راهبردی فناوری‌های نوین در صنعت‌خودرو با بهره‌گیری از توان نخبگان دانشگاهی و صنعتی کشور تهیه شده و برای انجام مراحل تصویب به‌کمیسیون تخصصی دفتر هیات دولت ارجاع شده است.

در این سند، زمینه‌سازی برای ایجاد تحولی فراگیر با تکیه بر چهار جریان فناورانه صنعت‌خودرو فراهم شده است که با همکاری تمامی ذینفعان و بازیگران، آینده‌ای متفاوت را پیش روی صنعت‌خودرو کشور رقم خواهد زد.