درحالی که بازار جهانی وسایل‌نقلیه تجاری با نوسانات جدی در تولید و تقاضا مواجه است، اروپا با کاهش چشمگیر در تولید و ثبت‌نام کامیون‌های سنگین روبه‌رو شده است. این درحالی است که چالش‌های فناورانه، پیچیدگی‌های سیاست‌گزاری زیست‌محیطی، و تغییرات در تجارت بین‌الملل نیز تولید این خودروها را با موانع ساختاری عمیقی روبه‌رو کرده‌اند.
صنعت خودروهای سنگین، یکی از ستون‌های حیاتی زنجیره‌تامین و اقتصاد حمل‌ونقل در اروپا به‌شمار می‌رود. این بخش، نه‌تنها در انتقال کالا و مسافر نقش کلیدی دارد، بلکه به‌عنوان شاخصی برای سنجش پویایی‌های اقتصاد صنعتی اروپا نیز عمل می‌کند. با این حال، داده‌های جدید منتشرشده از سوی انجمن خودروسازان اروپا (ACEA) و نهادهای آماری، تصویری نگران‌کننده از وضعیت تولید، فروش و تجارت این بخش ارائه می‌دهند.
در ادامه نگاهی به چالش‌های تولید این محصولات در قاره سبز خواهیم داشت؛
افت محسوس تولید و ثبت‌نام کامیون‌ها در اتحادیه‌اروپا
براساس آخرین آمار منتشرشده، ثبت‌نام کامیون‌های جدید در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۴ با کاهشی معنادار به ۳۲۷ هزار ۸۹۶ دستگاه رسید که نسبت به سال ۲۰۲۳، ۶.۳ درصد افت را نشان می‌دهد. این درحالی است که فروش ون‌های جدید در اروپا با ۸.۳ درصد افزایش همراه بوده و بخش اتوبوس نیز رشد ۹.۲ درصد را تجربه کرده است. این تناقض میان کاهش تقاضای کامیون‌ها و رشد سایر بخش‌ها، نیازمند بررسی ریشه‌ای‌تر است.
از سوی دیگر، تولید جهانی کامیون‌ها در سال ۲۰۲۴ با کاهش ۸.۳ درصد مواجه شد؛ اتفاقی که هم‌راستا با افت تولید ون‌ها (۴.۶درصد) و در تضاد با رشد ۱۰.۳ درصدی تولید اتوبوس‌ها در سطح جهانی است. اگرچه در برخی مناطق مانند آمریکای جنوبی رشد تولید کامیون‌ها به ۳۷.۱ درصد رسید، اما در اتحادیه‌اروپا، تصویر کاملا متفاوت است: کاهش تقاضا، سیاست‌های سخت‌گیرانه زیست‌محیطی و عدم تطابق زیرساخت‌ها با فناوری‌های نوین، تولید را در مسیر این صنعت قرار داده است.
چرا کامیون‌های سنگین در اروپا با بحران مواجه هستند؟
دلایل متعددی را برای کاهش تولید و تقاضای کامیون‌های سنگین در اروپا می‌توان برشمرد. مهم‌ترین این دلایل عبارت‌اند از؛
۱. فشارهای محیط‌زیستی و قوانین سخت‌گیرانه
اروپا همواره در خط‌مقدم سیاست‌های اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای قرار داشته است. در همین راستا، مقررات اتحادیه‌اروپا تحت‌عنوان ۲۰۲۴/۱۶۱۰ توسعه یافته‌اند که هدف آن‌ها تنظیم استانداردهای سخت‌گیرانه برای انتشار CO₂ از وسایل‌نقلیه سنگین است. اما اجرای این مقررات بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های فنی و تولیدی، به‌گفته انجمن خودروسازان اروپا می‌تواند به پیچیدگی‌های غیرضروری و هزینه‌های گزاف برای تولیدکنندگان منجر شود.
در مواضع رسمی ACEA این‌گونه آمده است که روش‌شناسی ارزیابی چرخه عمر (LCA) برای وسایل‌نقلیه سنگین در شرایط کنونی مناسب استفاده به‌عنوان ابزار سیاست‌گزاری نیست. دلیل این امر، پیچیدگی ذاتی خودروهای سنگین، تنوع کاربردهای آن‌ها و دشواری در محاسبه دقیق کل چرخه انتشار CO₂ است.
۲. عدم آمادگی زیرساخت‌ها برای گذار به وسایل‌نقلیه بدون آلایندگی
اگرچه اتحادیه‌اروپا فشار زیادی برای برقی‌سازی ناوگان سنگین وارد می‌کند، اما نبود ایستگاه‌های شارژ کافی، عدم‌توسعه شبکه برق‌رسانی و محدودیت‌های فنی در خودروهای برقی سنگین باعث شده است تا صنعت نتواند به‌سرعت خود را با تغییرات هماهنگ کند. به‌گفته کارشناسان، کامیون‌های سنگین برقی نه‌تنها به باتری‌های بزرگ‌تر نیاز دارند، بلکه بارگذاری و نگهداری آن‌ها نیز به‌زیرساخت‌های سنگین‌تر و پیچیده‌تری نیاز دارد.
۳. اختلال در زنجیره‌تامین و هزینه‌های تولید
بحران‌های جهانی زنجیره‌تامین، به‌ویژه در تامین مواداولیه باتری، قطعات الکترونیکی و فولاد، موجب افزایش هزینه تولید وسایل‌نقلیه سنگین شده است. این افزایش هزینه در ترکیب با تقاضای پایین‌تر، به‌کاهش تولید و سودآوری تولیدکنندگان منجر شده است.
شاید بتوان گفت تجمیع چند بحران ساختاری و مقطعی باعث شده تولید کامیون در اروپا به‌جای حرکت روبه‌جلو، در مسیر عقب‌گرد قرار گیرد، فشارهای اقلیمی و الزامات قانونی دراتحادیه اروپا که پیشتاز سیاست‌گزاری‌های اقلیمی در سطح جهانی است، با ابزارهایی نظیر مقررات جدید CO₂ و چارچوب‌هایی مانند ارزیابی چرخه عمر (LCA)، عملا تولیدکنندگان را به بازطراحی محصولات خود بر مبنای فناوری‌های کم‌کربن وادار کرده است. اما اجرای این سیاست‌ها بدون زیرساخت، زمان‌بندی واقع‌بینانه یا مشوق‌های مالی گسترده، شرکت‌ها را به تنگنا کشانده است. هرچند در شعارها و اسناد رسمی، حمل‌ونقل سبز اولویت یافته، اما در عمل زیرساخت شارژ کامیون‌های برقی، شبکه برق کافی و ایستگاه‌های سوخت جایگزین در بسیاری از کشورهای اروپایی وجود ندارد. این عدم‌هماهنگی میان «هدف» و «امکانات»، صنعت را در وضعیتی بلاتکلیف و پرهزینه نگه داشته است.
زنجیره‌تولید در اروپا متاثر از اختلال در زنجیره‌تامین جهانی از بحران انرژی پس از جنگ اوکراین گرفته تا کمبود نیمه‌هادی‌ها و مواداولیه باتری، بار دیگر شکنندگی خود را نشان داده است. هزینه‌های بالا، نوسانات نرخ ارز و رقابت شدید با بازیگران آسیایی (چین، هند) و آمریکای‌جنوبی، سودآوری این صنعت را با تهدید جدی روبه‌رو کرده است.
نقش دیزل در آینده ناوگان سنگین اروپا
برخلاف انتظارات برای برقی‌سازی گسترده، آمارها نشان می‌دهد دیزل همچنان سوخت غالب در خودروهای سنگین اروپاست. در سال ۲۰۲۴، دیزل سوخت ترجیحی برای خریداران جدید باقی ماند. این امر نه‌تنها به‌دلیل قیمت پایین‌تر نسبت به‌سوخت‌های جایگزین است، بلکه به‌قابلیت اطمینان، شعاع پیمایش بالا و زیرساخت موجود نیز مربوط می‌شود. در این میان، سیاست‌گزاران اروپایی با چالش تعادل بین اهداف اقلیمی و واقعیت‌های عملیاتی ناوگان مواجه هستند.
تمرکز صرف بر حذف دیزل، بدون ارائه گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه و پایدار، می‌تواند به‌کاهش بهره‌وری در حمل‌ونقل جاده‌ای و افزایش هزینه‌های اقتصادی منجر شود.درحالی که اتحادیه‌اروپا برای رسیدن به ناوگان جاده‌ای بدون آلایندگی در افق ۲۰۵۰ تلاش می‌کند، دیزل هنوز در قلب ناوگان تجاری سنگین می‌تپد. داده‌های سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد دیزل همچنان سوخت غالب برای خریداران کامیون‌های جدید است.
این مساله نه‌تنها یک تناقض بلکه نوعی «واقعیت اقتصادی-فنی» است.
کامیون‌های برقی با شعاع پیمایش محدود، هزینه اولیه بالا و وزن باتری سنگین، هنوز نتوانسته‌اند به‌طور واقعی جایگزین دیزل شوند. به‌عبارت دیگر، بازار بر اساس «عملکرد» و «هزینه تمام‌شده» تصمیم می‌گیرد، نه «آرمان‌های زیست‌محیطی».
تجارت بین‌المللی و تاثیر آن بر صنعت اروپا
طبق داده‌های ACEA، تجارت وسایل نقلیه تجاری، به‌ویژه ون و کامیون، در سال ۲۰۲۴ در اتحادیه اروپا از نظر ارزش واردات و صادرات کاهش یافته است. واردات اتوبوس افزایش یافته، اما صادرات آن با کاهش شدید ۱۹.۲درصد همراه بوده است.
کاهش صادرات کامیون‌ها از اروپا، نشانه‌ای از کاهش رقابت‌پذیری تولیدکنندگان اروپایی در بازارهای جهانی است. افزایش قیمت‌ها، نوسانات ارزی، رقابت تولیدکنندگان آسیایی و آمریکای‌جنوبی و الزامات سخت‌گیرانه زیست‌محیطی، از جمله دلایل عمده این کاهش محسوب می‌شوند.
کاهش صادرات کامیون از اروپا و هم‌زمان افزایش تولید در مناطقی چون آمریکای‌جنوبی (افزایش ۳۷.۱درصد) نشانه‌ای است از کاهش رقابت‌پذیری اروپا در صنعت کامیون‌سازی؛ درحالی که تولیدکنندگان اروپایی درگیر انبوهی از استانداردها، مقررات، و هزینه‌های مالیاتی زیست‌محیطی هستند، رقبای جنوبی و شرقی با انعطاف بیشتر، هزینه پایین‌تر و حمایت دولتی قوی‌تر درحال افزایش سهم بازار جهانی خود هستند. این روند، زنگ خطری جدی برای آینده جایگاه بین‌المللی برندهای اروپایی محسوب می‌شود.
پیشنهادهای راهبردی برای نجات صنعت کامیون اروپا
انجمن خودروسازان اروپا در موضع‌نامه اخیر خود چند راهبرد مهم را برای برون‌رفت از وضعیت بحرانی کنونی پیشنهاد کرده است:
تمرکز بر کاهش مستقیم انتشار گازهای گلخانه‌ای با ابزارهایی نظیر بهینه‌سازی موتورها، ارتقای بازده سوخت و توسعه سوخت‌های جایگزین.
پرهیز از مقررات تکراری و هزینه‌بر که ممکن است مزایای زیست‌محیطی قابل‌توجهی نداشته باشند. استفاده از چارچوب‌های هماهنگ بین‌المللی مانند دستورالعمل‌های A-LCA سازمان UNECE برای تسهیل همکاری بین‌کشوری می‌تواند راهگشا باشد.
همچنین روی بحث زیرساخت‌های شارژ و سوخت جایگزین برای کامیون‌های برقی و هیدروژنی، با کمک دولت‌ها و نهادهای عمومی باید سرمایه‌گذاری شود. درعین حال برقراری سیاست‌های فناورانه بی‌طرف که همه فناوری‌ها (برقی، هیدروژنی، سوخت‌های زیستی و...) را به‌صورت برابر بررسی و پشتیبانی کند، در این رابطه ضروری به‌نظر می‌رسد.
همچنین پاسخ انجمن خودروسازان اروپا (ACEA) نسبت به فشارهای سیاسی، به‌شکل هشداری بوده است؛ این انجمن معتقد است رویکرد «یک نسخه برای همه» در مورد LCA جوابگو نیست؛ هزینه‌های پیاده‌سازی چنین مدل‌هایی بسیار بالا و اثربخشی آن در کاهش واقعی CO₂ پایین است؛ باید بر اقدامات مستقیم کاهش آلایندگی تمرکز کرد؛ سیاست‌گزاری باید فناوری‌محور، بی‌طرف و غیردستوری باشد.
این موضع‌گیری نشان از تقابل رو به‌افزایش میان سیاست‌گزار اقلیمی و صنعت‌گر واقع‌گرا دارد؛ موضوعی که اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند موجب فرسایش سرمایه‌گذاری و مهاجرت تکنولوژی از اروپا شود.
آینده‌ای نامطمئن، نیازمند تصمیم‌گیری هوشمندانه
صنعت خودروهای سنگین در اروپا امروز در نقطه عطفی قرار دارد. از یک سو باید با سرعتی روزافزون به‌سمت فناوری‌های پاک حرکت کند و از سوی دیگر، باید واقعیت‌های صنعتی، فنی و اقتصادی را در نظر بگیرد. کاهش تولید، افت صادرات، مقررات پیچیده و زیرساخت‌های ناکافی همگی هشدارهایی هستند که نیازمند بازنگری در سیاست‌گزاری و بازتعریف نقش دولت‌ها، صنعت و نهادهای مالی در آینده این بخش هستند. اگر اروپا می‌خواهد جایگاه خود را به‌عنوان یکی از رهبران صنعت خودروهای تجاری در جهان حفظ کند، باید سیاستی هوشمند، منعطف و مبتنی بر مشارکت همه ذی‌نفعان اتخاذ کند؛ سیاستی که بین اهداف اقلیمی، منافع اقتصادی و توان عملیاتی تعادل برقرار کند.
افت تولید و کاهش ثبت‌نام کامیون‌های سنگین در اروپا تنها یک نشانه ظاهری از تحول عمیق در مدل صنعتی این قاره است. گذار به حمل‌ونقل سبز و کم‌کربن امری اجتناب‌ناپذیر است؛ اما اگر این گذار بدون ملاحظات عملیاتی، اقتصادی و فناورانه اجرا شود، نه‌تنها موجب اختلال در تولید می‌شود، بلکه موقعیت استراتژیک اروپا در بازار جهانی را نیز تضعیف خواهد کرد.
