بازار لوازم‌یدکی خودرو در کشور سال‌هاست با چالش‌هایی مانند کمبود قطعه، قاچاق، نبود مدیریت یکپارچه، ضعف نظارت و فرسودگی ساختارهای اجرایی روبه‌رو است. این بازار که شاهرگ حیاتی صنعت خدمات پس از فروش خودرو است، امروز نیازمند اصلاحات جدی و ساختاری است. گاهی اجرای قوانین خلق‌الساعه و بدون دریافت نظر مشورتی از فعالان این صنف، بحران‌هایی ایجاد می‌کند که علاوه‌بر بازیگران این بازار، مالکان خودروها را نیز با چالش‌های جدی مواجه می‌سازد. شاید زمان آن رسیده که وزارت صمت به‌عنوان متولی بازار لوازم‌یدکی خودرو برای اتخاذ سیاست‌های جدید نظر فعالان این صنف را نیز دریافت کند. لازم به‌ذکر است بازار لوازم‌یدکی برای حل مشکلات، راهکارها و نیاز فوری به‌سپردن سکان مدیریت به این صنف را دارد؛ از همین رو جهت بررسی وضعیت فعلی بازار قطعات خودرو با «سید امیر احمد نواب کاشانی» عضو هیات‌مدیره اتحادیه فروشندگان لوازم‌یدکی خودرو و ماشینآلات تهران به گفت‌وگو پرداختیم؛
بارها به معضلات بازار لوازم‌یدکی خودرو اشاره شده است؛ به‌نظر شما در حال حاضر مهم‌ترین مشکل این بازار که پشتیبان خدمات پس از فروش خودرو در کشور است، چیست؟
نقطه بحران، کمبود قطعه است؛ به‌خصوص در خودروهای چینی که حالا تعدادشان هم کم نیست. علت این کمبود فقط نبود واردات نیست، بلکه بیشتر به ساختارهای معیوب اداری و فرآیندهای ناکارآمد برمی‌گردد. از ثبت سفارش گرفته تا تخصیص ارز، همه‌چیز طولانی و بی‌برنامه است. یک واردکننده باید ماه‌ها در صف بماند تا ارز تخصیص بگیرد. در این فاصله، کارخانه خارجی هم منتظر نمی‌ماند. حتی اگر ارز تامین شود، ممکن است کارخانه فقط بخشی از قطعه‌ها را تحویل دهد.
صنایع خودروسازی در سال جاری بارها از عدم تخصیص ارز گلایه کرده‌اند؛ شما پیش‌تر نیز به این موضوع اشاره کردید؛ آیا فرآیند تخصیص ارز و واردات مانع جدی شده است؟
دقیقا همین‌طور است. واردکننده برای ثبت سفارش باید پروفرم داشته باشد و منتظر بماند تا ارز تامین شود؛ این زمان گاهی به ۷ یا ۸ ماه هم می‌رسد. در این مدت، ممکن است شرایط بازار تغییر کند یا کارخانه خارجی موجودی نداشته باشد. حتی اگر قطعه مشابه هم باشد، باز باید دوباره ویرایش سفارش انجام شود. اما این تغییرات هم به‌راحتی توسط وزارت صمت یا گمرک پذیرفته نمی‌شود. همین موضوع باعث بلاتکلیفی و درنهایت کمبود در بازار می‌شود.
برخی مشتریان نسبت به تامین قطعات و تهیه آن در بازار گلایه دارند؛ آیا این معضل فقط منوط به‌خودروهای چینی و وارداتی است یا خودروهای داخلی نیز تحت‌تاثیر آن قرار دارند؟
نه؛ متاسفانه این مشکل فراگیر است. در بازار خودروهای داخلی هم همین معضل را داریم. نمایندگی‌های مجاز، حتی برخی از شرکت‌های وابسته به خودروسازها که در تامین قطعات فعالیت دارند، تامین ضعیفی دارند. مواردی داشتیم که نماینده رسمی با صورت‌حساب میلیاردی، تنها ۲۰ درصد از اجناس سفارش‌داده‌شده را تحویل گرفته است. این یعنی تامین قطعه در داخل هم مختل شده؛ با این‌که شرکت تولیدکننده داخلی است و نقدینگی دارد.
نقش خودروسازان و شرکت‌های خودرویی در این میان برای تسهیل و بهبود وضعیت لوازم‌یدکی در بازار چیست؟
بعضی شرکت‌های خودروساز و خودرویی که شبکه خدمات پس از فروش قوی دارند، با برخورداری از قدرت مالی بالا می‌توانند قطعه بخرند؛ اما در پرداخت پول به تولیدکننده تعلل می‌کنند. قطعه را در خط تولید استفاده می‌کنند، اما پول را چند ماه بعد می‌دهند. این باعث کم‌کاری در تولید و پخش می‌شود. در نتیجه، برخی قطعه‌ها مثل پمپ‌بنزین اصلا در بازار پیدا نمی‌شود. برخی واسطه‌ها هم از این وضعیت سوءاستفاده می‌کنند و قطعه‌ها را احتکار می‌کنند. عرضه نمی‌شود، قیمت‌ها بالا می‌رود و مشتری متضرر می‌شود.
اتحادیه فروشندگان لوازم‌یدکی خودرو و ماشینآلات تهران برای مدیریت وضعیت تامین و توزیع قطعات و ساماندهی بازار چه برنامه‌ای دارد؟
ما بارها اعلام کردیم که اگر اجازه بدهند، اتحادیه می‌تواند بازار را مدیریت کند. فقط یک سال، اجازه بدهند که صنف به‌صورت مستقیم وارد فرآیند مدیریت بازار شود. ما نماینده قانونی صنف هستیم؛ وقتی از ما انتظار دارید قاچاق را شناسایی کنیم، پس چرا اختیار کنترل و اصلاح بازار را به‌ما نمی‌دهید؟ ما شبکه پخش، موجودی انبار، جنس تقلبی و قاچاق را بهتر از هر نهاد دولتی می‌شناسیم.
به بحث قطعات و لوازم‌یدکی قاچاق اشاره کردید؛ برای این مهم اتحادیه چگونه می‌تواند ورود کند؟
ما بارها در عملیات‌های شناسایی اجناس تقلبی، پیش‌قدم بودیم. اما متاسفانه بعد از کشف، سهم‌خواهی آغاز می‌شود. دستگاه‌های نظارتی و ذیربط در این رابطه می‌گویند چرا ما را در جریان نگذاشتید؟ بنابراین اگر در شناسایی شراکت ندارند، در افتخار و نتیجه‌اش هم نباید شریک شوند. ما جنس تقلبی را سریع‌تر شناسایی می‌کنیم؛ چراکه با بازار آشنا هستیم. حتی در بحث رهگیری قطعه قاچاق هم ما ابزار لازم را داریم. اجازه بدهند، در کوتاه‌ترین زمان نتیجه می‌گیریم.
طی دو سال گذشته سامانه رهگیری قطعات در بازار راه‌اندازی شد؛ به‌عنوان فعال صنفی این سامانه به اهداف و برنامه‌های خود نزدیک شد؟
سامانه رهگیری قطعه ایده خوبی است؛ اما در اجرا مشکلات زیادی دارد. به‌عنوان مثال وقتی قطعه از انبار خارج می‌شود، تا زمان ثبت در سامانه، ممکن است چند ساعت تا چند روز طول بکشد. در این فاصله، مامور بازرسی می‌گوید این قطعه قاچاق است. درحالی که قطعه در حال حمل است و فاکتور هنوز ثبت نشده؛ هماهنگی بین سامانه‌ها، گمرک و انبارداری باید سریع‌تر و هوشمندتر شود.
قیمت قطعات در روزهای پایانی سال گذشته بیشترین نوسان را تجربه کرد؛ درحال حاضر وضعیت نرخ لوازم‌یدکی در بازار چگونه است؟
خوشبختانه از ابتدای سال ۱۴۰۴ تاکنون، بازار نسبتا آرام بوده است و می‌توان گفت جهش قیمتی نداشتیم. اما دو ماه آخر سال گذشته اوضاع مساعد نبود؛ افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی هفتگی داشتیم. آن هم به‌خاطر فشارهای ارزی و بلاتکلیفی سیاست‌های واردات، با فشار اتحادیه و پیگیری‌های مداوم، الان بازار به‌تعادل نسبی رسیده است.
یکی از دغدغه‌های اصلی مالکان خودروها در بازار، وضعیت کیفیت قطعات است؛ وضعیت کیفی قطعات وارداتی و تولید داخلی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
کیفیت تغییری نکرده؛ نه بهتر شده، نه بدتر؛ استانداردها اعمال می‌شوند، اما اجرای آن همواره جای بحث دارد. برخی قطعات داخلی، هنوز همان کیفیت قدیم را دارند؛ چراکه تولیدکننده همان است. در مورد وارداتی‌ها هم، گمرک و سازمان استاندارد، نظارت‌هایی دارند که مانع ورود اجناس بی‌کیفیت می‌شود. اما در بازار هنوز هم قطعات تقلبی هست و باید با آن مقابله جدی شود.
به‌عنوان یک فعال صنفی که خرده‌فروشی هم می‌کند، بازخورد مشتریان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با مشتریان ارتباط مستقیم دارم؛ چراکه شخصا در عرضه قطعات فعالیت دارم. رضایت مشتری را به‌خوبی درک می‌کنم و ناراضیتی‌ها را هم می‌بینم؛ مردم به‌خاطر قیمت و کیفیت، خیلی حساس شده‌اند. اگر قطعه کیفیت نداشته باشد یا گران‌تر از حد معمول باشد، نارضایتی بالاست. اتحادیه باید از این بازخوردها برای اصلاح سیاست‌ها استفاده کند. شاید نیاز باشد در این‌جا اشاره کنم که صدای مردم از پایین‌ترین سطح بازار به‌گوش می‌رسد؛ نه فقط از پشت میز در جلسات.
در پایان، پیشنهاد شما به سیاست‌گزاران و متولیان برای اصلاح بازار لوازم‌یدکی خودرو چیست؟
پیشنهاد ما روشن است: بازار را به صنف بسپارید. ما ابزار داریم، اطلاعات داریم، ارتباط داریم، مسئولیت‌پذیری داریم. سیستم فعلی ناکارآمد است؛ وزارت صمت، بانک‌مرکزی، گمرک و تعزیرات، هر کدام بخشی را کنترل می‌کنند؛ اما کلیت بازار را نمی‌بینند. ما در اتحادیه می‌توانیم با شفاف‌سازی، جلوگیری از احتکار، مقابله با قاچاق و تسهیل واردات، بازار را به سمت ثبات ببریم.
