روغن‌موتور یکی از حیاتی‌ترین اجزای موتور خودرو است که نقش کلیدی در روان‌کاری قطعات متحرک، خنک‌سازی موتور و کاهش اصطکاک ایفا می‌کند. بدون روغن‌موتور مناسب، موتور خودرو نمی‌تواند به‌طور کارآمد عمل کند و ممکن است به‌سرعت آسیب ببیند. روغن‌موتور نه تنها در حفظ عملکرد روزانه خودرو نقش دارد، بلکه در افزایش عمر مفید موتور و کاهش هزینه‌های تعمیراتی نیز موثر است.
انتخاب گزینه درست روغن‌موتور، بر اساس استانداردهای توصیه‌شده توسط سازنده خودرو، می‌تواند از مشکلات جدی مانند بخار شدن روغن‌موتور جلوگیری کند. برای مثال، روغن‌هایی با ویسکوزیته مناسب باید بر اساس مدل خودرو انتخاب شوند. استفاده از روغن‌های تقلبی یا نامناسب نه تنها کارایی موتور را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند منجر به‌تبخیر زودرس یا سوختن روغن شود که این امر فشار اضافی بر سیستم وارد می‌کند.
در دنیای امروز، با توجه به ترافیک سنگین و شرایط آب‌وهوایی متنوع، انتخاب روغن‌موتور با کیفیت بالا از برندهای معتبر ضروری است. روغن‌های سنتتیک، به‌دلیل مقاومت بالاتر در برابر حرارت و اکسیداسیون، گزینه بهتری برای جلوگیری از بخار شدن روغن‌موتور هستند. طبق تحقیقات، استفاده از روغن‌های نامرغوب می‌تواند تا ۳۰ درصد مصرف روغن را افزایش دهد و منجر به‌مشکلات فنی شود. علاوه‌بر این، تعویض منظم روغن (هر ۳ تا ۷ هزار کیلومتر بسته به نوع خودرو) و بررسی سطح روغن در هر سرویس، از بخار شدن روغن‌موتور جلوگیری می‌کند.
در نهایت، آگاهی از اهمیت انتخاب درست روغن‌موتور می‌تواند صاحبان خودرو را از هزینه‌های غیرمنتظره نجات دهد و ایمنی رانندگی را هرچه بیشتر حفظ کند. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر پدیده بخار شدن روغن‌موتور می‌پردازیم تا درک بهتری از این مشکل رایج داشته باشید.
فرآیندی در پاسخ به دمای بالا
بخار شدن روغن‌موتور فرآیندی است که در آن روغن روان‌کننده موتور به‌دلیل حرارت بالا یا عوامل مکانیکی، تبخیر شده یا می‌سوزد و از سیستم خارج می‌شود. این پدیده اغلب با خروج بخار از درِ روغن یا دود آبی از اگزوز همراه است و می‌تواند نشانه‌ای از عملکرد نادرست موتور باشد. بخار شدن روغن‌موتور نه تنها سطح روغن را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند به‌قطعات داخلی آسیب بزند. در شرایط عادی، مقداری تبخیر طبیعی روغن (حدود ۰.۲ تا ۰.۳ لیتر در هر ۱۰۰۰ کیلومتر) رخ می‌دهد؛ اما اگر بیش از حد باشد، نیاز به بررسی فوری دارد.
این مشکل در خودروهای قدیمی‌تر یا با کارکرد بالا شایع‌تر است؛ جایی که قطعات فرسوده اجازه می‌دهند روغن به‌محفظه احتراق نفوذ کند و بسوزد. عوامل محیطی مانند دمای بالای هوا یا رانندگی در ترافیک طولانی نیز می‌توانند بخار شدن روغن‌موتور را تشدید کنند. درک این پدیده کمک می‌کند تا مالکان خودرو با اتخاذ اقدامات پیشگیرانه، از تبدیل شدن آن به‌مشکلی بزرگ جلوگیری کنند.
شناخت علائم بخار شدن روغن‌موتور به راننده کمک می‌کند قبل از وارد شدن آسیب جدی به‌موتور، مشکل را شناسایی و برطرف کند. وقتی روغن وارد محفظه احتراق شود و همراه با سوخت بسوزد، دود خروجی به رنگ آبی یا آبی خاکستری دیده می‌شود. این یکی از واضح‌ترین نشانه‌هاست. در برخی موارد، این دود فقط هنگام شتاب‌گیری یا روشن کردن صبحگاهی خودرو دیده می‌شود.
اگر سطح روغن بین سرویس‌ها به‌طور غیرعادی پایین بیاید و مجبور باشید زودبه‌زود روغن اضافه کنید، احتمال زیادی وجود دارد که بخشی از روغن در حال تبخیر باشد. گاهی راننده در کابین یا اطراف موتور بوی روغن سوخته احساس می‌کند. این موضوع یا به‌دلیل تبخیر داخلی روغن است یا نشتی روغن روی قطعات داغ مثل منیفولد. وقتی روغن وارد محفظه احتراق شود، بخشی از آن نمی‌سوزد و به‌شکل دوده روی شمع‌ها، سوپاپ‌ها و سرسیلندر رسوب می‌کند. این رسوبات عملکرد موتور را مختل می‌کنند. بخار شدن روغن‌موتور معمولا همراه با کاهش راندمان احتراق است. در نتیجه خودرو شتاب کمتری دارد و مصرف سوخت افزایش می‌یابد.
ذره‌بین روی روانکار بخارشده
بخار شدن روغن‌موتور می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که به دو دسته عوامل مرتبط با کیفیت روغن و عوامل مکانیکی و فنی تقسیم می‌شوند. روغن‌های تقلبی یا فاقد استاندارد مقاومت حرارتی کمی دارند و سریع‌تر تبخیر می‌شوند. انتخاب روغن با گرانروی پایین برای موتورهای قدیمی یا در مناطق خیلی گرم، باعث افزایش بخار شدن روغن می‌شود. نقص در سیستم خنک‌کننده (مثل خرابی واترپمپ یا گرفتگی رادیاتور) دمای موتور را بالا می‌برد. دمای بیش از حد محیطی، رانندگی در ترافیک سنگین و سربالایی‌ها هم تبخیر روغن را افزایش می‌دهد.
رینگ‌پیستون وظیفه آب‌بندی سیلندر را برعهده دارد. در صورت فرسودگی یا شکستگی، روغن به داخل محفظه احتراق نفوذ می‌کند و می‌سوزد. این موضوع در خودروهایی با کارکرد بالا بسیار شایع است. واشر سرسیلندر خراب مسیر ورود روغن به‌سیلندر یا سیستم خنک‌کننده را باز می‌کند. در این حالت علاوه‌بر بخار شدن روغن‌موتور، تغییر رنگ مایع خنک‌کننده و کاهش کمپرس موتور هم مشاهده می‌شود.
سیستم PCV (Positive Crankcase Ventilation) فشار داخل کارتل را تنظیم می‌کند. اگر سوپاپ PCV گیر کند یا خراب شود، فشار داخلی موتور افزایش می‌یابد و روغن بیشتری به بخار تبدیل می‌شود. روغنی که بیش از حد کار کرده باشد، خاصیت ضد سایش و مقاومت حرارتی خود را از دست می‌دهد. چنین روغنی زودتر تبخیر شده و مشکلات بعدی را به‌همراه دارد. حتی یک نشتی جزئی در اطراف واشرها می‌تواند روغن را روی منیفولد داغ بریزد و باعث بخار شدن آن شود. سوخت بی‌کیفیت با ایجاد احتراق ناقص، حرارت اضافی در محفظه احتراق تولید می‌کند. رانندگی پرشتاب یا با دورموتور بالا هم دمای موتور و میزان بخار شدن روغن را افزایش می‌دهد.
بی‌توجهی به بخار شدن روغن‌موتور می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای خودرو به‌همراه داشته باشد. ابتدا، کمبود روغن منجر به افزایش اصطکاک بین قطعات می‌شود که باعث سایش سریع‌تر پیستون، رینگ‌ها و یاتاقان‌ها خواهد شد. این امر عمر موتور را به‌شدت کاهش داده و ممکن است نیاز به تعمیر اساسی یا اورهال ایجاد کند. علاوه‌بر این، بخار شدن روغن‌موتور باعث احتراق ناقص شده و مصرف سوخت را تا ۲۰ درصد افزایش می‌دهد و آلایندگی را بالا می‌برد. رسوبات کربنی در محفظه احتراق، عملکرد موتور را مختل کرده و ممکن است به سرسیلندر آسیب شدید وارد شود. در بلندمدت، آسیب به کاتالیزور اگزوز و سیستم‌های الکترونیکی نیز رخ می‌دهد. ایمنی رانندگی نیز تهدید می‌شود؛ زیرا موتور داغ ممکن است از کار بیفتد.
درنهایت، عواقب مالی و زمانی تعمیرات، بی‌توجهی را پرهزینه می‌کند؛ بنابراین، نظارت مداوم ضروری است. بخار شدن روغن‌موتور تنها یک مشکل جزئی نیست، بلکه نشانه‌ای از ایرادات پنهان یا نگهداری نادرست خودرو است. این مساله درصورت بی‌توجهی می‌تواند به هزینه‌های سنگین و کاهش عمر موتور منجر شود. انتخاب روغن مناسب، سرویس منظم و توجه به‌نشانه‌های هشداردهنده، بهترین راهکار برای پیشگیری از این مشکل است.
