هم‌زمان با اعلام خبر سه نرخی شدن بهای بنزین، افزایش چشمگیر آلودگی هوا نیز مزید بر علت شد و تعطیلی مدارس و برخی نهادها و ادارات را به‌همراه داشت. در این میان اظهار نظر معاون وزیر بهداشت در مورد شرایط آب و هوایی و ترک فعل دستگاه‌های مسئول برای برآورده کردن نیازهای بهداشتی و خدمات سلامت شهروندان جالب‌توجه بود.
وی با تاکید بر این‌که در خلال این سال‌ها کمتر کسی به‌وظیفه اصلی و قانونی خود عمل کرده است، شرایط فعلی را ماحصل عملکرد همه دستگاه‌ها دانسته بود. بنابر برآوردهای وزارت بهداشت، آلودگی هوا سالانه بیش از ۱۷ میلیارددلار خسارت اقتصادی به کشور تحمیل می‌کند؛ خسارتی شامل افت بهره‌وری نیروی کار، هزینه‌های درمانی، تعطیلی‌های اجباری و خسارات بلندمدت به‌سلامت عمومی که ضربه سنگینی به سلامتی و معیشت شهروندان است.
عذرخواهی از مردم
آلودگی هوا بار دیگر به نقطه بحرانی رسیده است؛ بحرانی که هر سال با آغاز فصل سرد، به‌واسطه پایداری جو تشدید می‌شود و شهر را در وضعیت هشدار قرار می‌دهد. بسته شدن پنجره تبادل هوا، انباشت آلاینده‌ها، افزایش غلظت ذرات معلق و رشد بیماری‌های تنفسی، کنار تعطیلی مداوم مدارس و دورکار شدن ادارات، تنها بخشی از تاثیرات مستقیم این پدیده است.
معاون وزیر بهداشت اجرای قانون هوای پاک را راه‌حل دائمی این معضل می‌داند؛ اما مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید تنها ۳۰ درصد قانون هوای پاک در کشور اجرا می‌شود که نتیجه چندانی هم در برنداشته است. موج آلودگی هوای اخیر نفس بیماران مزمن را به‌شماره انداخته و سلامت شهروندان را در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار داده است.
اورژانس استان تهران اعلام کرده که ماموریت‌های مرتبط با مشکلات تنفسی و تماس‌های اضطراری در این حوزه، ۱۵ درصد افزایش یافته؛ افزایشی که می‌توان آن را علامتی هشداردهنده از شدت آلودگی هوا و فشار سنگین آن بر گروه‌های حساس دانست.
درهمین حال علیرضا رئیسی، معاون وزارت بهداشت در اظهاراتی صریح و بی‌سابقه ضمن عذرخواهی از مردم، شرایط فعلی را «نتیجه عملکرد دستگاه‌ها» دانسته و گفته است: «امروز آلودگی هوا به‌قدری واضح و شدید است که اثبات میزان آلاینده‌ها دیگر نیازی به اندازه‌گیری ندارد. ما باید از مردم عذرخواهی کنیم. خروجی عملکرد ما مسئولان، همین وضعیت نامطلوب آلودگی هواست!»
به‌گفته رئیسی، سالانه ۵۸ هزار فقره مرگ در کشور منتسب به آلودگی هواست؛ آماری تکان‌دهنده که او آن را نشانه مواجهه ایران با یک بحران بزرگ و پرهزینه عنوان می‌کند و می‌گوید خسارت سالانه‌ای که به حوزه سلامت ناشی از آلودگی هوا وارد می‌شود، حدود ۱۷ میلیارددلار برآورد می‌شود؛ رقمی بزرگ‌تر از کل بودجه بخش سلامت در کشور.
اجرای قانون هوای پاک؟
برای حل معضل آلودگی هوا، قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و ابلاغ شد که در آن راهکارهایی برای کاهش آلودگی هوا پیش‌بینی شد. این قانون دارای ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره بوده و ۸ آیین‌نامه ذیل این قانون تصویب شده است؛ اما به‌طور کلی می‌توان گفت ۵۶ مورد حکم برای اجرای قانون وجود دارد؛ با این وجود گزارش‌های اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از آن است که از بین ۵۶ ماده موجود در قانون هوای پاک و آیین‌نامه فنی آن، ۲۲ ماده به‌صورت ضعیف، ۱۷ ماده متوسط و ۱۷ ماده خوب اجرا شده‌اند و بیشترین وزن از لحاظ کیفیت اجرا مربوط به‌اجرای ضعیف بوده است. معاون بهداشت وزارت بهداشت درعین حال تعطیلی‌ها و برگزاری کارگروه‌های اضطراری را امری موقتی دانسته و خواستار اجرای دقیق قانون هوای پاک شده است.
بر مبنای گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای‌اسلامی، عدم‌اجرای قانون هوای پاک عوامل متعددی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از کمبود منابع مالی، در اولویت نبودن مساله آلودگی هوا، عدم‌وجود نظارت کافی و موثر، ناهماهنگی بین دســتگاه‌های مجری و عملکرد جزیره‌ای، تفسیر شخصی از متون قانون و درنهایت ایرادات متن قانون. البته کمبود منابع مالی برای اجرای قانون هوای پاک درحالی به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی مطرح شده که بنا بر اعلام وزارت بهداشت آلودگی هوا سالانه یک‌هزار و ۳۹۶ میلیاردتومان تنها به‌حوزه سلامت خسارت وارد می‌کند.
همچنین معاون وزیر بهداشت از خودروهای فرسوده و سوخت کم‌کیفیت به‌عنوان عوامل اصلی آلودگی هوا یاد می‌کند.
درعین حال وی از کیفیت پایین خودروهای داخلی نو نیز انتقاد تند و تیزی کرده و گفته است: «امروز مشکل فقط خودروهای فرسوده نیستند؛ خودروهای نو با مصرف سوخت بسیار بالا نیز مشکل‌زا هستند. بسیاری از کشورهای جهان مصرف بنزین را کاهش داده‌اند یا حذف کرده‌اند. شهری مثل شانگهای که یکی از آلوده‌ترین کلانشهرها بود، با همین اقدامات اکنون به استاندارد جهانی نزدیک شده است. ای کاش خودروسازان به‌جای ادامه تولید خودروهایی با این سطح کیفیت، بساط‌شان را جمع می‌کردند و به‌جای واردات قطعات از چین، همین خودروهای برقی چینی را وارد می‌کردند.»
با این حال با تمام اقدامات صورت‌گرفته در سطح کشور، معضل آلودگی هوا هر روز ابعاد پیچیده‌تری به‌خود می‌گیرد و سلامت عموم مردم را تهدید می‌کند. رقم سرسام‌آور خسارت ۱۷ میلیاردتومانی امسال، قطعا در سال‌های بعد به‌عدد بسیار بالاتری خواهد رسید.
