هم مردم و هم کارشناسان در مورد این مقوله واکنش نشان داده و معتقدند دولت و سایر دستگاههای مربوطه باید مقدمات این طرح را فراهم کنند تا مشکلی بر مشکلات دیگر اضافه نشود. کارشناسان این پرسش را مطرح میکنند که با اصلاح نرخ سوخت چه جایگزینی برای آن در نظر گرفته شده و این مصوبه که محدودیتهایی را اعمال میکند، چگونه در چرخه حمل و نقل نمایان خواهد شد؟ با این حال نرخ سوم به مرحله اجرا رسید، این در حالی است که هوای کلانشهرها آلوده شده و مردم بیشتر ماشینها را در پارکینگها خواباندند، دوباره و چندباره صحبت از توسعه و دسترسی بیشتر و بهتر به حمل و نقل عمومی شد و... اما همه این پیشبینیها و باید و نبایدها به مانند سالهای گذشته روی کاغذ باقی ماند و گرفتار توجیهات همیشگی مثل کمبود بودجه، ضعف قوانین، موازی کاری و... شد.
سهم حمل و نقل عمومی چقدر است؟
ضعف زیرساختهای حملونقل عمومی در کشور یکی از انتقادات اصلی در مورد اصلاح قیمت بنزین است. ناوگان اتوبوسرانی در بسیاری از شهرها فرسوده است و مترو تنها در چند کلانشهر وجود دارد و به غیر از پایتخت که ظرفیت بالایی دارد در شهرهای دیگر هنوز کامل نشده. این محدودیتها باعث میشود افزایش تقاضا برای حملونقل عمومی به ازدحام و کاهش کیفیت خدمات منجر شود.
افزایش قیمت سوخت به طور مستقیم هزینههای جابهجایی را بالا میبرد. رانندگان اغلب درآمد محدودی دارند و برای جبران هزینههای سوخت ممکن است کرایهها را افزایش بدهند. با توجه به نظارت ضعیف بر تشکیلات حمل و نقل و نرخهای کرایه این افزایش میتواند غیررسمی و به سرعت و بدون ضابطه اتفاق بیفتد. در کلانشهرها که تاکسیها نقش مهمی در جابهجایی دارند، افزایش کرایهها میتواند سبب نارضایتی مسافران شود.
الهام ابراهیمی، کارشناس خدمات شهری در این باره میگوید: «به هر میزانی که به حمل و نقل عمومی پرداخته شود و استانداردهای معمول رعایت شود، عموم شهروندان هم تمایل نشان میدهند. وقتی امکانات شهری در حد و اندازه قابل قبولی باشد، استفاده از حمل و نقل عمومی هم فراگیر میشود. اما وقتی اصلاح قیمت نرخ سوخت ایجاد شود ولی زیرساختهای مناسبی موجود نباشد، علاوه بر نارضایتی مسافران، فشار بیش از اندازهای به ناوگان حمل و نقل فعلی که در وضعیت مناسبی هم نیستند، وارد میشود. بهتر بود مسئولان و دستاندرکاران وقتی برای بودجه فراوردههای نفتی حساب و کتاب میکردند، بخشی از این محاسبات را هم به ظرفیتسنجی و مهیا کردن امکانات حمل و نقل شهری در مدلهای گوناگون اختصاص میدادند.»
اصلاح نرخ بنزین عامل استفاده بیشتر از ناوگان حمل و نقل عمومی
مجتبی یوسفی، رئیس فراکسیون مدیریت شهری مجلس با انتقاد از رویکردهای کوتاهمدت در حوزه مدیریت شهری گفته «افزایش قیمت بنزین بدون تقویت زیرساختهای حملونقل عمومی، نهتنها راهکار اصولی نیست، بلکه فشار مضاعفی بر شهروندان وارد میکند. شهرداری تهران برای توسعه مترو حداقل به 2 هزار واگن نیاز دارد که میتواند افزایش ظرفیت چشمگیری به همراه داشته باشد. وقتی حملونقل عمومی گنجایش لازم را ندارد، چگونه میتوان از مردم خواست از خودروی شخصی استفاده نکنند؟
علاوه بر این، ظرفیت محدود حملونقل عمومی در ایران، کمتر از 30 درصد از جابهجاییهای شهری را پوشش میدهد که نمیتواند پاسخگوی افزایش تقاضا باشد. با اصلاح نرخ بنزین بسیاری از افراد ممکن است از خودروهای شخصی، به سمت اتوبوس یا مترو روی آورند، اما کمبود ناوگان و ازدحام در ساعات اوج، کیفیت خدمات را کاهش میدهد. این موضوع در کلانشهرهایی مانند تهران که مترو در حال حاضر با ظرفیت کامل کار میکند، به نارضایتی مسافران منجر میشود.»
برای خانوارهایی که به خودروهای شخصی وابستهاند، افزایش قیمت بنزین مستقیما هزینههای روزانه را بالا میبرد. در ایران که زیرساختهای حملونقل عمومی در بسیاری از شهرهای کوچک و مناطق روستایی محدود است، خودروهای شخصی تنها گزینه برای جابهجایی هستند و این موضوع میتواند حمل و نقل افراد ساکن حومه شهرها را تحت تاثیر قرار دهد.
کارشناسان میگویند اصلاح نرخ بنزین اگر قرار است به کاهش استفاده از خودرو شخصی منجر شود، باید همزمان تعداد و کیفیت قطارها، اتوبوسها و ابزارهای حملونقل عمومی افزایش پیدا کند و مشوقهایی برای ایجاد رغبت بیشتر جهت استفاده از حمل و نقل عمومی در نظر گرفته شود؛ در غیر اینصورت، سهنرخی شدن به اصلاح مصرف و فرهنگسازی برای استفاده از مترو و اتوبوس منتهی نمیشود. این چرخه معیوب نهتنها کیفیت خدمات را پایین میآورد، بلکه آلودگی هوا را نیز افزایش میدهد. این دور باطل میتواند اعتماد عمومی به سیستم حملونقل عمومی را تضعیف کند.
سیستم حمل و نقل عمومی کلانشهرها به خصوص تهران چندین سالی است که از بودجههای دولتی محروم مانده، به همین دلیل ناوگانی فرسوده و تعمیری حاصل سالها کمتوجهی مسئولان، برای مردم تهران باقی مانده است.
مراجعه بیشتر شهروندان به سیستم حمل و نقل عمومی آن هم در صورتی که نه واگن مترو و نه اتوبوسی به سیستم اضافه شده تنها موجب افزایش تعداد مسافران شده و برآورد میشود افزایش نرخ سوخت تاثیر مستقیمی بر حمل و نقل عمومی تهران داشته باشد. در نهایت پیشبینی میشود با سهمیه بندی بنزین، بیش از 15 تا 20 درصد افزایش مسافر خواهیم داشت.
