پروژه قطار ملی در ایران به ایستگاه‌های نهایی خود نزدیک شده است و آن طور که مدیرعامل مترو تهران می‌گوید به‌زودی توسط رئیس‌جمهور از آن رونمایی خواهد شد. این پروژه، با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، شهرداری تهران و شرکت‌های مختلف دانش‌بنیان در بخش خصوصی و دولتی انجام شده و ظاهرا رکوردهایی هم داشته، این در حالی است که برخی شواهد نشان می‌دهند این پروژه، درواقع سرمشق چینی دارد که از قضا بسیار هم موفق بوده است. اما آیا ایران می‌تواند با بومی‌سازی صنعت تولید قطار در داخل و در مسیر توسعه چینی این صنعت حرکت کند؟
روز گذشته، شهردار تهران در مراسم امضای تفاهم‌نامه بازسازی ۳۱ رام قطار مترو و افتتاح ایستگاه‌های یادگار امام و شهید ستاری، با اشاره به بومی‌سازی قطارهای مترو در ایران گفت: «در بسیاری از کشورهایی که ما در زمینه مترو از آنها کمک می‌گیریم، با همین پروژه قطار ملی، این کشورها سازنده قطار شده‌اند، بنابراین باید پشتیبانی لازم از تولید انبوه قطار ملی صورت گیرد.»
پیروز حناچی افزود: «هدف مدیریت شهری این است که ۵۰درصد سفرهای درون‌شهری با مترو صورت بگیرد و فاصله زمانی قطارها به دوونیم دقیقه برسد.»
در این مراسم، رئیس شورای شهر تهران با بیان اینکه در ۱۰میلیون سفر آینده مترو نباید وابستگی داشته باشیم، ادامه داد: «درصورت ایجاد خط تولید قطار ملی، برای ۲۵هزار نفر اشتغال ایجاد می‌شود.»
محسن هاشمی افزود: «در ساخت تجهیزات مترو به سمت خودکفایی سیستم رانش رفته‌ایم که در این زمینه تست‌ها خوب جواب داده‌اند. چنانچه این سیستم در خطوط هم خوب جواب بدهد، صاحب واگن ملی ۸۵درصدی خواهیم شد. او ادامه داد: «در مترو تهران باید حدود ۱۲ خط و ۱۰ میلیون سفر روزانه داشته باشیم و تعداد ایستگاه ها باید به ۲۰۰ایستگاه برسد تا آلودگی هوا کنترل شود.»
قطار ملی در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
ازآن‌سو، مدیرعامل مترو تهران در مورد پیشرفت مراحل ساخت قطار ملی گفت: «ساخت قطار ملی ۱۲میلیون یورو هزینه داشته که در نهایت موجب کاهش ارزبری ۸میلیون یورویی شده است.» علی امام درخصوص مشخصات فنی واگن قطار ملی افزود: «قطار ملی از دستاوردهای یک پروژه عظیم است که رونمایی از آن در روزهای آینده با دستور ریاست‌جمهوری انجام خواهد شد.» وی با اشاره به اینکه تکلیف قانونی برای دولت تعیین شده که وزارت صنایع با کمک معاونت علمی و فناوری تجهیزات ریلی و دانش فنی را به حداقل ۸۵ درصد تا پایان برنامه ششم برساند، افزود: «معاونت علمی این اتفاق را رقم زد.» مدیرعامل مترو تهران گفت: «در قرارداد اولیه هزینه ساخت این پروژه ۲۰ میلیون یورو پیش‌بینی شده بود و با اخذ تاییدیه در نهایت حداکثر تا شهریور ۱۴۰۰ امکان تولید انبوه وجود دارد.»
مرحله بعدی در بومی‌سازی قطارهای مترو
اما ابعاد فنی و تجاری بومی‌سازی قطارهای مترو چیست؟ دبیر ستاد فناوری های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته (به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری) در این مورد گفت: «تا قبل از اجرای پروژه طراحی و ساخت واگن‌های مترو در داخل، تنها ۳۲درصد فناوری‌های بخش‌هایی چون بدنه، سیستم تهویه، سیستم برق و مونتاژ و آزمون واگن مترو بومی‌سازی شده بود.»
منوچهر منطقی گفت: «تکمیل زنجیره ارزش مترو یکی از دستاوردهای اجرای این پروژه است. ضمن آنکه تولید «سیستم کنترل کل قطار» و «سیستم رانش» ازسوی جهاد دانشگاهی، این نهاد را جزو ۱۰مجموعه برتر دنیا در این فناوری قرار داده است.»
اما آیا این تلاش‌ها می‌توانند آینده حوزه مترو در ایران را تغییر دهند؟ پاسخ به نظر مثبت می رسد. محمدعلی سادسی، پژوهشگر حوزه شهرسازی در این مورد به «دنیای خودرو» گفت: «رقابت اقتصادی میان کشورهای منطقه به‌شکل بی‌سابقه‌ای افزایش پیدا کرده و ازآنجاکه ایران در ۴ دهه گذشته عمدتا تحت‌تحریم‌های اقتصادی مختلف قرار داشته، طبیعی است که به سمت بومی‌سازی برخی نیازهای اقتصادی خود برود.»
او ادامه داد: «همین چند روز پیش، کنگره ملی خلق چین، چهاردهمین برنامه ۵ ساله توسعه این کشور را مصوب کرد و نکته جالب در این برنامه، تاکید بر توجه به داخل در رشد اقتصادی چین بود که اشارات جالب توجهی هم به تولید خودروهای برقی و خودران و همین طور فناوری‌های پیشرفته دیگر داشت. بر این اساس، قرار است چینی‌ها بر خلاف سه‌دهه گذشته، بیشتر به تولید و مصرف در اقتصاد خودشان توجه کنند و این موضوع به‌دلیل تنش‌های تجاری اخیر میان چین و آمریکا، افزایش پیدا کرده است. به‌عبارت ساده، چینی‌ها می‌گویند حالا که جهان نمی‌خواهد ما را تحمل کند، با تمرکز بر بازار بسیار بزرگ داخلی، رشد اقتصادی را حفظ خواهیم کرد.»
این پژوهشگر شهرسازی ادامه داد: «یکی از نمونه‌های موفق در این توجه به بازار داخل و درواقع حمایت‌گرایی چینی، در سال‌های گذشته در حوزه ساخت قطار رخ داده است. شرکت قطارسازی CRRC چین، در ابتدا شرکتی بود که نیاز داخلی چین را تامین می‌کرد اما با فشار دولت چین و پمپاژ سرمایه به سمت تحقیق‌وتوسعه، این شرکت حالا بزرگ ترین و قدرتمندترین شرکت قطارسازی دنیاست، درحالی‌که عمر آن شاید به یک‌دهم عمر بسیاری از شرکت‌های مشابه در اروپا، مانند آلستوم هم نرسد.»
سادسی ادامه داد: «به‌همین‌دلیل من فکر می‌کنم تلاش ایران برای بومی‌سازی این فناوری در ایران نه فقط بسیار قابل‌ستایش است، که در صورت تداوم می‌تواند در یک‌دهه آینده پای یک‌صنعت بسیار پیشرفته را به مجموعه صنایع ایران باز کند. درواقع، همان‌طور که خودروسازی ایران با وجود تمام فرازوفرودها و تحریم‌ها هنوز زنده مانده و دستکم روی کاغذ پتانسیل ورود به بازارهای منطقه‌ای را دارد، شاید در یک‌دهه آینده ایران بتواند پیمانکاری خطوط قطار شهری در بسیاری از کشورهای منطقه یا در قاره آفریقا را بر عهده بگیرد.»
