در روزهایی که صنعت‌خودرو ایران در مسیر نوسازی و ارتقای فناوری گام برداشته، قطعه‌سازان بیش از همیشه نیازمند حمایت و توجه هستند. عبور از پلت‌فرم‌های قدیمی و ورود به فضای رقابتی بازار جهانی، بدون پشتیبانی و فراهم کردن شرایط مناسب برای این بخش کلیدی، به دشواری ممکن خواهد بود. هماهنگی زنجیره‌تامین، فرصت برای به‌روزرسانی ماشین‌آلات و ایجاد انگیزه اقتصادی، پیش‌نیازهایی هستند که مسیر توسعه را برای قطعه‌سازان هموار می‌کنند. آینده صنعت‌خودرو تا حد زیادی به‌رشد و توانمندسازی این حلقه مهم وابسته است.
تمرکز بر رشد تولید محصولات جدید و ارتقای فناوری
ابراهیم دوست‌زاده، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با تاکید بر چشم‌انداز تحول در سبد محصولات یکی از خودروسازان بزرگ کشور در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» اظهار داشت: «بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، دو پلت‌فرم جدید از پلت‌فرم‌های فعلی ایران‌خودرو همچنان باقی خواهند ماند و به‌مرور زمان شاهد افزایش تیراژ تولید آن‌ها خواهیم بود. سایر پلت‌فرم‌های قدیمی نیز به‌تدریج از گردونه تولید خارج خواهند شد.»
وی با اشاره به‌روند تغییر پلت‌فرم‌های این خودروساز اضافه کرد: «البته تحقق این امر زمان‌بر است و در کوتاه‌مدت قابل دستیابی نیست و حتی ممکن است در میان‌مدت نیز به‌طور کامل اجرایی نشود. اما در افق بلندمدت، روند کاهش تولید پلت‌فرم‌های قدیمی ادامه خواهد داشت؛ تا جایی که نقش آن‌ها در سبد محصولات شرکت کم‌رنگ‌تر شود».
رئیس کمیته کیفیت صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با اشاره به اهمیت فراهم‌سازی بستر مناسب برای زنجیره‌تامین و قطعه‌سازان در این فرآیند، خاطر نشان کرد: «با توجه به این‌که چنین تغییراتی، نیازمند هماهنگی و آمادگی میان قطعه‌سازان و خودروساز است، به قطعه‌سازان فرصت کافی داده خواهد شد تا با نیازهای جدید خودروساز تطبیق پیدا کنند. این روند انتقال، تدریجی خواهد بود و قطعه‌سازان می‌توانند زیرساخت‌ها و توانمندی‌های خود را متناسب با فناوری‌های نوین و نیاز پلت‌فرم‌های جدید ارتقا دهند.»
دوست‌زاده همچنین بر اهمیت ورود یک پلت‌فرم کاملا جدید به سبد محصولات ایران‌خودرو تاکید کرد و گفت: «طبق برنامه‌ریزی‌ها علاوه‌بر 2 پلت‌فرم نوین فعلی، یک پلت‌فرم کاملا جدید نیز به پلت‌فرم‌های ایران‌خودرو اضافه خواهد شد که این امر می‌تواند متناسب با نگاه آینده‌محور صنعت‌خودرو، زمینه‌ساز توسعه پایدار و ارتقای سطح کیفی محصولات باشد.»
وی تصریح کرد: «هدف‌گذاری مدیریت ارشد ایران‌خودرو این است که با تمرکز بر افزایش تیراژ تولید پلت‌فرم‌های جدید و کاهش تدریجی تیراژ پلت‌فرم‌های قدیمی، ضمن حفظ رقابت‌پذیری، زمینه ارتقای تکنولوژی و پاسخگویی به نیازهای روز بازار را نیز فراهم کند.»
روند رو به‌رشد بومی‌سازی در محصولات جدید
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان کشور با اشاره به وضعیت زنجیره‌تامین و نقش قطعه‌سازان در همکاری با خودروسازان خصوصی در ادامه گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای‌خودرو» بیان کرد: «در ارزیابی عملکرد برخی خودروسازان خصوصی مانند کرمان‌خودرو، باید اذعان داشت که این مجموعه در حوزه داخلی‌سازی و خودکفایی دستاوردهای قابل توجهی داشته است. به‌عنوان مثال، در خودرو جک J4 میزان عمق خودکفایی از مرز ۶۵ درصد گذشته که رقم بسیار قابل توجهی است و نشان‌دهنده اهتمام این شرکت به توسعه زنجیره‌تامین داخلی است.»
دوست‌زاده با بررسی روند داخلی‌سازی در محصولات جدید کرمان‌خودرو افزود: «هرچند میزان خودکفایی در برخی محصولات جدیدتر این شرکت پایین‌تر و بین ۲۵ تا ۴۰ درصد متغیر است، اما روند رو به‌رشد و مستمر در مسیر افزایش بومی‌سازی قطعات مشهود است و این مجموعه توانسته است به‌صورت پیوسته در این حوزه پیشرفت داشته باشد.»
وی در ادامه ضمن اشاره به دیگر شرکت‌های مونتاژکار بخش‌خصوصی تصریح کرد: «سایر خودروسازان خصوصی که عمدتا به‌عنوان مونتاژکار فعالیت می‌کنند، نسبت به‌داخلی‌سازی قطعات، عملکرد ضعیف‌تری داشته‌اند. البته باید به‌واقعیت بازار نیز توجه داشت؛ برخی قطعات و اقلام مورد استفاده در خودروهای مونتاژی از تیراژ اقتصادی لازم برخوردار نیستند و تولیدکنندگان قطعه برای سرمایه‌گذاری در خطوط تولید و ابزارآلات مورد نیاز، انگیزه کافی ندارند؛ چراکه میزان تولید این خودروها محدود بوده و بازدهی سرمایه پایین است.»
این مقام صنفی تاکید کرد: «در مواردی که تیراژ سالانه یک قطعه به‌عدد قابل توجهی نمی‌رسد، خود قطعه‌ساز نیز رغبتی به سرمایه‌گذاری ندارد و صرفا داخلی‌سازی به‌دلیل الزامات اقتصادی امکان‌پذیر نیست. بنابراین باید میان منافع اقتصادی قطعه‌ساز و سیاست‌های کلان بخش‌خصوصی توازن برقرار شود تا افزایش عمق ساخت داخل با بازدهی مطلوب صورت گیرد.»
دوست‌زاده خاطر نشان کرد: «حرکت به‌سمت خودکفایی و افزایش داخلی‌سازی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، حمایت‌های هدفمند و همچنین ایجاد کشش اقتصادی متناسب برای قطعه‌سازان است تا این مسیر با انگیزه و سودآوری پایدار دنبال شود.»
پیامدهای فرسودگی تجهیزات بر رقابت‌پذیری صنعت‌قطعه
رئیس کمیته کیفیت صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با رویکردی انتقادی و آینده‌نگر، با اشاره به یکی از مهم‌ترین چالش‌های سالیان اخیر زنجیره‌تامین صنعت‌خودرو بیان داشت: «موضوع تخصیص ارز و ثبت سفارش، به‌ویژه برای تهیه مواد اولیه و ماشین‌آلات، در سال گذشته و حتی چند سال اخیر، از بغرنج‌ترین و پیچیده‌ترین معضلات گریبان‌گیر قطعه‌سازان و خودروسازان بوده است. فشار مضاعف ناشی از سوءمدیریت و بی‌ثباتی روند تخصیص ارز، موجب شد بسیاری از قطعه‌سازان عملا با وقفه‌های طولانی در تامین مواد اولیه و بروز چالش‌های جدی در خطوط تولید مواجه شوند؛ تا جایی که در برخی بازه‌ها، تولید در بسیاری از شرکت‌ها به‌طور کامل متوقف شد و آسیب شدیدی به کل اکوسیستم صنعت‌خودرو وارد آمد.»
وی افزود: «در زمینه تخصیص ارز برای مواد اولیه، مشکلات اصلی ناشی از نبود برنامه‌ریزی مدون و عدم شفافیت در فرآیند اختصاص ارز است. به‌عنوان نمونه، بر اساس ضوابط حاکم، قطعه‌سازان پس از ثبت سفارش باید حداکثر ظرف ۹۰ روز ارز مورد نیاز خود را دریافت کنند؛ اما در واقعیت، این فرآیند به ندرت در بازه زمانی مذکور انجام می‌شود و در غالب موارد، چه بسا تا ۶ ماه یا حتی بیشتر نیز به طول می‌انجامد. برآورد ما این است که بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد ثبت سفارش‌ها در موعد مقرر پاسخ نمی‌گیرند و این بی‌ثباتی، برای فعالان زنجیره‌تامین، مخاطرات جدی ایجاد کرده است.»
دوست‌زاده یادآور شد: «گرچه مساله مواد اولیه چالشبرانگیز است، اما در خصوص ماشین‌آلات و تجهیزات تولید، وضعیت حتی بغرنج‌تر شده است. طی سال گذشته و حتی سنوات قبل، عملا ثبت سفارش برای واردات ماشین‌آلات نو و نوسازی زیرساخت خطوط تولید، یا ممنوع بوده و یا به‌سختی مجوز آن صادر شده است. این محدودیت جدی، نه‌تنها امکان به‌روزرسانی فناوری‌های تولید را از قطعه‌سازان سلب کرده، بلکه حتی در برخی موارد، ادامه فعالیت شرکت‌ها در چنین وضعیتی، دچار تردید و تعلیق شده است.»
وی با تاکید بر این‌که نوسازی خطوط تولید و تجهیزات تست و کنترل کیفیت، نقش کلیدی در افزایش بهره‌وری و کاهش قیمت تمام‌شده دارد، تصریح کرد: «همواره در نشست‌های رسمی و غیررسمی با مسئولان وزارت صنعت، سازمان گسترش و سایر نهادهای تصمیم‌ساز، این نکته را به‌صراحت بیان کرده‌ام که اگر بخواهیم رضایت‌مندی مشتریان حاصل شود و سه ضلع مثلث کمیت، کیفیت و قیمت تمام‌شده هم‌زمان تامین شود، باید فرصت و مجوز سرمایه‌گذاری برای نوسازی خطوط تولید و ماشین‌آلات فراهم باشد.»
وی اضافه کرد: «به تعویق انداختن این موضوع راه به‌جایی نخواهد برد؛ چراکه امروز هرچه بیشتر از آخرین سرمایه‌گذاری‌ها در خطوط تولید و دستگاه‌های قطعه‌سازی می‌گذرد، ماشین‌آلات فعلی مستهلک‌تر شده و عملا ظرفیت رقابت با محصولات جهانی را از دست خواهیم داد. این امر برای آینده صنعت بسیار خطرناک است و حتی ممکن است پاسخگویی به بازار داخلی را نیز با مشکل مواجه کند.»
لزوم رویکرد عملگرایانه دولت برای حمایت از نوسازی تولید
دوست‌زاده تاکید کرد: «سیاست‌گزاران باید در سال ۱۴۰۴ به‌طور جدی، پیگیر تسهیل و تسریع واردات ماشین‌آلات جدید باشند. این موضوع باید هم در حوزه زیرساخت‌های تولید و هم در فناوری‌های تست و کنترل کیفی به‌طور کامل حمایت شود. اگر این امکان فراهم نشود، صنعت قطعه‌سازی کشور هر روز بیش از گذشته از قافله فناوری عقب می‌ماند و این موضوع برخلاف اهداف کلان شعار سال و راهبرد ملی پیشرفت صنعت‌خودرو و قطعه‌سازی خواهد بود.»
رئیس کمیته کیفیت انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان کشور همچنین تاکید کرد: «بخشی از سرمایه‌گذاری مورد نیاز باید به‌سمت نوسازی دستگاه‌های تولید، به‌روز کردن قالب‌ها، خطوط مونتاژ و حتی ماشین‌های تست برود. زیرا فقط با به‌کارگیری فناوری‌های نوین در تولید است که می‌توانیم کیفیت، بهره‌وری و قیمت تمام‌شده را ارتقا دهیم و درنهایت رضایت مشتری را حاصل کنیم. اگر این اتفاق نیفتد، ضعف تکنولوژیک تبدیل به چالش جدی و لاینحلی برای کل صنعت می‌شود.»
وی در پایان با بیان این‌که تحقق چشم‌انداز توسعه صنعت‌خودرو نیازمند تصمیم‌گیری‌های جسورانه و عملگرایانه از سوی دولت و وزارت صمت است، عنوان کرد: «درنهایت درخواست ما از دولت، وزارت صمت و به‌ویژه سازمان گسترش و نوسازی این است که نه‌تنها موانع ثبت سفارش و تخصیص ارز برای نوسازی تجهیزات تولید باید برداشته شود، بلکه حتی تشویق و تسهیلات ویژه‌ای برای شرکت‌هایی که اقدام به، به‌روزرسانی خطوط تولید می‌کنند، در نظر گرفته شود. تحقق این موضوع سبب افزایش توان رقابت‌پذیری، ایجاد اشتغال پایدار، کاهش قیمت تمام‌شده و بهبود کیفیت محصولات داخلی خواهد شد. آینده صنعت‌خودرو و قطعه‌سازی ایران وابسته به این تحول است و بدون اقدام جدی، پیوسته از بازارهای منطقه‌ای و جهانی دور خواهیم شد.»
