در سال‌های اخیر، تحولات جهانی در صنعت حمل‌ونقل سنگین و نیمه‌سنگین به‌وضوح نشان از جهشی بزرگ به‌سوی الکتریکی‌سازی دارد. کامیونت‌های برقی به‌عنوان راهکاری موثر برای کاهش آلایندگی، بهبود بهره‌وری انرژی و کاهش هزینه‌های عملیاتی شناخته می‌شوند. در این میان، بازار ایران نیز با همه محدودیت‌ها و چالش‌ها، نشانه‌هایی از آغاز این حرکت را بروز داده است.

سایپا دیزل و گام جدی در مسیر الکتریکی‌سازی

در نمایشگاه حمل‌ونقل و خدمات شهری سال ۱۴۰۲، شرکت سایپا دیزل برای نخستین‌بار از کامیونت برقی خود رونمایی کرد. این محصول که بر اساس همکاری مشترک با فوتون چین توسعه یافته، از پیشرانه الکتریکی ۱۵۴ اسب‌بخاری با گشتاور ۳۰۰ نیوتون‌متر بهره می‌برد.

برای تامین انرژی مورد نیاز این موتور الکتریکی یک باتری ۸۱.۵ کیلووات-ساعتی تعبیه شده که ۳۰۰ کیلومتر برد حرکتی را فراهم می‌کند؛ بردی که آن را برای استفاده‌های درون‌شهری و پخش مویرگی مناسب می‌سازد. این کامیونت همچنین از نظر طراحی، ابعاد و بارگیری تفاوت زیادی با نسخه‌های دیزلی ندارد و به‌همین دلیل می‌تواند به‌راحتی جایگزین محصولات رایج فعلی شود.

مهم‌تر از آن، زمان شارژ حدود ۲ ساعت با شارژرهای سریع، امکان استفاده دوشیفته از این خودرو را فراهم می‌کند؛ موضوعی که در ناوگان شهری اهمیت زیادی دارد. اگرچه هنوز تولید انبوه این کامیونت آغاز نشده، اما همین اعلام آمادگی نشان‌دهنده تغییر رویکرد شرکت‌های بزرگ خودروسازی تجاری در کشور است.

چرا کامیونت‌های برقی اهمیت دارند؟

در کشور ما، بخش بزرگی از حمل‌ونقل کالا درون شهرها، برعهده خودروهای سبک تجاری است. کامیونت‌ها با تناژ ۳ تا ۶ تن، نقشی کلیدی در انتقال بار بین انبارها، مراکز پخش، فروشگاه‌ها و بازارهای شهری ایفا می‌کنند. همین دسته از خودروها نیز سهم بالایی در آلودگی هوای کلان‌شهرها دارند. موتورهای دیزلی با فناوری قدیمی، نه‌تنها آلایندگی CO۲ بالایی دارند، بلکه ذرات معلق، اکسیدهای نیتروژن و صدای قابل توجهی نیز تولید می‌کنند.

بر اساس گزارش سازمان حفاظت محیط‌زیست، خودروهای دیزلی سبک، یکی از منابع اصلی ذرات ‌معلق در تهران و سایر کلان‌شهرها هستند. جایگزینی این خودروها با نمونه‌های برقی، می‌تواند تا بیش از ۸۰ درصد از آلایندگی هوای ناشی از حمل‌ونقل سبک شهری را کاهش دهد. در مناطقی مانند بازار تهران، شهرک‌های صنعتی و مراکز پخش کالا، این تغییر می‌تواند اثرات ملموسی بر سلامت عمومی داشته باشد.

قیمت تمام‌شده برق برای شارژ کامیونت برقی، حدود یک‌سوم تا یک‌چهارم هزینه گازوئیل است. افزون بر این، موتورهای الکتریکی قطعات متحرک بسیار کمتری دارند که هزینه‌های تعمیر و نگهداری آن‌ها را تا حدود ۴۰ درصد کاهش می‌دهد. از این رو، در صورت فراهم بودن زیرساخت شارژ و حمایت‌های دولتی، کامیونت‌های برقی می‌توانند از نظر اقتصادی نیز برای مالکان و شرکت‌ها مقرون‌به‌صرفه باشند.

کشور ما در حال حاضر در بحث تامین و کیفیت گازوئیل با چالش‌های عدیده‌ای مواجه است. برقی‌سازی ناوگان شهری، به‌ویژه در حمل‌ونقل عمومی و باری سبک، می‌تواند به‌کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و کاهش فشار بر پالایشگاه‌ها منجر شود. این روند، در بلندمدت به‌بهبود تراز انرژی کشور و کاهش کسری بودجه یارانه‌های سوخت کمک می‌کند. تنوع سوختی در خودروهای سنگین می‌تواند با اهداف سبد سوختی متنوع هم‌راستا شود.

یکی از ویژگی‌های کامیونت‌های برقی، عملکرد بی‌صدا یا بسیار کم‌صدای آن‌ها در مقایسه با نسخه‌های دیزلی است. در مناطق مسکونی و شهرهای پرتراکم، این موضوع اهمیت بالایی دارد و می‌تواند آسایش ساکنان را بیش از پیش به‌همراه داشته باشد.

کامیونت‌های برقی در جهان چگونه پیش می‌روند؟

تجربه جهانی نشان می‌دهد بسیاری از کشورها برای نوسازی ناوگان شهری خود با خودروهای برقی برنامه‌های جامعی را تدوین کرده‌اند. در چین، با پشتیبانی وسیع دولت و سیاست‌گزاری متمرکز، بسیاری از کلان‌شهرها به‌طور گسترده ناوگان توزیع خود را برقی کرده‌اند.

برای مثال، شنژن از نخستین شهرهایی بود که ناوگان حمل‌ونقل عمومی و تحویل کالای خود را به‌طور کامل برقی کرد. در آلمان نیز با استفاده از مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات خرید، شرکت‌های بزرگی مانند DHL ناوگان برقی را جایگزین کامیونت‌های دیزلی کرده‌اند. حتی در آمریکا، شرکت‌هایی همچون آمازون برنامه‌های جدی برای تجهیز ناوگان خود به‌کامیونت‌های برقی دارند. این کشورها توانسته‌اند با ارائه یارانه، تامین زیرساخت شارژ و اعمال قوانین مشخص، گذار به‌کامیونت‌های ‌برقی را با سرعتی قابل‌توجه رقم بزنند.

چالش‌های مسیر: از هزینه اولیه تا زیرساخت شارژ

با تمام مزایای ذکرشده، مسیر برقی‌سازی ناوگان سبک تجاری در ایران با چالش‌های جدی همراه است؛ قیمت کامیونت‌های برقی وارداتی یا مونتاژی با شرایط اقتصادی فعلی در صنعت‌خودرو حداقل ۱.۵ تا ۲ برابر نمونه‌های دیزلی مشابه است. این مساله برای کسب‌وکارهای کوچک یا رانندگان خودروهای شخصی یک مانع جدی است. دولت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته با ارائه یارانه، تسهیلات کم‌بهره و معافیت‌های مالیاتی به‌حل این مشکل پرداخته‌اند. در ایران نیز چنین سیاست‌هایی، در صورت طراحی و اجرای صحیح، می‌تواند موتور محرک تغییر باشد.

درحال ‌حاضر، تعداد ایستگاه‌های شارژ سریع در شهرهای ایران بسیار اندک است و برای خودروهای سواری طراحی شده‌اند. کامیونت‌های برقی به ایستگاه‌های شارژ با توان بالا و دسترسی آسان در مراکز توزیع بار، پایانه‌ها و شهرک‌های صنعتی نیاز دارند. توسعه این زیرساخت باید همگام با عرضه خودروها پیش رود.

درحال حاضر، هیچ نقشه راه جامع و رسمی برای برقی‌سازی ناوگان سبک تجاری در ایران منتشر نشده است. در نبود چنین برنامه‌ای، تولیدکنندگان و واردکنندگان سردرگم هستند و نمی‌توانند برای تولید انبوه یا سرمایه‌گذاری در زیرساخت برنامه‌ریزی کنند.

نقش دولت و شهرداری‌ها: سیاست‌گزاری، تسهیل‌گری و خرید دولتی

یکی از مهم‌ترین راهکارها برای پیشبرد استفاده از کامیونت‌های برقی در کشور، ورود فعال نهادهای حاکمیتی و دولتی است. در گام اول، تدوین یک نقشه راه ملی توسط وزارت صمت، سازمان محیط‌زیست، وزارت نیرو و شهرداری‌ها می‌تواند مسیر را روشن کند. تعیین سهم سالانه جایگزینی ناوگان فرسوده با نمونه‌های برقی، ارائه تسهیلات مالی و گمرکی و حمایت از تولید داخل، گام‌های ضروری در این مسیر است.

همچنین شهرداری‌ها به‌عنوان متولیان ترافیک‌شهری، می‌توانند با تدوین مقرراتی مانند «محدوده تردد پاک» در مناطق مرکزی شهرها، ورود کامیونت‌های دیزلی قدیمی را محدود و به‌تدریج خودروهای پاک را جایگزین کنند.

اجرای چنین سیاست‌هایی در کشورهایی مانند چین، آلمان و ترکیه بسیار موفق بوده و تجربه‌های آن‌ها می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. درنهایت، یکی از موثرترین ابزارها برای آغاز تحول، خرید دولتی است. شرکت‌های توزیع‌کننده سوخت، پست، شهرداری‌ها و وزارتخانه‌های خدماتی می‌توانند با جایگزینی تدریجی ناوگان خود با کامیونت‌های برقی، هم تقاضا برای این محصولات را افزایش دهند و هم الگویی عملی از کارایی آن‌ها ارائه کنند.

نگاهی به آینده؛ می‌توان به حمل و نقل پاک امیدوار بود

با توجه به شتاب جهانی در الکتریکی‌سازی حمل‌ونقل و ضرورت کاهش آلودگی هوا در شهرهای ایران، بدون شک استفاده از کامیونت‌های برقی یک ضرورت است، نه یک انتخاب لوکس. اگر دولت نیز از این روند حمایت کند و موانع ساختاری را کاهش دهد، طی ۵ تا ۱۰ سال آینده می‌توان انتظار داشت که حداقل ۳۰ درصد ناوگان سبک باری درون‌شهری کشور به‌سمت الکتریکی‌سازی برود. این تغییر نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک می‌کند، بلکه ایران را از قافله جهانی تحولات صنعت حمل‌ونقل عقب نخواهد انداخت.