صنعت‌خودرو سنگین، همواره آیینه‌ای از وضعیت اقتصادی، زنجیره‌تامین و جهت‌گیری‌های فناورانه در سطح جهانی بوده است. سال ۲۰۲۴ نیز از این قاعده مستثنا نبود. جهان که هنوز آثار زنجیره‌ای بحران‌های سال‌های اخیر را تجربه می‌کرد، با افت‌وخیزهایی در بازار کامیون روبه‌رو شد که نقشه قدرت در این صنعت را تا حدی دگرگون کرد. از اروپا و آمریکای شمالی گرفته تا چین و آمریکای جنوبی، شرکت‌ها و برندها به تناسب زیرساخت‌ها و سیاست‌های داخلی‌شان، با واقعیت‌های متفاوتی روبه‌رو شدند؛ گاه در مسیر رکود و گاه در جهت رشد.
رکود در غرب؛ اروپا و آمریکای شمالی زیر سایه کاهش تقاضا
آمار رسمی انجمن خودروسازان اروپا (ACEA) از کاهش ۲۳.۶ درصدی در تولید کامیون‌های سنگین در این قاره حکایت دارد. اتحادیه‌اروپا که طی سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری سنگینی در مسیر تحول فناورانه و استانداردهای آلایندگی انجام داده بود، در سال ۲۰۲۴ با کاهش تولید قابل‌توجهی مواجه شد. بخشی از این کاهش به‌دلیل تقاضای پایین‌تر از سوی مشتریان ناوگان‌های بزرگ و بخشی نیز به‌دلیل مشکلات زنجیره‌تامین، تورم بالا و شرایط ژئوپولیتیکی در شرق اروپا رخ داد.
در سوی دیگر اقیانوس اطلس، آمریکای شمالی نیز شرایط بهتری نداشت. طبق آمار منتشرشده توسط Power Systems Research، تولید کامیون در ایالات‌متحده و کانادا درمجموع با کاهش ۹.۳ درصدی همراه شد. با این‌که تقاضا در برخی ایالت‌ها به‌ثبات نسبی رسیده بود، اما نرخ بهره بالا، رکود نیم‌بند اقتصادی و تاخیر در تامین قطعات الکترونیکی و موتوری، زنجیره تولید را دچار اختلال کرد.
خیز چین و آمریکای جنوبی؛ رشد برخلاف جریان جهانی
درحالی که غرب صنعتی با کاهش تولید مواجه بود، شرق آسیا و آمریکای جنوبی به‌شکل غیرمنتظره‌ای از این شرایط بهره‌برداری کردند. چین با افزایش ۵.۴ درصدی در تولید کامیون‌های متوسط و سنگین توانست بار دیگر جایگاه برتر خود را در بازار آسیا حفظ کرده و حتی آن را تقویت کند. پکن که در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری کلانی در کامیون‌های برقی و هیدروژنی کرده، حالا به‌وضوح ثمره آن رویکرد را در افزایش صادرات به‌کشورهای آسیایی و آفریقایی می‌بیند.
همچنین رشد ۲۵.۲ درصدی تولید کامیون در آمریکای جنوبی به‌ویژه در برزیل، شیلی و آرژانتین نشان‌دهنده بهبود نسبی زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تسهیل در قوانین وارداتی و صادراتی است. بسیاری از شرکت‌های جهانی مانند ولوو و اسکانیا، تولیدات محلی خود را در برزیل افزایش داده و از این کشور به‌عنوان پایگاه صادراتی به منطقه استفاده کرده‌اند.
غول‌های صنعت؛ چه کسی بیشتر تولید کرد؟
در رقابت غول‌های صنعت کامیون‌سازی، همچنان Daimler Truck آلمان با برندهای بزرگی چون Mercedes-Benz Trucks، Freightliner و Western Star در صدر قرار گرفت. این گروه با بیش از ۵۱۰ هزار دستگاه تولید در سال ۲۰۲۴، بار دیگر موقعیت خود به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده کامیون جهان را تثبیت کرد. فعالیت گسترده در ایالات‌متحده و اروپا، در کنار تمرکز بر فناوری‌های نوین به‌ویژه در زمینه برقی‌سازی، از دلایل اصلی پیشتازی این شرکت است.
ولوو گروپ سوئد نیز با برندهای Volvo Trucks، Mack و Renault Trucks، جایگاه دوم را حفظ کرد. این شرکت با تمرکز مضاعف بر بازار کامیون‌های برقی و همکاری‌های استراتژیک با گروه‌هایی مانند Daimler برای توسعه سیستم‌های سلول سوختی، سعی کرده تا روند نزولی بازار اروپا را با افزایش صادرات به آسیا و آمریکای لاتین جبران کند.
در جایگاه سوم، گروه Traton زیرمجموعه تجاری فولکس‌واگن قرار دارد. این گروه با برندهایی مانند MAN و Scania، در سال ۲۰۲۴ حدود ۳۰۵ هزار دستگاه کامیون تولید کرد. Traton اگرچه در بازار آمریکای شمالی نسبت به رقبای خود سهم کمتری دارد، اما در بازارهای نوظهور آسیایی فعال‌تر شده و در سال ۲۰۲۴ صادرات آن به جنوب شرق آسیا رشد دو رقمی داشت.
PACCAR، تولیدکننده برندهای محبوبی همچون Kenworth و Peterbilt در ایالات‌متحده نیز جایگاه چهارم را حفظ کرد. این شرکت با تولید حدود ۲۷۰ هزار دستگاه، یکی از بازیگران اصلی بازار آمریکای شمالی باقی ماند؛ اما با چالش کاهش تقاضای داخلی و رقابت شدید از سوی برندهای آسیایی روبه‌رو شد.
در رتبه پنجم، Iveco Group ایتالیا حضور دارد. این شرکت اروپایی، اگرچه در مقایسه با چهار رقیب دیگر تیراژ پایین‌تری دارد، اما به‌لطف تمرکز بر بازارهای نوظهور در خاورمیانه، شمال آفریقا و برخی کشورهای اروپای شرقی، رشد نسبی را تجربه کرد.
موج الکتریکی؛ کامیون‌های برقی از حاشیه به متن
شاید مهم‌ترین تغییر ساختاری در صنعت کامیون‌سازی در سال ۲۰۲۴، عبور کامیون‌های برقی از فاز آزمایشی به‌مرحله تجاری‌سازی گسترده بود. ولوو در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۴ توانست نزدیک به ۹۱۰ دستگاه کامیون برقی تحویل دهد که نسبت به‌مدت مشابه سال پیش رشد ۳۲ درصدی داشت. این کامیون‌ها عمدتا در اروپا و آمریکا مورد استقبال قرار گرفتند و یارانه‌های دولتی نقشی مهم در توسعه این بازار ایفا کردند.
Daimler نیز با مدل‌های برقی eActros و eCascadia سهم قابل‌توجهی از بازار کامیون‌های سنگین برقی را به‌خود اختصاص داد. این شرکت با سرمایه‌گذاری میلیاردی در کارخانه‌های تولید باتری و خطوط مونتاژ ویژه کامیون‌های برقی، قصد دارد در سال‌های آینده سهم خود را از این بازار رو به‌رشد افزایش دهد. با این حال، هزینه بالای تولید، زیرساخت ناکافی برای شارژ و محدودیت در برد حرکتی همچنان موانعی بر سر راه گسترش این خودروها در بازارهای در حال توسعه مانند آفریقا، آمریکای جنوبی و حتی بخشی از آسیا محسوب می‌شود.
چه آینده‌ای در انتظار صنعت کامیون‌سازی است؟
نقطه تمرکز صنعت در سال‌های آینده بدون تردید بر کاهش آلایندگی، افزایش بهره‌وری انرژی و اتصال بیشتر وسایل‌نقلیه به زیرساخت‌های هوشمند خواهد بود. شرکت‌ها ناگزیرند سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در حوزه هوش مصنوعی، سیستم‌های رانندگی خودکار و مدیریت ناوگان هوشمند انجام دهند. همچنین رقابت با برندهای نوظهور چینی که با قیمت‌های پایین‌تر و کیفیت قابل‌قبول وارد بازار جهانی شده‌اند، فشار مضاعفی بر برندهای قدیمی وارد کرده است. برندهایی مانند Foton، Sinotruk، JAC و Dongfeng با سرعت بالایی در حال افزایش سهم خود در آفریقا و آمریکای لاتین هستند.
در عین حال، افزایش قیمت مواداولیه، محدودیت‌های زیست‌محیطی جدید و تحولات ژئوپولیتیکی مانند تنش‌هایی در دریای سرخ و جنگ روسیه و اوکراین، تهدیدی دائمی برای پایداری زنجیره‌تامین محسوب می‌شود.
جمع‌بندی؛ نقشه جدیدی در راه است
سال ۲۰۲۴ را می‌توان سال گذار صنعت کامیون‌سازی از وضعیت سنتی به مرحله‌ای جدید دانست؛ مرحله‌ای که در آن فناوری، سیاست، اقتصاد و حتی محیط‌زیست همگی نقش ایفا می‌کنند. در چنین فضایی، صرف تولید انبوه کامیون دیگر کافی نیست. آن‌چه اهمیت دارد، تطبیق‌پذیری، نوآوری و حضور هوشمندانه در بازارهای متنوع است. اگرچه چین در مجموع بیشترین حجم تولید را به خود اختصاص داده و اروپا همچنان در فناوری برتری دارد، اما آینده این صنعت به توانایی برندها در هماهنگی با خواسته‌های جدید مصرف‌کنندگان، قوانین سخت‌گیرانه و تحولات فناورانه گره خورده است.
