این موضوع که بیشتر درباره قطعه کاتالیست مطرح می‌شود، پرسش‌هایی جدی در زمینه کارایی نظام نظارتی و سلامت زیست‌محیطی شهرها ایجاد کرده است. درحالی که مسئولان مراکز معاینه‌فنی در تهران، صحت و سلامت فرآیندهای اجرایی را مورد تاکید قرار می‌دهند، نبود امکان تشخیص قطعات موقت در زمان آزمون، چالشی است که نیازمند بررسی دقیق‌تر و یافتن راهکارهای پیشگیرانه و فنی برای مقابله با آن است.
غیر قابل تشخیص بودن قطعاتی که به صورت موقت روی خودرو نصب شده‌اند!
سید محمد مهدی میرزایی قمی، مدیرعامل ستاد معاینه‌فنی خودروهای شهر تهران درباره استفاده از قطعات اجاره‌ای برای گرفتن معاینه‌فنی گفت: «در خصوص لوازم اجاره‌ای به هر حال ما از طریق رسانه‌ها موضوعاتی را شنیده‌ایم؛ به‌ویژه در خصوص کاتالیست که یک قطعه مهم است و قبولی خودروها در آزمون آلایندگی در مراکز معاینه‌فنی بستگی به سلامت این قطعه دارد. در عین حال با توجه به گرانی این قطعه که قیمت آن بسته به نوع خودرو و استاندارد تولید آن، از حدود ۲ میلیون‌تومان به‌بالا متغیر است، ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد.
مطابق با بررسی‌های به‌عمل آمده ۳۰ درصد از خودروهای پایتخت به‌مراکز معاینه‌فنی شهر تهران مراجعه می‌کنند و بقیه خودروها به‌سایر مراکز مراجعه دارند و به‌نظر درصد بسیار پایینی ممکن است در تهران به این شکل معاینه‌فنی دریافت کنند. دقت در فرآیند معاینه‌فنی در شهر تهران بالاست و همه دستگاه‌های بالادستی نیز بر این موضوع تاکید دارند که سطح دقت در انجام معاینه‌فنی در شهر تهران متفاوت است. همچنین بیشتر خودروهای سالم برای دریافت معاینه‌فنی به‌مراکز مربوطه در تهران مراجعه می‌کنند. مراکز معاینه‌فنی، خودرو را بر اساس وضعیت موجود در لحظه مراجعه و با استفاده از تجهیزات استاندارد کنترل می‌کنند و اگر قطعه‌ای به‌صورت موقت نصب شده باشد. در فرآیند معاینه‌فنی قابل تشخیص نیست.»
میرزایی قمی در پاسخ به این سوال که وقتی در مراکز معاینه‌فنی امکان تشخیص این موضوع که آیا قطعه‌ای اجاره‌ای است یا خیر وجود ندارد، با این شرایط بهترین راهکار برای کنترل این مساله چیست؟ گفت: «در خبرها استفاده از کاتالیست اجاره‌ای بیشتر مطرح می‌شود؛ ولی این اتفاق حتی برای لاستیک و یا هر قطعه‌ای در خودرو می‌تواند رخ بدهد. معاینه‌فنی برای خودروهای شخصی، آن هم سالی یک‌بار تنها پیش‌بینی یک راهکار قانونی برای پایش دوره‌ای خودروها در چرخه تردد است. نگهداشت صحیح خودرو و کنترل مستمر ایمنی و وضعیت فنی خودرو برعهده رانندگان است. خودرو باید به‌منظور حفظ سلامت راننده و سرنشینان و دیگر شهروندان در تمام مدت استفاده از نظر فنی و ایمنی در شرایط مطلوب باشد.»
بررسی راهکار حک شماره یکتا روی کاتالیست
مدیرعامل ستاد معاینه‌فنی خودروهای شهر تهران با اشاره به‌راهکار حک شماره یکتا روی کاتالیست خودروها بیان کرد: «راهکاری را سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه داده که بر آن اساس یک شماره یکتا برای کاتالیست در قسمت قابل رویت از بخش زیرین خودرو حک شود و این شماره یکتا در مراکز کنترل شود. البته این مساله هم مشکلاتی دارد؛ یکی این‌که زمان اجرایی شدن این مساله و اجباری شدن آن در استاندارد تولید و پیش‌بینی راهکارهای اجرایی آن از سوی وزارت صمت، زمان‌بر خواهد بود و درعین حال به‌واسطه معافیت خودروهای نو به‌مدت چهار سال از انجام معاینه‌فنی، حتی در صورت حک این شماره یکتا روی کاتالیست در تولیدات جدید، نخستین خودرو با این شناسه و مشخصات پس از چهار سال به‌مراکز مراجعه خواهد کرد. مساله مهم دیگر این‌که این شماره به‌صورت چشمی رویت و در سامانه معاینه‌فنی وارد می‌شود. در واقع تجهیزاتی به‌صورت مکانیزه این شماره را کنترل نمی‌کنند که همین موضوع به‌علت مشکلات نظارتی، می‌تواند باعث ایجاد تخلفاتی در این زمینه شود. در هر صورت اگر این الزام در ضوابط کشوری اجباری شود، ما هم در مراکز معاینه‌فنی تهران آن را اجرا خواهیم کرد.»
وی در ادامه برای حل مشکل کاتالیست‌های اجاره‌ای گفت: «بهترین روش این است که خودروساز، دو تا سه بار متعهد به‌تعویض این قطعه به‌صورت رایگان در خدمات پس از فروش شود. باید به‌خودروساز این اجازه داده شود که در برآورد اولیه قیمت خودرو، هزینه دو تا سه بار تعویض کاتالیست لحاظ شود و در این صورت، خدمات به‌صورت رایگان برای خودرو انجام می‌شود. همچنین این کار باعث جلوگیری از تخلفاتی از این دست می‌شود. درعین حال در مراکز خدمات پس از فروش برای خودرو از کاتالیست مرغوب استفاده می‌شود.»
مدیرعامل ستاد معاینه‌فنی خودروهای شهر تهران همچنین بیان کرد: «کاتالیست قطعه بسیار مهمی در کاهش آلایندگی‌ها و مربوط به دودهای خروجی از اگزوز است و تقریبا ۱۰۰ درصد در کاهش آلایندگی در خودرو تاثیرگذار است. ساماندهی این موضوع علاوه‌بر نظارت بر اصناف تعمیرگاهی که در زمینه تعویض این قطعه فعال هستند، نیازمند وضع ضوابطی برای خودروسازان جهت تعویض این قطعه به‌صورت رایگان و نظارت بر کیفیت تولید کاتالیست‌ها در بازار است. امیدواریم با همکاری نهادهای مسئول و افزایش آگاهی شهروندان، شاهد بهبود فرهنگ نگهداری خودرو و به‌طور کلی کاهش چنین مواردی باشیم.»
