پخش مویرگی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های توزیع کالا، نیازمند زیرساخت لجستیکی دقیق، برنامه‌ریزی منعطف و ناوگانی متناسب با بافت شهری است. این مدل پخش که اغلب در صنایع غذایی، دارویی، لوازم‌خانگی و محصولات مصرفی کاربرد دارد، با هدف پوشش هرچه بیشتر خرده‌فروشی‌ها و نقاط توزیع درون‌شهری انجام می‌شود. در چنین سیستمی، چابکی، مصرف بهینه سوخت، سهولت بارگیری و تخلیه و توانایی تردد در معابر شلوغ، از جمله عوامل کلیدی موفقیت هستند.
در سال‌های اخیر، با افزایش جمعیت شهری، محدودیت‌های ترافیکی و قوانین زیست‌محیطی سخت‌گیرانه‌تر، انتخاب ناوگان مناسب برای پخش مویرگی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
در این میان، دو گروه اصلی از خودروهای سبک باربری، یعنی وانت‌های شهری و ون‌های باری، در رقابت مستقیم برای تصاحب این بازار قرار دارند. هر دو گروه مزایا و کاستی‌هایی دارند؛ اما این پرسش باقی است: کدام‌یک در میدان عملیاتی شهرهای شلوغ، انتخاب هوشمندانه‌تری است؟
ظرفیت حمل بار؛ برگ برنده ون‌های باری
یکی از نخستین فاکتورهایی که در انتخاب وسیله‌نقلیه برای پخش مویرگی باید مد نظر قرار گیرد، ظرفیت حمل بار است؛ چه از نظر وزنی و چه حجمی. در این زمینه، ون‌های باری مثل اینرودز نسبت به‌وانت‌های سبک، برتری محسوسی دارند. ساختار بسته و یکپارچه ون باعث می‌شود بتوان بار را با چینش منظم‌تری در فضای عقب خودرو جای داد. در بسیاری از موارد، طراحی کابین بار ون‌ها به‌گونه‌ای است که امکان قرار دادن چند پالت یا جعبه به‌صورت عمودی و افقی، بدون نگرانی از باران، گردوغبار یا آلودگی، فراهم می‌شود.
در مقابل، وانت‌های سبک شهری مانند پراید وانت، آریسان یا مدل‌های مشابه، به‌دلیل باز بودن قسمت بار، در حمل کالاهای حساس یا نیازمند مراقبت خاص با محدودیت مواجه هستند. حتی با استفاده از چادر یا سازه‌های موقتی، نمی‌توان امنیت یا سلامت محموله را در سطحی مشابه ون‌های باری تضمین کرد. همچنین فضای بار وانت‌های سبک، از نظر ابعاد، عموما کوچک‌تر از ون‌هاست که این مساله به کاهش دفعات تحویل در هر مسیر منجر می‌شود و در بلندمدت، بهره‌وری ناوگان را کاهش می‌دهد.
دسترسی به معابر شهری؛ مزیت نسبی وانت‌ها
در نقطه مقابل ظرفیت بالا، پارامتر مهم دیگری وجود دارد که در پخش مویرگی نقشی تعیین‌کننده دارد: امکان دسترسی سریع و روان به معابر شهری، به‌ویژه کوچه‌های باریک و مراکز پرتراکم. در این‌جا، وانت‌های سبک مزیت نسبی دارند. طول، عرض و شعاع گردش کمتر این خودروها موجب می‌شود رانندگان بتوانند با سهولت بیشتری در معابر فرعی، خیابان‌های شلوغ یا حتی بازارهای مرکزی شهر حرکت کرده و عملیات تخلیه بار را انجام دهند.
ون‌های باری، هرچند نسبت به کامیونت‌ها بسیار چابک‌تر هستند، اما در مقایسه با وانت‌های سبک، دارای ابعاد بزرگ‌تری هستند. پارک کردن، مانور در نقاط پرترافیک و حتی ورود به‌برخی معابر با محدودیت ارتفاع یا عرض، ممکن است برای ون‌ها دشوارتر باشد. البته مدل‌هایی از ون با طراحی فشرده‌تر و شعاع گردش بهتر مانند اینرودز بهمن‌موتور یا ون‌های پایه کوتاه اروپایی، می‌توانند تا حدی این مشکل را کاهش دهند؛ اما همچنان در مقابل وانت‌های کوچک، چابکی کمتری دارند.
مصرف سوخت و هزینه عملیاتی؛ توازن مهم در تصمیم‌گیری
یکی از دغدغه‌های همیشگی مدیران لجستیک، کاهش هزینه‌های عملیاتی ناوگان است. این هزینه‌ها شامل سوخت، تعمیر و نگهداری، بیمه، استهلاک و حتی مالیات می‌شود. در این زمینه، انتخاب بین ون و وانت به نوع کاربری، مسافت‌های طی‌شده و نحوه بارگیری بستگی دارد.
به‌طور معمول، وانت‌های سبک شهری به‌دلیل وزن کمتر و موتور کوچک‌تر، مصرف سوخت کمتری نسبت به‌ون‌ها دارند. در شرایط فعلی ایران که سوخت بنزین با نرخ یارانه‌ای در دسترس نیست و گاز نیز با محدودیت عرضه روبه‌رو است، این موضوع می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر هزینه ماهانه داشته باشد. از سوی دیگر، ون‌های باری با توجه به‌ظرفیت حمل بار بیشتر، در صورت برنامه‌ریزی صحیح می‌توانند در هر مسیر حجم بیشتری از کالا را تحویل دهند و در نتیجه، تعداد سفرها کاهش یافته و مصرف سوخت در واحد کالا کاهش یابد.
درمورد هزینه‌های نگهداری نیز، وانت‌های ساده‌تر و اقتصادی مانند پراید وانت یا آریسان، تعمیرات ارزان‌تری دارند. اما برخی مدل‌های ون نیز در سال‌های اخیر با تکیه بر موتورهای کم‌مصرف و قطعات مشترک با خودروهای سواری اقتصادی طراحی شده‌اند که این تفاوت را کاهش داده است.
ایمنی و حفظ کیفیت کالا؛ نقطه‌قوت بی‌رقیب ون‌ها
در پخش مویرگی، بسیاری از کالاها نیاز به‌حفاظت در برابر تغییرات دما، ضربه یا تماس مستقیم با نور خورشید دارند. در این موارد، ون‌های باری با کابین کاملا پوشیده، به‌راحتی بر وانت‌ها برتری می‌یابند. امکان نصب سیستم تهویه، رف‌های داخلی یا حتی یخچال و فریزرهای کوچک در داخل ون، باعث شده این خودروها در صنایعی مانند لبنیات، دارو، گل و گیاه و مواد غذایی فاسدشدنی به‌گزینه‌ای غیرقابل جایگزین تبدیل شوند.
در مقابل، وانت‌های سبک برای چنین کاربردهایی یا نیاز به‌سازه‌های جانبی دارند که هزینه را بالا می‌برد، یا به‌طور کلی از کاربرد خارج می‌شوند. همچنین در ایستگاه‌های طولانی‌مدت یا تردد در شرایط جوی نامناسب، کالای بارگیری‌شده در وانت بیشتر در معرض آسیب است.
برندینگ، پرستیژ و تاثیر روانی بر مشتری
یکی دیگر از ابعاد کمتر دیده‌شده در انتخاب خودرو برای پخش مویرگی، تاثیر بصری آن بر مخاطب نهایی و برندینگ شرکت است. در بسیاری از موارد، حضور یک ناوگان حرفه‌ای با خودروهای تمیز، یکنواخت و لوگودار، باعث افزایش اعتماد و وجهه برند می‌شود. ون‌های باری به‌دلیل بدنه یکپارچه و قابلیت گرافیک‌پذیری بالا، برای این منظور مناسب‌تر هستند. شرکت‌های بزرگ در صنایع غذایی یا دارویی اغلب از ون‌هایی با طراحی گرافیکی برند استفاده می‌کنند که در ذهن مصرف‌کننده به‌عنوان نماد حرفه‌ای‌گری ثبت می‌شود.
در مقابل، وانت‌ها به‌دلیل ماهیت ساده و بعضا قدیمی طراحی، این امکان را کمتر فراهم می‌کنند. به‌ویژه اگر وانت مورد استفاده قدیمی، آسیب‌دیده یا فاقد پوشش مناسب برای بار باشد، ممکن است حتی اثر منفی بر درک مخاطب از کیفیت برند داشته باشد.
قوانین شهری و محدودیت‌های ترافیکی
در برخی شهرها، ورود خودروهای باری به‌محدوده طرح ترافیک یا مراکز پرتراکم با محدودیت‌هایی همراه است. در چنین شرایطی، اندازه، وزن و کلاس پلاک خودرو اهمیت پیدا می‌کند. بعضی از وانت‌های سبک به‌دلیل شباهت به‌خودروهای سواری، مشمول محدودیت‌های کمتری هستند یا می‌توانند مجوزهای ویژه بگیرند. در مقابل، ون‌های بزرگ‌تر ممکن است در برخی ساعات روز یا مناطق خاص از ورود بازبمانند.
البته بسیاری از شهرداری‌ها به‌دلیل حفظ نظم و کاهش بار ترافیکی، به ناوگان منظم و مجوزدار مانند ون‌های یکنواخت، مجوز فعالیت سهل‌تری می‌دهند. این موضوع بستگی زیادی به‌سیاست‌های محلی دارد و باید توسط مدیران پخش به‌طور دقیق بررسی شود.
انتخابی وابسته به نوع کالا و مسیر پخش
درنهایت، نمی‌توان نسخه واحدی برای همه کسب‌وکارها در زمینه پخش مویرگی پیچید. انتخاب بین ون باری و وانت سبک شهری، به‌نوع کالا، ویژگی‌های مسیر پخش، دفعات بارگیری، انتظارات مشتری و حتی نوع برند و تصویر سازمانی شرکت بستگی دارد.
برای صنایعی که کالاهای حساس، حجیم یا نیازمند حفاظت را جابه‌جا می‌کنند، ون باری انتخاب مناسب‌تری است. چابکی مناسب، ظرفیت بالا و قابلیت برندسازی، ون را به‌ابزار کلیدی در زنجیره پخش تبدیل کرده است. در مقابل، برای پخش در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر، تحویل سریع کالاهای سبک و کم‌حجم، یا شرایطی که هزینه اولیه خرید و نگهداری اولویت اصلی است، وانت سبک شهری می‌تواند انتخاب بهینه‌تری باشد.
مهم‌تر از همه آن است که مدیران لجستیک با توجه به‌تحلیل دقیق مسیرها، نوع کالا و رفتار مصرف‌کننده، ترکیب مناسبی از این دو گزینه را در ناوگان خود به‌کار گیرند تا هم از مزایای اقتصادی بهره‌مند شوند و هم رضایت مشتری را حاصل کنند.
