افزایش نرخ ارز، محدودیت‌های ناشی از تحریم، فرسودگی فناوری‌ها و ساختار ناکارآمد مدیریتی، همگی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا این صنعت از جایگاه واقعی خود فاصله بگیرد.
در همین راستا آرمان خالقی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» گفت: «مشتریان داخلی به‌دلیل کیفیت پایین و قیمت بالای خودروهای تولید داخل، اعتماد و رضایت خود را از دست داده‌اند و بازارهای صادراتی نیز به‌روی ایران بسته مانده است.»
وی معتقد است: «فعالان این حوزه بر این باورند که بدون اصلاحات ساختاری و مدیریتی، صنعت‌خودرو آینده‌ای روشن نخواهد داشت. خصوصی‌سازی واقعی، کاهش انحصار، اصلاح قوانین و تقویت صنعت قطعه‌سازی از جمله موضوعاتی است که می‌تواند به بازگشت این صنعت به مسیر توسعه کمک کند.»
به نظر شما مهم‌ترین دلایل وضعیت بحرانی کنونی صنعت خودروسازی کشور چیست؟
مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی صنعت‌خودرو را به این نقطه رسانده است. از یک سو تحریم‌ها مسیر همکاری‌های بین‌المللی و واردات قطعات را دشوار کرده‌اند. از سوی دیگر، مدیریت دولتی و ناکارآمدی در سیاست‌گزاری سبب شده است نه‌تنها زیان انباشته افزایش یابد، بلکه اعتماد مشتریان نیز از بین برود. فرسودگی خطوط تولید و عدم سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین از دیگر مشکلاتی است که باعث شده محصولات داخلی فاصله زیادی با استانداردهای جهانی داشته باشند.
آیا خصوصی‌سازی می‌تواند نقطه‌عطفی در این مسیر باشد؟
خصوصی‌سازی اگر به‌صورت واقعی و نه صوری انجام شود، می‌تواند موتور محرک تحول در خودروسازی باشد. متاسفانه تاکنون خصوصی‌سازی‌ها بیشتر شکلی و غیرشفاف بوده‌اند و در عمل تفاوتی با مدیریت دولتی نداشته‌اند. ما نیازمند حضور سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی توانمند هستیم که بتوانند با سرمایه، دانش مدیریتی و ارتباطات بین‌المللی خود این صنعت را به حرکت درآورند. اگر چنین اتفاقی بیفتد، شفافیت مالی، بهره‌وری بیشتر و سرمایه‌گذاری در نوآوری و تحقیق و توسعه محقق خواهد شد.
یکی از دغدغه‌های اصلی خودروسازان، موضوع واردات قطعات و مواداولیه است. چه راهکارهایی برای کاهش مشکلات این بخش پیشنهاد می‌کنید؟
امروز واردات قطعات به دلیل تحریم‌ها، کمبود ارز و تعرفه‌های بالا با مشکلات جدی مواجه است. در چنین شرایطی چند راهکار می‌تواند موثر باشد: ابتدا باید کاهش تعرفه‌های گمرکی برای واردات مواداولیه ضروری صورت پذیرد و در ادامه اختصاص ارز ترجیحی یا حداقل ایجاد سازوکاری پایدار برای تامین ارز وارداتی باشد.
همچنین عقد قراردادهای دوجانبه با کشورهای همسایه یا کشورهایی که هزینه تولید پایین‌تری دارند را مورد بررسی قرار دهیم و از سرمایه‌گذاری در صنعت قطعه‌سازی داخلی و حمایت از پروژه‌های تحقیق و توسعه برای تولید قطعات استراتژیک در داخل کشور به‌صورت عملیاتی بهره ببریم. این ترکیب می‌تواند هم هزینه‌های تولید را کاهش دهد و هم در بلندمدت وابستگی به واردات را کمتر کند.
آیا اصلاح قوانین و مقررات در این حوزه می‌تواند نقشی کلیدی ایفا کند؟
قطعا. امروز بخش زیادی از مشکلات خودروسازان ناشی از قوانین پیچیده و ناپایدار است. برای نمونه، قیمت‌گذاری دستوری هم به خودروساز ضرر می‌زند و هم به مصرف‌کننده. خودروساز نمی‌تواند با افزایش هزینه‌ها تطبیق پیدا کند و مشتری هم مجبور است خودرو را با کیفیت پایین و قیمت غیرواقعی بخرد.
راهکار، آزادسازی تدریجی قیمت‌گذاری در کنار نظارت بر کیفیت است. علاوه‌بر آن، قوانین مربوط به واردات باید ساده‌تر و شفاف‌تر شود. همچنین دولت باید به‌جای تصدی‌گری مستقیم، نقش نظارتی و حمایتی ایفا کند و فضای رقابت سالم را میان تولیدکنندگان فراهم آورد.
چطور می‌توان توان رقابت‌پذیری خودروهای ایرانی را در برابر محصولات خارجی افزایش داد؟
افزایش رقابت‌پذیری تنها در سایه سه اصل کیفیت، نوآوری و خدمات امکان‌پذیر است. امروز مشتریان جهانی به دنبال خودروهای کم‌مصرف، ایمن و مجهز به فناوری‌های روز هستند. بنابراین خودروسازان داخلی باید در حوزه‌هایی مانند موتورهای کم‌مصرف، خودروهای برقی و سیستم‌های ایمنی سرمایه‌گذاری کنند.
همچنین طراحی خودرو باید مطابق با سلیقه و نیاز مشتریان باشد. ارائه خدمات پس از فروش گسترده و واقعی هم می‌تواند اعتماد خریداران را جلب کند. در کنار این موارد، باید به تنوع محصول توجه شود.
محدود بودن انتخاب مشتری به چند مدل تکراری یکی از ضعف‌های اساسی بازار داخلی است. تولید خودروهای متنوع‌تر در رده‌های قیمتی مختلف می‌تواند سهم بازار را افزایش دهد و رضایت مصرف‌کنندگان را بالا ببرد.
با توجه به مشکلات موجود در صنعت قطعه‌سازی، چه توصیه‌ای برای مدیران و مسئولان دارید؟
قطعه‌سازی ستون اصلی خودروسازی است. اگر قطعه‌سازان توانمند نباشند، هیچ خودروسازی نمی‌تواند رقابت کند. در این بخش چند اقدام کلیدی ضروری است: ایجاد همکاری‌های نزدیک میان قطعه‌سازان و صنایع بالادستی مثل فولاد، پتروشیمی و صنایع الکترونیک؛ انتقال فناوری از طریق قراردادهای مشترک با شرکت‌های خارجی؛ آموزش نیروی انسانی و ارتقای مهارت‌ها و حمایت از صادرات قطعات به بازارهای منطقه‌ای. به‌عقیده بنده، اگر قطعه‌سازی در کشور تقویت شود، خودروسازی هم جان تازه‌ای خواهد گرفت. صنعت خودروسازی ایران در نقطه‌ای حساس قرار دارد.
ادامه روند کنونی به‌معنای افزایش زیان، کاهش اعتماد عمومی و عقب ماندن از رقبا خواهد بود. اما خصوصی‌سازی واقعی درکنار اصلاح قوانین، به‌شرط آن‌که قطعه‌سازی تقویت شود و خودروسازان در مسیر نوآوری و کیفیت حرکت کنند، نه‌تنها سبب می‌شود که خودروسازان بتوانند پاسخگوی نیاز داخلی باشند، بلکه در بازارهای منطقه‌ای نیز به بازیگری جدی تبدیل خواهند شد.
