بازار خودرو در کشور سال‌هاست یکی از حساس‌ترین میدان‌های اقتصادی کشور به‌شمار می‌رود؛ میدانی که در آن، کوچک‌ترین اختلال در تولید یا عرضه، به‌سرعت بازتاب خود را در سطوح مختلف جامعه و معیشت مردم نشان می‌دهد. در چنین فضایی که صنعت‌خودرو همواره در معرض نوسانات ارزی، محدودیت‌های انرژی، مشکلات زنجیره‌تامین و فشارهای بین‌المللی قرار دارد، استمرار تولید و تحویل خودرو به‌مشتریان، نه یک اقدام روزمره بلکه دستاوردی بزرگ محسوب می‌شود.
در پنج‌ماهه نخست سال جاری، گروه خودروسازی سایپا توانست به‌رغم مجموعه‌ای از بحران‌ها و رخدادهای پیش‌بینی‌ناپذیر، رشد ۸.۵ درصدی در تحویل خودروهای داخلی و وارداتی نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته ثبت کند.
افزون بر آن، در بخش تحویل حضوری نیز، به‌ویژه در محصول شاهین، افزایشی نیم‌درصدی به‌چشم می‌خورد. این ارقام، در ظاهر شاید ساده جلوه کند، اما وقتی در بستر شرایطی همچون ناترازی انرژی، جنگ ۱۲ روزه و حادثه بندر شهید رجایی قرار گیرد، معنای متفاوتی پیدا می‌کند: سایپا در دل بحران، نه‌تنها ایستادگی کرده بلکه مسیر رشد را نیز طی کرده است.
بحران‌هایی که صنعت را به چالش کشید
چالش‌های اخیر صنعت‌خودرو در کشور، اگرچه ریشه در سال‌های گذشته دارند، اما در سال جاری شدت بیشتری به‌خود گرفتند. نخستین عامل، ناترازی انرژی بود. قطعی‌های مکرر برق در تابستان و محدودیت‌های گاز در زمستان، عملا برخی خطوط تولید را متوقف و برخی دیگر را نیمه‌فعال کرد.
کارشناسان اقتصادی معتقدند این ناترازی، سال گذشته نیز زیان سنگینی به صنعت‌خودرو تحمیل کرده بود و در سال جاری نیز ادامه یافت. گروه خودروسازی سایپا مانند سایر خودروسازان مجبور شد برنامه‌های تولیدی خود را با جدول قطعی برق هماهنگ کند؛ وضعیتی که برای هیچ صنعت بزرگی قابل پذیرش نیست؛ اما واقعیتی بود که باید مدیریت می‌شد.
از سوی دیگر، جنگ ۱۲ روزه که به‌شکل ناگهانی بر منطقه سایه انداخت، بسیاری از مبادلات و نقل‌وانتقالات تجاری را دچار اخلال کرد. در این مدت، زنجیره‌تامین قطعات با تاخیر مواجه شد و حتی برخی خطوط تولید ناگزیر به توقف موقت شدند. هرچند این وقفه کوتاه بود، اما اثر آن بر، برنامه‌ریزی تولیدی شرکت‌ها محسوس بود.
عامل سوم، حادثه انفجار در بندر شهید رجایی بود؛ رخدادی که نه‌تنها زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی کشور را تحت‌تاثیر قرار داد، بلکه فرآیند ترخیص کانتینرها و خودروهای وارداتی را نیز به‌تعویق انداخت.
به همه این‌ها باید مشکلات مزمن صنعت‌خودرو را نیز افزود؛ محدودیت نقدینگی، زیان انباشته و سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری که همچنان سایه خود را بر سر شرکت‌های خودروساز گسترده‌اند. در چنین فضایی، تحقق هر درصد رشد در تحویل خودرو، نشان از یک برنامه‌ریزی منسجم و مدیریتی قوی دارد.
سایپا و هنر مدیریت بحران
راز موفقیت سایپا در پنج‌ماهه نخست امسال، بیش از هر چیز، در مدیریت بحران و برنامه‌ریزی دقیق نهفته است. این شرکت با همکاری زنجیره‌تامین و قطعه‌سازان، توانست با وجود محدودیت‌های شدید، میانگین تولید روزانه خود را از مرز ۱۶۰۰ دستگاه عبور دهد. این رکورد درحالی رقم خورد که قطعی‌های برق و کمبود قطعه به‌عنوان مانعی جدی در برابر تولید ایستاده بودند.
به‌گفته مدیران سایپا، استراتژی شرکت بر سه محور استوار بوده است: افزایش بهره‌وری خطوط تولید؛ با تغییر شیفت‌ها و استفاده بهینه از زمان‌های در دسترس، ساعات از دست‌رفته ناشی از قطعی‌ها جبران شد.
تقویت همکاری با قطعه‌سازان؛ سایپا بخشی از مشکلات نقدینگی زنجیره‌تامین را با حمایت مستقیم و پرداخت‌های به‌موقع مدیریت کرد تا جریان تولید متوقف نشود. تمرکز بر تحویل حضوری و مشتری‌مداری؛ برنامه‌ریزی دقیق برای تحویل به‌موقع خودروها باعث شد رکوردهای تازه‌ای در تحویل روزانه ثبت شود و رضایت مشتریان افزایش یابد.
نمونه بارز این موفقیت را می‌توان در محصول «شاهین» مشاهده کرد؛ خودرویی که تاکنون بیش از ۱۷۰ هزار دستگاه از آن تولید و تحویل مشتریان شده است. افزایش نیم‌درصدی تحویل حضوری شاهین در پنج‌ماهه اخیر، نشانه‌ای از همین تمرکز مدیریتی است.
دستاوردهای مالی و بازار
افزایش تولید و تحویل خودرو، به‌طور طبیعی در بهبود وضعیت مالی سایپا نیز بازتاب یافت. آمارها نشان می‌دهد این گروه خودروسازی تا پایان مردادماه امسال حدود ۳۶ هزار میلیاردتومان درآمد عملیاتی ثبت کرده است.
بخش مهمی از این درآمد ناشی از فروش خانواده محصولات اقتصادی سایپا شامل تیبا، کوییک و ساینا بوده است؛ خانواده‌ای که بیش از ۴۰ درصد فروش داخلی این شرکت را به‌خود اختصاص داده و همچنان پرچمدار بازار خودروهای اقتصادی ایران است.
از سوی دیگر، ورود سایپا به‌عرصه خودروهای وارداتی نیز چشم‌انداز تازه‌ای را پیش روی این شرکت قرار داده است. تنوع محصولات عرضه‌شده به‌بازار، هم انتخاب مشتریان را افزایش داده و هم بخشی از نیاز بازار به‌خودروهای جدید و متفاوت را پاسخ داده است.
برنامه نارنجی‌پوشان برای آینده
تحلیل‌گران بر این باورند که سایپا با عبور موفقیت‌آمیز از بحران‌های اخیر، گام بزرگی در مسیر تثبیت جایگاه خود برداشته است. با این حال، مسیر پیش رو همچنان پرچالش خواهد بود.
ناترازی انرژی، محدودیت‌های ارزی و سیاست‌های اقتصادی دولت همچنان می‌توانند بر تولید و تحویل خودرو تاثیر بگذارند. اما تجربه نشان داده است که سایپا توانسته در برابر این فشارها انعطاف‌پذیری بالایی از خود نشان دهد. چشم‌انداز نیمه دوم سال برای سایپا روشن به‌نظر می‌رسد.
اگرچه موانع همچنان پابرجاست، اما ظرفیت‌های ایجادشده در بخش تولید و تحویل خودرو، همراه با اعتماد نسبی بازار، می‌تواند استمرار رشد را تضمین کند. برنامه‌های این شرکت برای افزایش سهم خودروهای جدید در سبد محصولات و توسعه خدمات پس از فروش نیز نشانه‌ای است از نگاه بلندمدت مدیران سایپا.
دستاوردی فراتر از آمار
رشد ۸.۵ درصدی تحویل خودرو در پنج‌ماهه نخست سال جاری، شاید در نگاه اول تنها یک رقم باشد، اما در دل واقعیت‌های صنعت‌خودرو، معنایی عمیق‌تر دارد. این عدد، نمادی از ایستادگی صنعت‌خودرو ایران در برابر بحران‌ها و گواهی بر توان مدیریتی سایپا در شرایط دشوار است. سایپا نشان داده که حتی در روزهایی که قطعی برق، جنگ منطقه‌ای و حادثه بندری دست به‌دست هم داده‌اند تا روند تولید را متوقف کنند، می‌توان با برنامه‌ریزی، هم‌افزایی و مشتری‌مداری، مسیر رشد را هموار کرد.
در روزگاری که بسیاری از صنایع با کوچک‌ترین بحران دچار ایست می‌شوند، سایپا توانسته است روایت دیگری رقم بزند: روایتی از حرکت رو به جلو در دل بحران‌ها.
