اما نقطه عطف این تحول را باید در ورود تراکتور دانست؛ ماشینی که در آغاز قرن بیستم جایگزین نیروی حیوانی و انسانی در مزارع شد و توانست بهره‌وری را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
تراکتور نه‌تنها توانست سرعت عملیات شخم، کاشت و برداشت را چند برابر کند، بلکه امکان گسترش اراضی زیر کشت و توسعه کشاورزی مکانیزه را فراهم ساخت. امروزه تراکتور به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان ماشین‌آلات کشاورزی، نقشی فراتر از یک وسیله دارد و در واقع قلب تپنده زنجیره تولید محصولات غذایی جهان به‌شمار می‌آید.
جایگاه جهانی صنعت تراکتورسازی
در حال‌حاضر، صنعت تراکتورسازی جهان یکی از بخش‌های بزرگ و استراتژیک حوزه ماشین‌آلات کشاورزی است. ارزش بازار جهانی تراکتور در سال‌های اخیر به بیش از ۷۰ میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان دهه جاری رشد قابل‌توجهی را تجربه کند. این رشد ناشی از افزایش جمعیت جهانی، نیاز روزافزون به تولید غذای بیشتر، فشار بر منابع محدود خاک و آب و همچنین تغییرات اقلیمی است که کشورها را به سمت کشاورزی هوشمند و بهره‌وری بالاتر سوق می‌دهد.
بزرگ‌ترین تولیدکنندگان تراکتور در دنیا شامل شرکت‌های آمریکایی مانند جان دیر، برندهای اروپایی همچون فِندت، کلاس و نیوهلند و غول‌های آسیایی نظیر ماهیندرا هند و کوبوتای ژاپن هستند. این شرکت‌ها نه‌تنها بازار داخلی خود را پوشش می‌دهند بلکه صادرات گسترده‌ای به کشورهای در حال توسعه دارند. رقابت جهانی در این صنعت بیشتر حول محور فناوری‌های نوین، به‌ویژه تراکتورهای خودران و برقی، متمرکز شده است.
تحولات فناورانه در صنعت تراکتور
یکی از مهم‌ترین روندهای جهانی در حوزه تراکتورسازی، حرکت به سمت دیجیتالی‌سازی و خودکارسازی است. تراکتورهای امروزی مجهز به سامانه‌های موقعیت‌یاب دقیق، سنسورهای هوشمند و نرم‌افزارهای تحلیل داده هستند که امکان کشاورزی دقیق را فراهم می‌سازند. این فناوری‌ها به کشاورزان اجازه می‌دهد مصرف آب، کود و سموم را به حداقل برسانند و در عین حال عملکرد محصولات را افزایش دهند.
از سوی دیگر، بحران انرژی و فشارهای زیست‌محیطی موجب شده شرکت‌های بزرگ به سمت تراکتورهای برقی و هیبریدی حرکت کنند. کوبوتا و جان دیر نمونه‌هایی از تراکتورهای الکتریکی را معرفی کرده‌اند که در کنار کاهش آلایندگی، هزینه‌های عملیاتی را نیز کاهش می‌دهد. در کنار این، تراکتورهای خودران که بدون نیاز به حضور راننده فعالیت می‌کنند، در برخی مزارع پیشرفته جهان مورد استفاده قرار گرفته و آینده‌ای متفاوت برای کشاورزی ترسیم کرده‌اند.
تراکتورسازی در کشورهای در حال توسعه
در کشورهای در حال توسعه، تراکتور همچنان نقش کلیدی در گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی مکانیزه دارد. به‌ویژه در هند، چین و کشورهای آفریقایی، استفاده از تراکتور به‌عنوان نماد توسعه روستایی شناخته می‌شود. هند با برند ماهیندرا به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان تراکتور در جهان تبدیل شده است.
این کشور با تولید میلیون‌ها دستگاه در سال توانسته نیاز داخلی و بسیاری از بازارهای آسیایی و آفریقایی را تامین کند. در چین نیز ده‌ها شرکت در حوزه تراکتورسازی فعالیت دارند و با حمایت‌های دولتی، تولیدات متنوعی از تراکتورهای کوچک تا سنگین را عرضه می‌کنند.
وضعیت تراکتورسازی در ایران
ایران به‌عنوان کشوری با پیشینه کشاورزی غنی و نیاز گسترده به توسعه مکانیزاسیون، از دهه ۱۳۴۰ وارد عرصه تولید تراکتور شد. تاسیس شرکت تراکتورسازی ایران در تبریز نقطه آغاز این صنعت بود و این شرکت توانست طی سال‌های بعد، نقش مهمی در خودکفایی کشور ایفا کند. تراکتورسازی تبریز نه‌تنها توانست مدل‌های متنوعی از تراکتورهای سبک و سنگین را تولید کند بلکه با صادرات به کشورهای منطقه، نام ایران را در بازار جهانی مطرح ساخت.
با این حال، صنعت تراکتورسازی ایران نیز همچون دیگر بخش‌های صنعتی با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است. محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، وابستگی به واردات برخی قطعات کلیدی، فرسودگی بخشی از خطوط تولید و نیاز به نوسازی فناوری، موانعی بوده‌اند که رشد این صنعت را کند کرده‌اند. در کنار این، تغییرات قیمت ارز و ناپایداری بازار داخلی نیز تاثیر مستقیمی بر میزان تولید و فروش تراکتور در کشور گذاشته است.
نقش تراکتور در کشاورزی ایران
در ایران، تراکتور مهم‌ترین ماشین کشاورزی محسوب می‌شود. با توجه به گستردگی اراضی کشاورزی و تنوع اقلیمی، نیاز به تراکتورهای گوناگون از سبک و باغی تا سنگین و زراعی وجود دارد. بسیاری از عملیات کشاورزی بدون تراکتور امکان‌پذیر نیست و به همین دلیل تقاضا برای آن همواره بالا بوده است. طبق آمار، بخش عمده‌ای از تراکتورهای در حال کار در ایران تولید شرکت تراکتورسازی تبریز است، اما در سال‌های اخیر واردات تراکتورهای خارجی نیز افزایش یافته است.
یکی از مشکلات جدی در این حوزه، کمبود تراکتورهای نو در مقابل نیاز رو به رشد کشاورزان است. صف‌های طولانی برای دریافت تراکتور و بازار دست دوم پررونق نشان می‌دهد که عرضه داخلی پاسخگوی تقاضا نیست. این مساله نه‌تنها کشاورزان را متضرر می‌کند بلکه روند مکانیزاسیون را نیز کند می‌سازد.
صادرات تراکتور ایرانی
یکی از نقاط قوت صنعت تراکتورسازی ایران، توانایی در صادرات به کشورهای منطقه و حتی فراتر از آن است. تراکتورهای ایرانی به دلیل قیمت مناسب و سادگی تعمیرات، در کشورهایی همچون عراق، افغانستان، آذربایجان و برخی کشورهای آفریقایی بازار قابل‌توجهی پیدا کرده‌اند. این صادرات علاوه بر ارزآوری، به تثبیت جایگاه ایران در بازار جهانی کمک کرده است. با این حال، برای گسترش صادرات، نیاز به ارتقای فناوری و بهبود کیفیت محصولات بیش از پیش احساس می‌شود.
آینده تراکتورسازی در ایران و جهان
آینده صنعت تراکتورسازی را باید در پیوند میان فناوری و کشاورزی جست‌وجو کرد. در جهان، روند به سمت تراکتورهای هوشمند، برقی و خودران است و کشورهایی که بتوانند زودتر این فناوری‌ها را بومی‌سازی کنند، دست بالا را خواهند داشت. در ایران نیز اگرچه هنوز فاصله زیادی با این تحولات وجود دارد، اما ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای حرکت به این سمت دیده می‌شود.
همکاری‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و نوسازی خطوط تولید می‌تواند راهگشای این مسیر باشد. همچنین توجه به نیازهای واقعی کشاورزان، ارائه تسهیلات برای خرید تراکتور و طراحی مدل‌هایی متناسب با شرایط اقلیمی ایران، از الزامات توسعه این صنعت است.
اگر ایران بتواند ضمن رفع موانع، به سمت تولید تراکتورهای مدرن حرکت کند، نه‌تنها نیاز داخلی را پوشش خواهد داد بلکه می‌تواند سهم بیشتری از بازار منطقه را به دست آورد.
تراکتور امروز فراتر از یک ماشین کشاورزی ساده، به نمادی از توسعه پایدار و امنیت غذایی در جهان تبدیل شده است. از آمریکا و اروپا تا آسیا و آفریقا، هیچ کشوری نمی‌تواند بدون تراکتور کشاورزی مدرن و کارآمد داشته باشد.
در ایران نیز با وجود مشکلات و محدودیت‌ها، صنعت تراکتورسازی همچنان جایگاه مهمی در اقتصاد و کشاورزی دارد و توانسته با تولید و صادرات، بخشی از نیاز کشور و منطقه را تامین کند. آینده این صنعت وابسته به توانایی در همگامی با تحولات جهانی است؛ تحولی که در آن تراکتورهای هوشمند، برقی و خودران نقشی اساسی در تامین غذای جمعیت رو به رشد زمین خواهند داشت.
