جهان در حال عبور از دوران خودروهای پرمصرف بنزینی به سمت وسایل‌نقلیه پاک‌تر، کم‌مصرف‌تر و هم‌سوتر با محیط‌زیست است. درحالی که کشورهای پیشرو با اجرای سیاست‌های سخت‌گیرانه و حمایت‌های گسترده، سهم خودروهای هیبریدی و برقی را در ناوگان خود بالا می‌برند، ایران همچنان درگیر چالش‌های سنتی صنعت‌خودرو است؛ از مشکلات مزمن در حوزه کیفیت و مصرف سوخت گرفته تا وابستگی به واردات بنزین و فشارهای محیط‌زیستی ناشی از تردد خودروهای فرسوده. در این شرایط، پرسش کلیدی این است: اگر کشور به استاندارد جهانی در سهم خودروهای هیبریدی برسد، چه اتفاقی در اقتصاد، محیط‌زیست و آینده صنعت خودرو رخ خواهد داد؟
روند جهانی گذار به خودروهای هیبریدی
طی یک دهه اخیر، سیاست‌های بین‌المللی مقابله با تغییرات اقلیمی، خودروسازان بزرگ دنیا را وادار کرده تا به سمت تولید انبوه خودروهای کم‌مصرف حرکت کنند. اتحادیه اروپا برنامه‌ریزی کرده تا از سال ۲۰۳۵ فروش خودروهای کاملا بنزینی متوقف شود. در ایالات‌متحده، دولت بایدن بسته‌های تشویقی سنگینی برای توسعه زیرساخت و حمایت از خریداران خودروهای برقی و هیبریدی در نظر گرفته است. چین نیز که اکنون بزرگ‌ترین بازار خودروهای پاک است، سهم خودروهای هیبریدی و برقی را به‌سرعت در حال افزایش دارد و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۴۰ درصد ناوگان آن‌ها هیبریدی یا برقی باشد.
در همین مسیر، سازمان‌های بین‌المللی استانداردهایی وضع کرده‌اند که شامل کاهش میانگین مصرف سوخت خودروها، کاهش آلایندگی دی‌اکسیدکربن و افزایش بهره‌وری انرژی است. بسیاری از کشورها با اعمال مالیات سنگین بر خودروهای پرمصرف و ارائه یارانه برای خرید خودروهای هیبریدی، گذار به این فناوری را تسریع کرده‌اند.
وضعیت ایران؛ فاصله تا استاندارد جهانی
در کشور، مصرف سوخت خودروها به‌طور میانگین بالاتر از استاندارد جهانی است. درحالی که خودروهای هیبریدی می‌توانند مصرف را بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش دهند، سهم این خودروها در ایران هنوز بسیار ناچیز است. چندین‌بار بحث واردات خودروهای هیبریدی مطرح شد، اما به‌دلیل موانع تعرفه‌ای، محدودیت ارزی و سیاست‌های متناقض، این طرح‌ها به‌نتیجه نرسیدند. از سوی دیگر، تولید داخلی نیز به دلیل کمبود فناوری و سرمایه‌گذاری جدی، نتوانسته سهم قابل توجهی به هیبریدی‌ها اختصاص دهد.
بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، اگر کشوری مانند کشور ما بخواهد به میانگین جهانی برسد، باید حداقل ۲۰ تا ۳۰ درصد ناوگان خودروهای در حال تردد خود را ظرف یک دهه آینده به هیبریدی تبدیل کند. درحال حاضر این سهم در کشور ما کمتر از یک درصد است؛ فاصله‌ای که نشان‌دهنده عقب‌ماندگی جدی و نیاز فوری به بازنگری در سیاست‌هاست.
مزایای اقتصادی؛ صرفه‌جویی در سوخت و کاهش وابستگی به بنزین
یکی از مهم‌ترین مزایای توسعه خودروهای هیبریدی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت است. برآوردها نشان می‌دهد اگر تنها ۲۰ درصد از خودروهای کشور هیبریدی شوند، سالانه بیش از ۵ میلیارد لیتر بنزین صرفه‌جویی خواهد شد. با احتساب قیمت جهانی سوخت، این میزان صرفه‌جویی معادل میلیاردها دلار کاهش هزینه ارزی برای کشور خواهد بود. همچنین با کاهش مصرف سوخت، وابستگی به واردات بنزین یا هزینه‌های سنگین یارانه‌ای کمتر می‌شود و فشار بر منابع بودجه‌ای دولت کاهش می‌یابد.
اثرات زیست‌محیطی؛ کاهش آلودگی هوا و سلامت عمومی
کشور ما به‌ویژه در کلان‌شهرهایی چون تهران، مشهد و اصفهان، سالانه با بحران آلودگی هوا مواجه است؛ بحرانی که منجر به تعطیلی مدارس، افزایش هزینه‌های درمانی و کاهش بهره‌وری اقتصادی می‌شود. خودروهای هیبریدی با کاهش مصرف و آلایندگی، می‌توانند تا ۳۰ درصد از انتشار گازهای مضر بکاهند. اگر ایران به میانگین جهانی برسد، سالانه میلیون‌ها تن دی‌اکسیدکربن کمتر وارد جو خواهد شد. این موضوع نه تنها برای سلامت عمومی جامعه حیاتی است، بلکه در جایگاه بین‌المللی ایران در زمینه تعهدات زیست‌محیطی نیز اهمیت دارد.
فرصت‌های صنعتی و اشتغال
گذار به خودروهای هیبریدی صرفا یک تغییر مصرفی نیست، بلکه فرصتی برای صنعت داخلی محسوب می‌شود. سرمایه‌گذاری در خطوط تولید باتری، موتورهای برقی و فناوری‌های مدیریت انرژی می‌تواند هزاران شغل جدید ایجاد کند. همچنین ورود به زنجیره جهانی تولید قطعات هیبریدی می‌تواند جایگاه صنعت خودروسازی ایران را از یک مونتاژکار سنتی به یک بازیگر فناور ارتقا دهد.
موانع و چالش‌ها
البته مسیر رسیدن به استاندارد جهانی بدون مانع نیست. سه چالش اصلی عبارت‌اند از:
کمبود سرمایه‌گذاری و فناوری: تولید خودروهای هیبریدی نیازمند فناوری پیچیده در زمینه باتری و سیستم‌های مدیریت انرژی است که در ایران هنوز در مراحل اولیه است.
سیاست‌های متناقض دولتی: یک روز واردات هیبریدی‌ها آزاد شده و روز دیگر با تعرفه‌های سنگین محدود می‌شود. این بی‌ثباتی سرمایه‌گذاران را سردرگم می‌کند.
زیرساخت ناکافی: حتی اگر هیبریدی‌ها نسبت به خودروهای برقی کمتر به ایستگاه شارژ نیاز داشته باشند، باز هم نیازمند شبکه خدمات پس از فروش و قطعات یدکی تخصصی هستند که در کشور ما هنوز توسعه نیافته است.
اگر بازار خودرو کشور به استاندارد جهانی برسد چه اتفاقی در اقتصاد، محیط‌زیست و آینده صنعت خودرو رخ خواهد داد؟
حال تصور کنیم که کشور ما بتواند ظرف 10 سال آینده به میانگین جهانی برسد و حدود ۳۰ درصد ناوگان خودروها هیبریدی شود. پیامدهای آن به شرح زیر خواهد بود:
صرفه‌جویی ارزی سالانه میلیاردی در واردات سوخت یا یارانه انرژی
کاهش محسوس آلودگی هوا در کلان‌شهرها و بهبود سلامت عمومی
افزایش بهره‌وری اقتصادی از طریق کاهش تعطیلات ناشی از آلودگی و کاهش هزینه‌های درمانی
ایجاد فرصت‌های صنعتی و اشتغال گسترده در حوزه باتری و فناوری‌های نو
ارتقای جایگاه ایران در مذاکرات و تعهدات بین‌المللی زیست‌محیطی
جهان به‌سرعت در حال تغییر است و صنعت خودرو نیز از این قاعده مستثنی نیست. آینده متعلق به خودروهای کم‌مصرف، هیبریدی و برقی است. ایران اگر بخواهد عقب‌ماندگی خود را جبران کند و از فشارهای اقتصادی و زیست‌محیطی بکاهد، باید سهم خودروهای هیبریدی را به‌طور جدی افزایش دهد. این مسیر اگرچه دشوار و پرچالش است، اما دستاوردهای آن برای اقتصاد، محیط‌زیست و سلامت جامعه آن‌قدر بزرگ است که هیچ جایگزین دیگری نمی‌تواند آن را جبران کند. به بیان ساده: اگر ایران به استاندارد جهانی برسد، برنده اصلی نه فقط صنعت‌خودرو، که کل جامعه و اقتصاد خواهد بود.
