صنعت خودرو ایران در گرداب کمبود نقدینگی، مطالبات معوق قطعه‌سازان و سایه سنگین تحریم‌ها گرفتار شده است؛ چرخه‌ای فرساینده که رمق تولید را گرفته و امید به توسعه را کمرنگ کرده است. نبود منابع مالی مطمئن، گسست ارتباط با بازارهای جهانی و دشواری تامین مواد اولیه، چرخ رقابت را کند کرده‌اند. هم‌زمان، ضعف آموزش‌های فنی، فقدان مراکز تربیت نیروی ماهر، قطعی‌های طولانی برق و قیمت‌گذاری دستوری، فشار مضاعفی بر پیکر تولید وارد می‌کنند. مشکلاتی که، مجموعه‌شان، چشم‌انداز صنعتی کشور را مبهم کرده‌اند.
نبود آموزش فنی موثر؛ چالش پایه‌ای صنعت
سیامک مقتدری، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور، در پاسخ به پرسشی درباره ارتباط صنعت با مراکز علمی و آموزشی در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» بیان داشت: «دانشگاه‌های ما هر سال با ظرفیت بالا اقدام به جذب دانشجو می‌کنند، اما پرسش اصلی این است: با توجه به فضای مدرک‌گرایی حاکم، آیا خروجی این دانشگاه‌ها پس از فارغ‌التحصیلی، برای صنعت قابل استفاده‌اند؟ امروز کشور از نظر تعداد نیروهای دانشگاهی کمبود ندارد، اما این نیروها بیشتر آموزش نظری دیده‌اند و کمتر با مهارت‌های واقعی مورد نیاز بخش تولید و صنعت آشنا هستند. صنعت به افرادی نیاز دارد که علاوه بر دانش، توانایی کار عملی و حضور موثر در محیط صنعتی را داشته باشند.»
این مقام صنفی با تاکید بر ضعف جدی در آموزش‌های فنی و مهارتی، اظهار کرد: «اساسی‌ترین مشکل ما در حوزه نیروی انسانی، کمبود آموزش‌های حرفه‌ای برای تربیت تکنسین‌ها و کارگران ماهر است. در آموزشگاه‌های کشور تا چه اندازه مهارت‌های مورد نیاز صنعت به‌صورت کاربردی آموزش داده می‌شود؟ تقریبا هیچ. امروز اگر کسی بخواهد دوره تخصصی قالب‌سازی بگذراند، باید بپرسیم در کدام مرکز می‌تواند چنین آموزشی را پیدا کند؟ یا یک برقکار صنعتی تا چه حد در دوره‌های آموزشی، مهارت عملی و تخصصی مرتبط با کار خود را فرا می‌گیرد؟ پاسخ روشن است؛ آموزش هدفمند و موثر در این زمینه‌ها یا وجود ندارد، یا بسیار محدود است و همین مساله یکی از چالش‌های اصلی صنعت کشور محسوب می‌شود.»
مقتدری ادامه داد: «میان نیروهای مهندسی و نیروهای غیرماهر، ما بیش از هر چیز به افرادی نیاز داریم که دست‌به‌آچار باشند و توانایی کار عملی داشته باشند؛ کسانی که بتوانند دستگاه را بشناسند و آن را تعمیر کنند. فرض کنید تصمیم بگیریم یک تعمیرکار لیفتراک استخدام کنیم، کدام آموزشگاه را می‌توان یافت که چنین مهارتی را به‌صورت تخصصی آموزش دهد؟ واقعیت این است که هیچ‌جا. در نهایت مجبور می‌شویم افراد را وارد محیط کار کنیم تا با آزمون و خطا و البته صرف هزینه‌های سنگین، این مهارت‌ها را بیاموزند؛ روشی که برای صنعتی شدن کشور کارآمد نیست و بهره‌وری را کاهش می‌دهد.»
موانع متعدد؛ از تامین اجتماعی تا دشواری تولید
مقتدری درباره نحوه ارتباط صنعت با هنرستان‌های صنعتی نیز بیان داشت: «در عمل، خروجی موثری از هنرستان‌های صنعتی برای کارخانه‌ها نداریم و این مساله یکی از مشکلات بنیادی کشور است. من در سفر به چین مشاهده کردم که در آن‌جا افراد به‌صورت سازمان‌یافته آموزش می‌بینند، از حمایت برخوردار هستند، کلاس‌ها و کارگاه‌های تخصصی فعال دارند، اما در کشور ما چنین ساختار آموزشی و حمایتی وجود ندارد.»
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با تاکید بر کمبود زیرساخت‌های آموزشی برای صنعت، اضافه کرد: «اگر تحقیق کنید چند آموزشگاه تربیت قالب‌ساز در کشور داریم؟ خواهید دید که چنین آموزشی وجود ندارد. اکثر افراد مهارت‌ها را با آزمون و خطا و از طریق همان شیوه سنتی اوستا - شاگردی یاد می‌گیرند که برای فعالیت صنعتی مناسب نیست.»
این مقام صنفی همچنین ادامه داد: «این فقط یکی از گوشه‌های مشکلات ماست. تصور کنید در یک کشور صنعتی که خودروساز است، ۶۶ ساعت برق قطع شود؛ آیا چنین وضعیتی را در هیچ جای دنیا دیده‌اید؟ کدام کشور دارای صنعت خودروسازی، با چنین معضلی روبه‌روست؟ یک نمونه نشان بدهید که برق نداشته باشد، اما خودروهای باکیفیت تولید کند. این موضوعات را کسی مطرح نمی‌کند، کسی درباره‌شان صحبت نمی‌کند، در حالی‌که درد ما در صنعت خیلی زیاد است.»
وی افزود: «علاوه بر تمام مشکلاتی که پیش‌تر اشاره شد، کافی است بررسی کنید و ببینید سازمان تامین اجتماعی چطور با تولیدکننده رفتار می‌کند؟ در هر بخش که وارد شوید، با مانع و مشکل مواجه هستیم. از سوی دیگر، مردم انتظار دارند ـ و حق مسلم‌شان نیز هست ـ که بپرسند چرا باید خودرویی سوار شوند که کیفیت مطلوب ندارد؟ مطالبه برای خودرو باکیفیت منطقی و به‌جا است، اما پرسش اصلی این است که آیا شرایط لازم برای تولید چنین خودرویی در کشور فراهم شده؟»
مقتدری تاکید کرد: «در کجای دنیا قیمت را به‌صورت دستوری تعیین می‌کنند؟ در همه کشورها، این عرضه و تقاضا است که قیمت را مشخص می‌کند. در کجای دنیا با چنین سطحی از تحریم روبه‌رو هستند که ما تجربه می‌کنیم؟ لازم است این مسائل را دید و واقع‌بینانه در نظر گرفت. وضعیت فعلی ما شبیه بیماری است که به بیمارستان مجهز مراجعه می‌کند، اما نه پزشک دارد، نه دارو و نه تجهیزات. در چنین شرایطی، پزشک چه کاری می‌تواند انجام دهد؟ نمی‌تواند معجزه کند؛ نهایتا فقط یک مُسکن می‌دهد تا درد را کمی کاهش دهد. اما درمان واقعی نیازمند تجهیزات و امکانات است و متاسفانه این امکانات در کشور ما بسیار محدود است؛ نمی‌گویم وجود ندارد، اما اندک است.»
بدون ارتباط جهانی، توسعه صنعتی ممکن نیست
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور، با انتقاد از این‌که برخی رسانه‌ها به جای شفاف‌سازی و ارائه راهکار، تنها به طرح یک‌سویه مسائل بسنده می‌کنند، گفت: «متاسفانه بسیاری از رسانه‌ها به جای تحلیل درست و ارائه راه‌حل، فقط سعی می‌کنند مطالبی منتشر کنند که برای مخاطب خوشایند باشد. در واقع، به جای این‌که واقعیت‌های صنعت را بررسی کنند، یک‌طرفه و احساسی به مسائل نگاه می‌کنند. برای نمونه، همیشه گفته می‌شود قیمت خودرو در خارج از کشور فلان مبلغ است و در ایران این‌قدر. بنابراین اگر معتقدید باید بازار آزاد باشد، بیایید بازار را آزاد کنید. اما سوال این است: آیا ما واقعا ارز کافی برای واردات خودرو داریم؟ اگر چنین امکانی وجود دارد، بفرمایید وارد کنید و ببینید نتیجه چه می‌شود.»
وی اضافه کرد: « میانگین قیمت خودرو در خارج از کشور، نه دست دوم بلکه نو، حدود ۳۰ هزار دلار اعلام شده است. فرض کنید حتی ۱۵ هزار دلار؛ با نرخ فعلی ارز، چنین خودرویی حدود 2میلیارد تومان می‌شود. حالا اگر بگوییم گمرک نه 100درصد بلکه ۴۰ درصد حقوق ورودی بگیرد، ببینید قیمت تمام‌شده‌اش چقدر می‌شود؟ آن واردکننده هم طبیعتا باید سودی داشته باشد. در نهایت، خودرویی معادل خودروهای داخلی ما حدود 2 تا 3میلیارد تومان وارد کشور می‌شود. حالا بحث اشتغال کارگر را کنار بگذاریم، آیا اصلا چنین ارز و منابعی در اختیار داریم؟ خیر.»
مقتدری ادامه داد: «حتی اگر امکان واردات هم داشته باشیم، با این قیمت‌ها چه فایده‌ای دارد؟ ما باید به جای حذف مساله، آن را اصلاح کنیم. بله، کیفیت پایین است، اما چرا پایین است؟ چون با دنیا ارتباط نداریم. چه کشوری را سراغ دارید که در انزوا بتواند کیفیت محصولاتش را ارتقا دهد؟ بعد از برجام شرکت‌های خارجی آماده همکاری بودند و ما مذاکره می‌کردیم تا انتقال فناوری انجام شود، اما اکنون هیچ‌کس همکاری نمی‌کند؛ نه بانک وام می‌دهد، نه ارتباط خارجی داریم، نه گمرک ترخیص را آسان می‌کند. همه این‌ها مستقیما روی کیفیت تاثیر دارد.»
این مقام صنفی در پاسخ به پرسشی درباره اظهار نظرهای نابه‌جا درباره صنعت خودرو نیز تاکید کرد: «این‌که کسی بیاید و بگوید مثلا پراید کیلویی چند؟ یا باید خودرویی با قیمت واقعی حدود یک میلیارد تومان را با ۵۰۰ میلیون تومان عرضه کرد، طبیعی است که مردم خوششان بیاید و استقبال کنند؛ اما سوال اصلی این است که آیا پشت چنین صحبت‌هایی، کار کارشناسی وجود دارد؟ قطعا خیر. این نوع شعارها در عمل شدنی نیست. مشکل اساسی این‌جاست که بسیاری از رسانه‌ها به جای بیان واقعیت‌های پیچیده و دشوار صنعت، به دنبال موج‌سازی و جلب رضایت مخاطب هستند و همین موضوع باعث می‌شود مسائل اصلی و ریشه‌ای صنعت خودرو نادیده گرفته شود.»
بدون تغییر، معجزه‌ای رخ نمی‌دهد
مقتدری به مشکلات نظام بانکی نیز اشاره کرد و گفت: «الان مثلا شما ببینید بانک‌ها چه شرایطی دارند؛ نمی‌توان از آنها وام گرفت. در کشورهای صنعتی، تولیدکننده با نرخ‌های پایین وام بلندمدت می‌گیرد، طرحش را ارائه می‌دهد، دستگاه می‌خرد و تولید می‌کند. آیا ما چنین امکاناتی داریم؟ به هیچ وجه. خب، وقتی چنین محدودیت‌هایی وجود دارد، مگر می‌شود معجزه کرد؟ اگر کسی می‌داند باید چه کرد، راه‌حل ارائه دهند.»
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور ادامه داد: «بیان مشکل کاری ندارد، راهکار دادن سخت است. حالا شما می‌گویید این مشکلات سال‌هاست تکرار می‌شوند؛ درست است، اما وقتی مساله مزمن است، نباید فراموش شود. مثلا در حوزه محیط‌زیست، بارها از بحران آب گفته شده است، یا درباره ترافیک بارها هشدار داده شده است؛ اما چون حل نشده، طبیعی است دوباره مطرح شود. این‌که موضوع تکراری است، دلیل نمی‌شود دیگر درباره‌اش صحبت نکنیم.»
مقتدری در توضیح علت تکرار انتقادات گفت: «اگر امروز هم همان حرف پنج سال قبل را تکرار می‌کنم، برای این است که مشکلات هنوز پابرجاست؛ برای مثال ما همچنان مشکل تامین منابع مالی داریم، همچنان مراودات بین‌المللی نداریم، سیستم آموزشی ما هنوز نیروی مورد نیاز صنعت را تربیت نمی‌کند، هنوز نمی‌توانیم تکنسین ماهر پرورش دهیم. آیا نباید درباره‌شان حرف بزنیم؟»
وی تاکید کرد: «بگویید سیستم آموزشی ما کارگر ماهر را دقیقا کجا تربیت می‌کند؟ اگر چنین مرکزی وجود دارد، من از فردا پنجاه نفر از نیروهایم را به آن‌جا می‌فرستم. این حرف شوخی نیست؛ چون واقعا هیچ مرکز موثر و تخصصی برای آموزش نیروی فنی وجود ندارد. تا زمانی که این ضعفِ اساسی در ساختار آموزشی کشور برطرف نشود، هیچ‌یک از مشکلات اصلی صنعت حل نخواهد شد.»
