«فرونشست» اما پدیده تازه‌شناخته‌شده‌ای درپایتخت نیست. بسیاری نام آن را بارها از زبان کارشناس‌های عمران شنیده‌اند. این اتفاق که به‌زعم بسیاری می‌تواند باعث ایجاد لرزه درشهر کوهپایه‌ای تهران شود، در ایستگاه‌های مترو شهر بیش از هر جایی خودنمایی می‌کند. اما آیا فرونشست تهدیدکننده همه ایستگاه‌های مترو شهر است و کدام ایستگاه‌ها بیشتر درمعرض خطر هستند؟ یک استاد دانشگاه دررشته عمران به این سوال پاسخ می‌دهد.
فروچاله یا فرونشست؟
امیر ساعدی داریان، استاد عمران دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با «دنیای خودرو»، در ابتدا به‌تشریح تفاوت فرونشست و فروچاله می‌پردازد و می‌گوید: «بسیاری از ما فرونشست را با فروچاله اشتباه می‌گیریم؛ درصورتی که این دو باهم متفاوت هستند. پدیده فرونشست درتعریف کلی یعنی حرکت قائم زمین به‌صورت تدریجی به‌سمت پایین درمقیاس و ابعاد بزرگ؛ درصورتی‌که فروچاله یعنی حرکت قائم زمین به‌سمت پایین درابعاد کوچک و درزمان بسیار کم.»
وی تاکید می‌کند: «باتوجه به‌این تعریف وقتی ما هرصبح، درخیابان‌های میرداماد و شریعتی، چاله‌هایی بزرگ را مشاهده می‌کنیم این پدیده، فروچاله است و با فرونشست متفاوت است. فرونشست اکنون دردشت‌های ورامین در استان تهران وجود دارد و اینکه مشاهده کنیم در ابعاد چندده کیلومتری، زمین پایین رفته باشد.»
به‌گفته این کارشناس شهری، یکی از مهم‌ترین مسائلی که باعث ایجاد پدیده فرونشست می‌شود، آب است.
فرونشت تهدیدی برای مترو؟
این کارشناس شهری اما درخصوص احداث مترو و میزان خطرپذیری آن در برابر بحران فرونشست درشهر می‌گوید: «واقعیت اینجاست که برای احداث یک ایستگاه مترو باید یک شفت قائم حفر شود. به‌عبارت دیگر حفر یک استوانه قائم با عمق ۲۰ تا ۲۵ متری در زمین. این شفت‌های قائم اما توسط حفره‌های افقی درداخل زمین به هم متصل می‌شوند.»
وی تاکید می‌کند: «مشکل اصلی در ایستگاه مترو که باعث فرونشست می‌شود، همین حفر شفت قائم است. باتوجه به‌اینکه زیر زمین مسیر حرکت آب وجود دارد، این استوانه قائم مسیر حرکت آب را قطع می‌کند. در بسیاری مواقع به‌دلیل سهل‌انگاری پیمانکار و مشاور مسیر جایگزینی برای آبی که مسیر اصلی خود را قطع کرده است، فراهم نمی‌شود. همین اتفاق باعث آب‌خوردگی می‌شود و از داخل موجب شسته شدن خاک شده و ما نشست زمین در منطقه را مشاهده خواهیم کرد.»
کدام ایستگاه‌ها بحرانی‌تر هستند؟
این استاد دانشگاه اما درباره ایستگاه‌های مترو که بیشتر درمعرض نشست زمین قرار دارند، می‌گوید: «ایستگاه میدان تجریش درحقیقت یک قسمتی با تراز پایین نسبت به اطراف است.
این یعنی آبی که از کوه‌های دربند سرچشمه می‌گیرد به‌سمت میدان تجریش حرکت می‌کند. پس میدان قدس عملا یکی از نقاط بحرانی است که آب زیر آن جریان دارد و ما در آن نقطه شفت قائم حفر کردیم و مسیر مناسبی هم برای جاری و ساری شدن آب درآن فراهم نکردیم.»
این متخصص سازه و عمران همچنین ادامه می‌دهد: « از نقاط دیگری که شرایط نامناسبی دارد، ایستگاه مترو قیام است. اطراف این منطقه هم نسبت به‌سایر مناطق پست‌تر است و جریان آب هم در این منطقه وجود دارد.»
وی همچنین با اشاره به‌ایستگاه مترو میدان امام‌خمینی(ره) درشهر تهران تاکید می‌کند: «فرونشست اکنون دراطراف ایستگاه مترو میدان امام‌خمینی(ره) هم وجود دارد. این نکات مختص به‌زمان‌حال نیست و از زمانی که فرآیند احداث ایستگاه مترو آغاز شده بود، بحث نشست زمین هم مطرح بوده است، اما به‌دلیل اینکه مساله تازه‌ای بود و مصداقش درکشور وجود نداشت، مسئولان و پیمانکاران به‌آن بی‌توجه بودند.»
ایستگاه‌های تازه دور از بحران نیستند
داریان درپاسخ به‌این پرسش که آیا ایستگاه‌های تازه‌تاسیس‌شده مترو هم درمعرض آسیب فرونشست هستند یا نه، می‌گوید: «هر منطقه‌ای که دخل و تصرفی درخاک آن صورت گرفته باشد یا پتانسیل حرکت آب در آن دیده شود، احتمال فرونشست در آن وجود دارد؛ از شمال تا جنوب تهران.»
وی تاکید کرد: «به‌عبارت دیگر تمام ایستگاه‌های مترو تهران می‌توانند درمعرض آسیب باشند، اما هرمنطقه‌ای که خاک سفت‌تر و مقاوم‌تری داشته باشد یا کمتر درمسیر آب یا فاضلاب باشد، احتمال فرونشست در آن کمتر است.»
چه‌کنیم تا آسیب‌ها کم شود؟
این کارشناس شهری همچنین درپاسخ به‌این پرسش که آیا اکنون امکان ایمن کردن ایستگاه‌های مترو وجود دارد یا نه نیز می‌گوید: «ما درکشور، از علم روز عمرانی دنیا عقب نیستیم و همه مشکلات برای ما راه‌حل دارد؛ اما فراموش نکنیم همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. یعنی جانمایی مناسب ایستگاه‌های مترو اهمیت بیشتری دارد. اما اگر اصراری براحداث یک ایستگاه وجود دارد، استفاده از ابزار آلات مناسب و روش‌های به‌روز مانند میکرو پایلینگ حین انجام کار می‌تواند از آسیب فرونشست خودداری کند.»
وی درپایان اضافه کرد: «همان‌طور که اشاره کردیم بحث فرونشست دفعتی نیست و اثر این بحران ممکن است در سال‌های دور دیده شود. اما به‌طور کلی می‌توان گفت فرونشست مرگ و خطر خاموش تهران است و رفع آن هم تنها به‌دست شهرداری و سازمان آب نیست و مساله‌ای است که برای حل آن باید از سایر نهادهای مرتبط هم کمک گرفت.»
این کارشناس شهری همچنین معتقد است بحران فرونشست که در مناطق جنوبی و جنوب‌غربی پایتخت به‌مرحله هشدار رسیده و به مناطق شمال و مرکز پایتخت هم می‌رسد، پدیده‌ای است که احتمال لرزه را هم بالا می‌برد و باید هرچه‌سریع‌تر برای حل آن به‌فکر راهکار بود.
