به گزارش «اخبار خودرو»،شبکه مترو حالا مهمان دستکم چند شهر ایران است. البته شبکه مترو را دیگر کمتر کسی صرفا به عنوان ترکیبی از واگنها، ریلها و صندلیها میشناسد. به عبارتی، مترو حالا مجموعهای از خُردهفرهنگها را هم با خود به همراه آورده است: اینکه تا رسیدن به مسیر چند صفحه کتاب بخوانی؛ وقتی نگاهت به صفحه گوشی دیگری میافتد، کنجکاوی را کنار بگذاری یا اینکه حریم افراد را به رسمیت بشناسی. اما داستان گره خوردن «فرهنگ و مترو» میتواند ابعاد دیگری هم داشته باشد؛ از زیباسازی ایستگاههای مترو گرفته تا اجرای طرحهای فرهنگی در این ایستگاهها.
اکنون برخی کلانشهرهای ایران مانند مشهد، اصفهان و شیراز مترو دارند، اما عمر شبکه مترو در ایران بسیار کم است. درواقع، به غیر از اهالی تهران و کرج (که کمی بیشاز دو دهه است که متروسواری را تجربه کردهاند) شهروندان سایر شهرهای ایران چندان سابقهای از حضور مترو در زندگی روزمرهشان را به یاد ندارند. به این ترتیب، سخن گفتن از نقش تبلیغات (چه تجاری و چه غیرتجاری) در شبکه مترو شهرهای ایران شاید موضوعی چندان همهگیر نباشد. با این همه، شرکتهای مترو در شهرهای مختلف معاونتهای فرهنگی دارند که متولی فرهنگسازی در شهرهای زیرزمینی ایران هستند. اما این فرهنگسازی چه شکل و شمایلی دارد و چه آیندهای برای آن متصور است؟
از زیبایی بصری تا آشنایی با کتاب و هنر
سال گذشته، ایستگاه مترو «وکیلالرعایا» در شیراز بهعنوان نخستین ایستگاه مترو در ایران که با معماری داخلی ایرانی طراحی شده بود، افتتاح شد. مدیران شهری شیراز همان زمان وعده دادند بقیه ایستگاههای مترو این شهر نیز از همین الگوی زیباییشناختی بهره خواهند گرفت، اما جالب اینجاست که با وجود قرارگیری مترو تهران در ردهبندی بهترین متروهای جهان، توجه چندانی به زیباسازی ایستگاههای مترو پایتخت نشده است.
اوضاع در بسیاری از شهرهای جهان اما به طریق دیگری رقم میخورد. مترو «استکهلم»، نخستین مترو جهان بود که از سال 1956 میلادی، دکوراسیون ایستگاهها را در دستور کار قرار داد. سنجش زیبایی، بیشتر امری سلیقهای است و نه عینی، اما از آن زمان تاکنون، ایستگاههای مترو «استکهلم»، عمدتا یکیاز زیباترین ایستگاههای مترو در جهان شناخته میشوند. رقیب شانه به شانه «استکلهم» در زیباسازی ایستگاهها؛ مترو «مسکو»، پایتخت روسیه است که قدمتی تقریبا 90 ساله دارد. مترو این شهر در سال 1935 افتتاح شد و اکنون 15 خط و بیش از 200 ایستگاه دارد. معروف است کتابچههای راهنمای گردشگری، توصیه میکنند دستکم یک روز را برای بازدید از ایستگاههای مختلف مترو «مسکو» اختصاص دهید، چراکه هر یک از ایستگاهها در این شهر، دکوراسیون متفاوتی دارند. عکاسی از فضای ایستگاههای مترو «مسکو» مجاز است و حتی مکانهایی تعبیهشده که به بازدیدکننده نشان میدهند چگونه میتواند بهترین زاویه برای عکاسی از فضای ایستگاه را پیدا کند.
مترو «لیسبون»، پایتخت پرتغال، دیگر مترویی است که کتابچههای راهنمای گردشگری، ازجمله وبسایت معروف «Lonely planet»، بازدید از آن را توصیه میکنند. در زیباسازی برخی ایستگاههای مترو این شهر، از سنت کاشیکاری قرن شانزدهم این کشور استفاده شده و نخستین مورد زیباسازی این شبکه مترو هم به سال 1959 برمیگردد.
اما فرهنگ جلوههای دیگری هم دارد که شاید توجه به کتابخوانی، تئاتر و موسیقی، بخشی از آن باشد.
محمدهادی علیبخشی، کارشناس معاونت فرهنگی و اجتماعی مترو تهران در گفتوگو با خبرنگار روزنامه «دنیای خودرو» گفت: «در مترو تهران روزانه چند میلیون سفر انجام میشود و بررسیها نشان میدهند مسافران، تنها به یک طبقه یا گروه اجتماعی تعلق ندارند و از این نظر طیف گستردهای را دربر میگیرند.»
او ادامه داد: «مجموع مساحت قابلتردد در ایستگاههای مترو تهران بسیار گسترده است و علاوهبر این، تعداد بسیار زیادی کتیبه، لایتباکس و دستگیره در قطارها و ایستگاهها وجود دارند که میتوانند بهعنوان مکانی برای تبلیغات فرهنگی و تجاری مورد استفاده قرار بگیرند.» علیبخشی ادامه داد: «براساس سیاستهایی که توسط شورای شهر و مجموعه مدیریت مترو و شهرداری تعیین میشوند، این فضاها میتوانند برای تبلیغاتی که جنبه انتفاعی داشته باشند، مورد استفاده قرار بگیرند و بخشی از درآمد شرکت مترو هم از همین طریق به دست میآید. اما جنبه غیرانتفاعی موضوع هم در نظر گرفته شده، شاهد این مدعا موارد متعددی است که از آموزش فرهنگ شهرنشینی و استفاده از مترو گرفته تا مناسبتهای مذهبی، کتابخوانی، جشنوارههای عکاسی و موارد مشابه را در برمیگیرد. این جنبه از فرهنگسازی در مترو، تقریبا به اندازه خود مترو تهران عمر دارد.»
ایستگاههای «خوشبو»
این در حالی است که لذتبخشتر کردن تجربه حضور در ایستگاههای زیرزمینی مترو، فقط به زیباسازی بصری خلاصه نمیشود. یکی از شکایتهای مسافران مترو در بسیاری از کشورهای جهان، بوی نامطبوعی است که به نظر میرسد در بسیاری از شبکههای مترو به مشام میرسد. بررسی روزنامه «دنیایخودرو» نشان میدهد گزارشهای گوناگون و مشابهی در این رابطه و در مورد شبکههای مترو در شهرهای مختلف جهان وجود دارد. این بو، ظاهرا به دلیل عدم تهویه کامل هوا در ایستگاههای مترو، تردد صدها هزار مسافر در روز و ایجاد گرد و غبار و همچنین سایش فلز هنگام تردد قطارها بر روی ریل است.با این همه، دستکم برخی شهرهای جهان، حتی برای این بخش از تجربه حضور در زیرِ زمین هم فکری کردهاند. مترو «لندن» بهعنوان قدیمیترین شبکه مترو جهان که بیشاز یک و نیم قرن از افتتاح آن میگذرد، چندی پیش طرحی را بررسی کرد که براساس آن، هوایِ در جریانِ ایستگاههای مترو، با مادهای خوشبوکننده، تهویه شوند.