زنجیره خودروسازی ایران در طول چند سال اخیر و به‌ویژه در دوره‌ای که تحریم‌های تخصصی گریبان آن را گرفته، با مشکل تامین نقدینگی رو به رو شده و این مساله گاهی خود را در قالب چالشی قابل تحمل نشان داده و گاهی هم در قامت یک بحران بروز کرده است. در این سال‌ها خودروسازان بزرگ کشور معمولا از قیمت‌گذاری دستوری محصولات تولیدی گله‌مند بودند و در مواردی توانستند با آزمودن برخی روش‌های شناسایی متقاضیان واقعی خودروهای سواری با همکاری بورس کالا، زیان حاصل از فروش را کاهش دهند؛ هرچند این زیان هیچ‌گاه به صفر نرسید.
برخی کارشناسان بازارهای مالی بر این باورند که در صورت اصلاح ساختار مالی خودروسازان و تعیین تکلیف مالکیت آن‌ها، بازار سرمایه ابزارهای مناسبی را در راستای تامین مالی پیش روی آن‌ها قرار خواهد داد. در این میان، برخی شنیده‌ها حاکی از رایزنی خودروسازان با وزارت صمت و مجلس برای ازسرگیری عرضه خودروهای سواری در بورس کالاست.
تاجایی‌که مدیرعامل ایران‌خودرو در مجمع عمومی این شرکت، اصلاح قیمت و عرضه محصولات در بورس کالا را مسیر اصلی خروج از زیان‌دهی برای ادای تکلیف در قبال سهامداران دانست و گفت: «بهترین راه جبران زیان، عرضه محصولات در بورس کالاست؛ در بازه زمانی که مجوز عرضه در بورس وجود داشت، ایران‌خودرو سهم ۸۰درصدی را در عرضه‌ها داشت و توانست ۵۳هزار دستگاه خودرو را از این طریق به فروش برساند. اما متاسفانه از بهمن‌ماه سال گذشته این روند متوقف شده است.»
در همین زمینه، مهدی آزادواری، عضو انجمن اقتصاددانان و کارشناس بازار سرمایه به روزنامه «دنیای‌خودرو» گفت: «هم‌اکنون اصلی‌ترین منبع تامین مالی خودروسازان، فروش محصول است که با توجه به قیمت‌گذاری دستوری و اجرای طرح فروش در سامانه یکپارچه، سود ناشی از فروش به زیان حاصل از واگذاری محصولات بدل شده است.»
وی افزود: «درحال‌حاضر خودروسازان اوضاع مالی مناسبی ندارند و فاصله قیمت کارخانه و بازار خودروها هم بسیار افزایش یافته است، فروش محصولات در هر روشی با استقبال مشتریان روبه‌رو می‌شود. چه آن‌که هرکس دستش به خودرو ثبت نامی برسد، سود هنگفت بی‌دردسری را به جیب خواهد زد.»
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: «با عرضه خودرو سواری در بورس شاهد حذف بخشی از رانت ناشی از فاصله قیمت کارخانه و بازار آزاد بودیم. حال نیز انتظار می‌رود همه نهادها باید با نگاه بلندمدت شرایط را برای عرضه مستمر خودروهای سواری در بورس مهیا کنند تا با اعلام برنامه عرضه‌ها، مردم برای خرید مناسب از بورس امکان برنامه‌ریزی داشته باشند.»
کارشناسان بازار سرمایه معتقدند زیرساخت‌های عرضه خودرو سواری در بورس کالا که پیش از این مهیا شده بود، اکنون نیز آماده استفاده هستند. آیا موارد عرضه خودرو در بورس کالا از نظر شما کارکرد لازم را داشتند؟
بازار سرمایه و بورس کالا بستری است که رانت‌ها را از بین می‌برد و می‌توان در این بستر شاهد شفافیت معاملات بود. عرضه خودرو سواری در گذشته به شیوه‌های عجیب و غیرشفاف انجام می‌شد، اما انجام آن از طریق بورس کالا اقدامی مثبت برای شفافیت و عادلانه شدن قیمت‌ها بود. به دلیل شفافیت معاملات در بورس کالا، اثرات مثبت عرضه خودرو در این بازار خیلی زود نمایان می‌شود، همچنان‌که هم‌اکنون این مهم را در استمرار عرضه خودروهای تجاری را می‌بینیم که روی همان قیمت کارخانه در بورس کالا معامله می‌شوند و به دست مصرف‌کننده می‌رسند.
درحالی‌که پیش از این مابه‌التفاوت نرخ‌های کارخانه و بازار به جیب دلال‌ها می‌رفت و هیچ منفعتی به تولیدکننده و مردم نمی‌رسید.
خودروسازان مهم‌ترین مشکل خود را قیمت‌گذاری دستوری محصولاتشان ازسوی دولت می‌دانند. آیا بورس کالا می‌تواند بار دیگر به کمرنگ شدن نقش دولت در تعیین قیمت محصولات کمک کند؟
بی‌شک شفافیت معاملات خودرو در بورس کالا به‌مرور منتج به اصلاح ساختار مالی در خودروسازان و کشف قیمت واقعی خودرو می‌شود که این امر به شکل زنجیره‌وار اتفاقات مثبتی دیگری را در صنعت و بازار در پی خواهد داشت. زیرا با تداوم عرضه‌ها، بین قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده، فاصله معقول و منطقی ایجاد می‌شود و علاوه بر تعادل بازار، تولیدکننده و مصرف‌کننده عواید بهتری کسب می‌کنند. این اتفاق در کنار حذف رانت به نفع مردم به‌عنوان مصرف‌کنندگان نهایی نیز تمام می‌شود. زیرا دیگر از قیمت‌های کاذب و معاملات با عمق کم بازار غیررسمی خبری نیست و همه چیز در بستر بورس شفاف می‌شود.
در این میان، نقش دولت و مجلس درخصوص مدیریت بازار خودرو و حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان چیست؟
باید نهادهای تاثیرگذار مانند دولت، مجلس، شورای رقابت و خودروسازان تصمیم بگیرند که با یک استراتژی بلندمدت این عرضه‌ها را مدیریت کنند، به‌طوری‌که عرضه‌ها به‌صورت موقتی نباشد و از یک استراتژی قانونمند و منظم پیروی کند تا افرادی که قصد خرید خودرو دارند، بدانند این بازار از استراتژی و ثبات مشخصی برخوردار است.
حمایت‌های دولتی از خودروسازان بزرگ مورد نقد اکثریت کارشناسان اقتصادی و فنی قرار دارد. زیرا این رویه نتوانسته است خودروسازان را از تصمیمات دولتی مستقل کرده و متعهد به پرداخت سود سهام به سهامداران کند. بر این اساس، مدیران اجرایی در صنعت خودرو پس از تغییر شیوه کشف مشتریان واقعی چه تعهداتی در مقابل جامعه دارند؟
ازسرگیری عرضه محصولات در بورس کالا بسیاری از موانع پیش روی خودروسازان را از میان برخواهد داشت؛ شرکت‌های خودروسازی باید برنامه عملیاتی خود را برای تعداد خودروهایی که می‌توانند طی یک دوره مشخص در بورس کالا عرضه کنند، ارائه دهند تا مردم اطلاعات کامل داشته باشند و نسبت به آن برنامه‌ریزی کنند تا برای خرید مهیا شوند. به عقیده من، این روش برای شرکت‌های خودروسازی نیز مناسب است. زیرا می‌توانند از طریق عرضه در بورس کالا تامین مالی انجام دهند. یکی دیگر از وظایف بورس در کنار کشف قیمت و شفافیت، تامین مالی برای بنگاه‌های تولیدی است که این رویه می‌تواند عواید خوبی برای شرکت‌های خودروسازی در پی داشته باشد.
اما برخی کارشناسان عرضه محدود خودرو در بورس را غیرموثر می‌دانند و معتقدند بورس کالا کارکرد لازم برای فرونشست هیجان خرید در بازار را دارا نیست. چرا بازار خودرو همچنان برای سرمایه‌گذاران خرد جذابیت دارد؟
این ابهام برای خریداران ایجاد شده است که اگر عرضه خودرو در بورس از سر گرفته شود، باز هم موقت خواهد بود. بر این اساس، باید روند مشخص و قاعده‌مندی ایجاد شود و همه به این نتیجه برسند بورس بهترین محل برای کشف قیمت‌ها و شفافیت بیشتر است. همچنین به هر میزان که شفافیت در بازار بیشتر باشد، به‌طور قطع به نفع مصرف‌کننده نیز خواهد بود.
هفته گذشته اوراق سلف خودرو برای تامین مالی یکی از خودروسازان منتشر شد. آیا این اوراق به‌عنوان فرآیند دائمی تامین منابع مالی برای خودروسازان تلقی می‌شود؟
سلف موازی استاندارد، قراردادی است که بر اساس مفاد آن؛ مقدار معینی از کالا به فروش می‌رسد. ثمن این معامله باید به‌صورت نقدی در مهلت تسویه و طبق مشخصات قرارداد، پرداخت شده و کالا نیز رأس سررسید باید تحویل شود. اوراق سلف موازی را تولیدکنندگان یک کالای مشخص صادر می‌کنند و سود آن نیز بسته به قیمت آن محصول در آینده است که البته کف و سقفی دارد.
درخصوص اوراق سلف در صنعت خودرو باید گفت با توجه به وجود نیاز به نقدینگی در این صنعت، این اوراق برای این صنعت به‌عنوان یک ابزار تامین مالی مناسب محسوب می‌شود که توانایی خرید قطعه از قطعه‌ساز برای خودروساز را فراهم می‌کند و خودروساز دیگر بهانه‌ای برای عدم تحویل خودرو در زمان مقرر نخواهد داشت. علاوه بر این، تکمیل طرح‌های توسعه‌ای خودروسازان، مشارکت خریداران در سود حاصل از تولید و رشد جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو ازجمله دیگر مزیت‌های آن است.
