دولت و مجلس در راستای تامین نیاز متقاضیان بازار خودرو تنها راه چاره را در باز کردن درهای کشور به روی واردات خودرو دیده‌اند. هرچند از زمانی که دولت این ضرورت را پذیرفته، یک سال گذشته؛ اما هنوز تعداد قابل‌توجهی خودرو به کشور وارد نشده است. البته به عقیده فعالان صنعت و بازار، این هم‌صدایی مجلس و دولت با مردم، نشان از عزم و اراده برای پاسخگویی به نیاز متقاضیان خودرو دارد. برخی کارشناسان این حوزه معتقدند برای تامین نیاز بازار باید از سرمایه‌های برون‌مرزی بهره گرفت، اما فعالان اقتصادی معتقدند بازار ایران برای آن‌سوی مرزها جذابیتی ندارد. حال این سوال مطرح می‌شود چرا سرمایه‌گذاران خارجی به ایران روی خوش نشان نمی‌دهند؟
در همین زمینه، مرتضی افقه، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید چمران و کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» گفت: «حل نشدن موضوع برجام و عدم بازگشت غرب به میز مذاکرات، یکی از عوامل اساسی در عدم‌رغبت سرمایه‌گذاران خارجی است، مگر این‌که به حدی به سرمایه‌گذار خارجی امتیاز بدهیم که اصلا برای خود ما سودی نداشته باشد. مشکل دیگر حل نشدن FATF است. آیا سرمایه‌گذار باید با چمدان پول به کشور بیاورد؟ بدون برجام و FATF جذب سرمایه‌های خارجی اساسا قابلیت اجرا نخواهد داشت.»
وی در زمینه تغییر رویکرد سیاسی درخصوص امتیاز به سرمایه‌گذاران خارجی، گفت: «به‌صورت کلی، راهکارهایی همچون اعطای اقامت پنج‌ساله با سرمایه‌گذاری ۱۰۰هزار دلاری را چندان مفید ارزیابی نمی‌کنم. البته شاید برخی افغانستانی‌های ثروتمند تمایل به این داشته باشند که بین کشورهای همسایه، ایران را برای زندگی و سرمایه‌گذاری انتخاب کنند.»
باتوجه به این‌که دولت سیزدهم معتقد است همه امکانات و ظرفیت‌های لازم را برای جذب سرمایه‌های خارجی به کار گرفته است، چرا سرمایه‌داران بزرگ برای سرمایه‌گذاری در ایران مردد هستند؟
با توجه به وضعیت جذب سرمایه در کشور، طرح جدید دولت برای جذب سرمایه و وضعیت فرار سرمایه از کشور، پرسش‌هایی مطرح می‌شود ازجمله این‌که آیا طرح اعطای اقامت پنج‌ساله در برابر ۱۰۰هزار دلار، کارآمد و موثر خواهد بود و این‌که چگونه می‌توان سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی را مجاب کرد در پروژه‌های کشور سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت انجام دهند. سال‌هاست کشور در حال از دست دادن نیروهای انسانی است.
نیروهای انسانی، سرمایه‌های اصلی کشور محسوب می‌شوند. به شکل موازی، ما در حال از دست دادن سرمایه‌های مادی هستیم. از اواخر دهه ۱۳۵۰ تا کنون تحت تاثیر اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و مشغول فراری دادن سرمایه‌های انسانی و مالی کشور هستیم.
در سال‌های ابتدایی انقلاب شاهد کوچ برخی طلایه‌داران صنعت و سرمایه‌گذاران ازجمله بانیان صنعت خودرو کشور بودیم. در سه دهه اخیر نیز شاهد بودیم که چه میزان سرمایه‌های انسانی و سرمایه‌های مادی از کشور خارج شدند. در چنین فضایی، سخن از جذب سرمایه آن هم با راهکارهای ابتدایی، منطقی به نظر نمی‌رسد.
صنعت خودرو ایران در سال‌هایی که با شرکت‌های اروپایی همکاری داشته، حرکت روبه‌رشدی را تجربه کرده است. به نظر شما آیا بازگشت شرکت‌های تراز اول صنعت خودرو دنیا به ایران امکان‌پذیر است؟
مدیران دولتی ما به دنبال جذب سرمایه‌های خارجی هستند، درحالی‌که از تمام سرمایه‌های موجود خود، استفاده نکرده و هنوز پتانسیل علمی و نیروهای انسانی خودمان را جذب نکرده‌ایم.
زمانی که در کشور ما تنها از ۲۰ تا ۴۰درصد از پتانسیل‌های موجود استفاده شده است و در شرایطی‌که بر اساس برخی آمارها، ۳۰هزار طرح نیمه‌تمام صنعتی در کشور داریم، پس سرمایه‌های زیادی داشتیم که استفاده نکرده‌ایم. کشوری که در این وضعیت است، ابتدا باید روی استفاده از سرمایه‌های داخلی متمرکز شود. چرا در کشور در حوزه سرمایه‌گذاری مدام مانع‌تراشی می‌شود و سرمایه‌های سرمایه‌گذاران داخلی به سمت کشورهای دیگر روانه می‌شود.
قوانین جذب سرمایه‌گذار در ایران به‌نوعی از نظر کارشناسان کپی‌شده دیگر کشورهای منطقه است. این در حالی است که صنعت خودرو ایران به‌رغم پیشرو بودن و داشتن سابقه پنجاه‌ساله، متاسفانه درآمدی کمتر از برخی شرکت‌های واسطه فروش خودرو در منطقه دارد. به نظر شما برای جذب سرمایه ایرانیان مقیم آن‌سوی مرزها چه راهکارهایی می‌تواند موثر باشد؟
افرادی که از کشور مهاجرت کرده‌اند، طی این چند دهه با ابزارهای تشویقی معمول مایل به بازگشت به وطن نخواهند شد، آن‌هم در شرایطی که به‌دلیل حجم بالای تبلیغات منفی در رسانه‌های غربی، نگرش اهالی دیگر کشورها نسبت‌به ایران با مقادیری از سوگیری شناختی همراه است. من فکر می‌کنم در چنین وضعیتی، تبلیغات و امتیاز دادن به سرمایه‌گذاران کارآمدی چندانی نخواهد داشت.
فعالان صنعت خودرو یکی از موانع افزایش تولید محصولات طبق برنامه‌ریزی‌های دولت را نبود ارز و نقدینگی معرفی می‌کنند. نظر شما در این خصوص چیست؟
این طرز تفکر که مشکل اقتصادی کشورها فقط کمبود نقدینگی و ارز است، یک دیدگاه منقضی و مربوط به دهه ۱۹۷۰ است. درحال‌حاضر سرمایه انسانی، تبدیل به یک عنصر مهم برای رشد و پیشرفت اقتصادی شده است.
ما در کشور، نیروی انسانی کافی و متبحر در زمینه‌های گوناگون به‌خصوص صنعت خودرو داشتیم که درحال‌حاضر در شرکت های صاحب نام جهانی مشغول فعالیت هستند، اما متاسفانه تحت شرایط تحمیلی، بسیاری از نیروهای انسانی از کشور مهاجرت کردند. هم‌اکنون تعدادی از سرمایه‌گذاران و صاحبان صنایع داخلی با کمبود نیروی انسانی مورد نیاز خود روبه‌رو هستند.
درست است که جمعیت بیکار در کشور کم نیست، اما بسیاری از متخصصان را که در حوزه‌های زیربنایی کشور ما مورد نیاز هستند، از دست داده‌ایم. در شرایطی که سرمایه‌گذاران داخلی با کمبود نیروی مورد نیاز خود روبه‌رو شده اند، چگونه انتظار داریم سرمایه‌گذاران خارجی، آن هم در ابعاد کلان، در ایران حضور پیدا کنند؟ تاکید می‌کنم که مشکل کشور نه فقط پول و سرمایه، بلکه نیروی انسانی است.
چه موانع داخلی و خارجی بر سر راه جذب سرمایه‌گذاران بزرگ به صنعت و نیز بازار خودرو وجود دارد؟
اگر دولت واقعا مایل است سرمایه‌های خارجی را در صنعت و بازار خودرو کشور جذب کند، باید در همه ابعاد بین‌المللی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور تحولات عمیق و ساختاری رخ دهد. این تحولات باید شامل بخش‌های قانون‌گذاری و بوروکراسی کشور نیز باشد. معتقدم حتی اگر کمترین اصلاحات را در ساختارهای مذکور ایجاد کنیم و مواردی را که دافع نیروی انسانی هستند، از میان برداریم، شاهد انبوهی از سرمایه‌گذاران ایرانی خواهیم بود که مشتاق سرمایه‌گذاری داخل کشور هستند.
درواقع اگر برای سرمایه‌گذاران ایرانی فرصت‌سازی کنیم، حتی نیازی نخواهد بود از کشورهای دیگر و موسسات مالی بین‌المللی یا بانک جهانی درخواست کمک و وام کنیم. زمانی که سرمایه‌گذار از حفظ ارزش پول خود مطمئن باشد و بداند سرمایه‌گذاری پرسودی خواهد داشت، اصلا لازم نیست مشوقی قرار داده شود. در واقع در شرایطی که امنیت سرمایه‌گذاری و اطمینان وجود داشته باشد، سرمایه‌گذاران به شکل خودجوش برای سرمایه‌گذاری وارد کشور خواهند شد.
ما به حدی در کشور زمینه و ظرفیت‌های خالی برای سرمایه‌گذاری داریم که اگر بسترهای لازم فراهم شود، سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در ایران رقابت خواهند کرد. همان‌طور که وقتی برجام در کشور امضا شد، بسیاری از شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران، ابراز تمایل کردند، اما متاسفانه مخالفت‌های داخلی از یک‌سو و سرکار آمدن ترامپ در آمریکا از سوی دیگر، علاقه به سرمایه‌گذاری را نابود کرد.
