صنایع کشور در سال‌های اخیر با چالش‌های بسیاری مواجه بوده‌اند، اما در این دوره این چالش‌ها نمود بیشتری پیدا کرده است؛ کمبود ارز به شکل بی‌سابقه‌ای روی تولید اثرگذار بوده است و از آن مهم‌تر سیاست‌گذاری‌ها در توزیع ارز نیز به سمتی رفته که تولید را نشانه گرفته است.
در این بخش، برای تولید ارز کمتری اختصاص پیدا می‌کند، اما برای واردات و برخی کالاها که ارزش افزوده کمتری دارند، تخصیص ارز بیشتری صورت می‌گیرد. در کنار این مساله، بحث تورم در تولید نیز گریبان تولیدکنندگان را گرفته است.
هر سال هزینه تولید افزایش پیدا می‌کند و تولیدکننده نمی‌تواند دو سال پشت سر هم با یک نرخ به تولید ادامه دهد. در کنار این مساله، واردات از کشوری مانند چین نیز تبدیل به چالش بزرگی شده است. تولیدکننده داخلی توانایی رقابت با محصولات چینی را به دلیل شرایط تورمی در اقتصاد ندارد. در همین زمینه، با محمدمهدی شکورزاده؛ رئیس انجمن قطعه‌سازان خراسان رضوی به گفت‌وگو پرداختیم.
وضعیت صنعت قطعه کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
متاسفانه با توجه به جمیع شرایط ازجمله واردات خودرو، نقدینگی، ارز و افزایش قیمت مواد اولیه، شرایط خاصی برای تمام صنایع ازجمله قطعه و خودرو به وجود آمده است که تداوم حرکت کار را سخت و پیچیده کرده است. اگر فکر عاجلی نشود، قطعا این روند ادامه نخواهد داشت.
سال‌هاست با این مشکلات مواجه بودیم و تنها هرازگاهی درمان مقطعی و کوچکی انجام شده است اما دوباره سر جای اول خود برگشته‌ایم و مشکلات با شدت بیشتری خود را نشان داده است.
در طول این سال‌ها همواره، سیکل معیوبی اتفاق افتاده و سال‌هاست که صنعت خودرو درگیر این مسائل است. نتیجه آن هم ضرر انبوهی است که در دو خودروساز بزرگ رقم خورده و توسعه محصول دو خودروساز را زیر سوال برده است.
قطعه‌سازان نیز قابلیت سرمایه‌گذاری ندارند. با این وضعیت نقدینگی و دریافت پول و قیمت‌های دستوری برای خودروسازان، فقط مقدار زیادی پول به‌جای این که در اقتصاد مولد به کار برده شود، به دست عده‌ای از دلالان می‌رسد. همه این‌ها برخلاف دستورات رهبری و اهداف دولت است.
وضعیت این بار چه تفاوتی با دفعات قبلی دارد؟ آیا این بار شرایط سخت‌تر از گذشته است؟
می‌توان گفت هر بار وضعیت همین بوده و مساله نقدینگی، ارز و... وجود داشته و این مسائل مربوط به امسال نیست. اما امسال به این دلیل شدیدتر شده که حجم تورم بیشتر بوده و نرخ ارز از همیشه بالاتر است. این مسائل باعث شده است که صنعت خودرو در کشور شرایط حساسی پیدا کند و هر زمان هم تصمیم مصلحت‌آمیزتر گرفته می‌شود، گروه‌های مخالف و کسانی که در جهت واردات خودرو و حفظ منافع شرکت‌های چینی در کشور کار می‌کنند، با این تصمیمات مخالفت می‌کنند و مقابل تصمیمات درستی که دولت می‌گیرد، می‌ایستند و باعث می‌شوند با کارهای رسانه‌ای و خلاف واقع، نظر تصمیم‌گیرندگان را تغییر دهند و مانع از حرکت آن‌ها به سمت درست شوند.
به همین دلیل اگر به آمارهای تولید نگاه کنید، ایران‌خودرو و سایپا با افت تولید در چهار، پنج‌ماه اخیر همراه بوده اند و هر یک به‌طور متوسط روزانه ۶۰۰ دستگاه تولید می‌کنند، اما تولید خودروسازان مونتاژی دوبرابر شده است و ۱۵۰درصد رشد تولید داشتند. اگر محدودیت ارز وجود دارد، باید برای تمام تولیدکنندگان باشد، اما شاهدیم که قطعه‌سازان با مشکل مواجه هستند و تولیدات آن‌ها افت می‌کند و تولیدکنندگان خودروهای مونتاژی هر روز افزایش تولید دارند.
برخی قطعه‌سازان فقط با خودروساز کار می‌کنند و برخی از آن‌ها در بازار هم فعالیت می‌کنند. خودروسازانی که در بازار فعالیت می‌کنند، نسبت به سایر تولیدکنندگان چقدر مشکلات کمتری دارند؟
برخی قطعات، بازار یدکی زیادی ندارند و برخی قطعات پرمصرف هستند و بازار قطعات یدکی خوبی دارند. واحدهایی که محصولاتشان هم به مصرف خودروساز می‌رسد و هم در بازار عرضه می‌شود، از لحاظ مالی در مقایسه با واحدهایی که فقط قطعات موردنیاز خط تولید را می‌سازند، در شرایط بهتری قرار دارند.
کسانی که برای خودروساز قطعه را تولید کرده و این قطعه را در بازار یدکی توزیع می‌کنند، از اعتبار بیشتری برخوردارند. آن‌ها قطعات OEM تولید کرده و محصولات آن‌ها از لحاظ کیفی متفاوت از قطعاتی است که زیرپله‌ای یا وارداتی غیراستاندارد است.
بحث دیگر این است که چون عمدتا قطعه‌سازانی که با خودروسازان همکاری می‌کنند، قطعات خود را از طریق بازار لوازم یدکی و عمده‌فروش‌های بازار قطعات توزیع می‌کنند، صرفا حداکثر سوددهی را ملاک تولید و فروش قرار نمی‌دهند و کیفیت را مدنظر قرار می‌دهند. در واقع مقوله فروش و موضوع تولید و تامین، دو دست یک بدن هستند و می‌توانند همکاری خوبی داشته باشند و به مصرف‌کننده نهایی اطمینان ببخشد.
وضعیت حال حاضر بازار لوازم یدکی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همین که امکان واردات بدون شناسه محدود شده و وزارت صمت کارهایی درخصوصردیابی و جلوگیری از تولید و واردات کالاهای قاچاق و بی‌کیفیت انجام داده، موجب شده است این بازار اندکی به سمت بهبود حرکت کند. هرچند هنوز برای قضاوت زود است و باید صبر کنیم سامانه جامع تجارت جا بیفتد و همه مردم بدانند که تامین قطعات استاندارد و شناسنامه‌دار بودن قطعات چطور است.
باید آموزش لازم در این بخش داده شود تا جلو توزیع کالاهای تقلبی گرفته شود. سیاست دولت در این زمینه شاید کمی در بخش آموزش ضعیف بوده و روی تامین‌کننده و بازاری فشار آورده شده است. اگر دولت آموزش را به‌صورت موازی در سطح جامعه انجام بدهد، مردم هم قابلیت شناسایی قطعات اصلی و تقلبی و امکانات این سامانه را متوجه می‌شوند و دولت هم راحت‌تر می‌تواند روی شبکه توزیع نظارت داشته باشد.
به‌طور کلی، توزیع‌کنندگانی که به‌درستی و براساس اصول فعالیت می‌کنند، در بازار شرایط خوبی دارند. این در حالی است که از لحاظ مالی کمبود نقدینگی دارند و به دلیل گران بودن قطعات، طبیعی است که با رکود در بازار مواجه باشند. اما چون این توزیع‌کنندگان کار درست را انجام می‌دهند، به نظر می‌رسد در جای محکمی ایستاده‌اند. اما شرایط برای تولیدکنندگان زیرپله‌ای تغییر نکرده و مانند گذشته هم خودشان در خطر هستند و هم از دید مشتریان محصولات آن‌ها زیر سوال است.
گفته می‌شود میلیون‌ها دلار ثبت‌سفارش قطعه از چین انجام شده است. به نظر شما این روند در آینده چه تاثیری روی صنعت قطعه کشور دارد؟
واردات قطعات از چین می‌تواند تاثیر مشخصی بر صنعت خودرو داشته باشد و چون عموم مردم با این خودروها سروکار دارند، ورود این قطعات خود را نشان می‌دهد. از چین قطعات و مواد اولیه زیادی در تمام صنایع وارد می‌شود. برخی از این قطعات، کیفیت خوب و قابل‌قبولی دارند و با برندهای اروپایی رقابت می‌کنند، اما برخی قطعات این کیفیت را ندارند. خرید این قطعات یا به دلیل عدم آگاهی بوده یا برای حداکثر سود است. اما درهرحال مصرف‌کنندگان را دچار مشکل می‌کند.
یعنی چنانچه قطعات با کیفیت از چین وارد شود، اقدام مناسبی است؟
اگر قطعات باکیفیت باشند، چه از اروپا وارد شوند و چه از چین، تفاوتی ندارد. مهم این است که قطعاتی که وارد کشور می‌شوند، در اولویت باشند. منظور من این نیست که انحصار برای این قطعات به وجود بیاید.
اگر انحصار پیش بیاید و چین تنها تامین‌کننده خارجی ما باشد، به دلیل نبود رقابت، ممکن است در حق مصرف‌کننده اجحاف شود. بحث ما این است که در کشور، فشارها و هزینه‌های بسیاری روی تولیدکننده است؛ در تابستان برق و در زمستان گاز قطع می‌شود، جلوی ارز گرفته می‌شود، نمی‌توانیم مواد اولیه وارد کنیم، کالاهای وارداتی در گمرک می‌مانند و امکان ترخیص آن‌ها وجود ندارد. همه این‌ها گوشه‌ای از مشکلات تولیدکنندگان داخلی است و رقابت در بازار با مدل‌های وارداتی سخت است.
اصولا رقابت با دیگر کشورها بسیار سخت است، چراکه قیمت دلار در چین از سال گذشته تاکنون یکسان بوده است. اما تولیدکننده داخلی با تغییر نرخ ارز، قیمت نهایی محصولاتش و حقوق و دستمزد کارکنانش تغییر می‌کند. این در حالی است که هزینه‌های اعمال‌شده از سوی دولت، ازجمله قیمت انرژی نیز تغییر می‌کند و تولیدکننده تحت فشار است و این مسائل خارج از کنترل تولیدکننده است.
تورمی که به طور روزمره در کشور وجود دارد، به تولیدکننده خارجی کمک می‌کند و رقابت را ناعادلانه و نابرابر می‌کند. سرکوبی که روی دلار گذاشته شده، باعث می‌شود قیمت مدل‌های خارجی کاهشی و نرخ مدل‌های داخلی افزایشی باشد و رقابت ناممکن شود. در چنین شرایطی، واردات قطعات توجیه پیدا می‌کند.
به نظر شما در صورت ادامه این شرایط، صرفه تولید را از دست می‌دهیم؟
این وضعیت فعلی‌سال هاست که اتفاق می‌افتد، اما حالا خودش را بیشتر نشان داده است. صنعت قطعه‌سازی به دلیل سرمایه‌گذاری که در ۲۰سال قبل انجام شده، ظرفیت‌های خوبی داشته که اکنون در حال خالی شدن است و در نتیجه سقوط این صنعت با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد، نه این‌که در گذشته این وضعیت را نداشته است.
این حجم مشکلات فعلی، به این دلیل است که قبلا قطعه‌سازان با تکیه بر نیروها، ذخیره مواد اولیه، سپرده‌ها و بودجه‌هایی بوده که از آن استفاده می‌کردند، دوام می‌آوردند. اما درحال‌حاضر با سراشیبی که وجود دارد، قدرت مقابله بخش صنعت با این بحران‌ها کم شده است.
۲۰ سال پیش، برق و گاز قطع نمی‌شد. البته مسائل و مشکلات ارزی همواره وجود داشته، اما انرژی و توان به‌شدت کم شده و درمقابل، شدت تخریب بیشتر شده است. اگر در گذشته ۵ سال برای یک تغییر فرصت داشتیم، حالا این زمان به ۳ ماه رسیده است و زمانی برای آزمون و خطا نداریم.
