بازار لوازم یدکی خودرو در کشور سال‌هاست که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و البته حساس‌ترین حلقه‌های زنجیره صنعت خودرو شناخته می‌شود؛ بازاری که نه‌تنها بر فعالیت خودروسازان اثر مستقیم دارد بلکه معیشت میلیون‌ها راننده و خانوار ایرانی نیز به آن گره خورده است. هر اختلالی در این بازار، خواه ناشی از تحریم‌ها، کمبود ارز یا قاچاق سازمان‌یافته باشد، مستقیما خود را در افزایش قیمت‌ها، کمبود قطعات و کاهش کیفیت خدمات پس از فروش نشان می‌دهد.
در شرایطی که اقتصاد کشور با تلاطم‌های شدید ارزی دست‌وپنجه نرم می‌کند و تحریم‌ها همچنان سد راه واردات رسمی هستند، بازار قطعات یدکی بار دیگر در معرض بحرانی تازه قرار گرفته است. از یک سو، خودروهای وارداتی جدید به خیابان‌ها آمده‌اند و نیاز روزافزون به خدمات پس از فروش دارند؛ از سوی دیگر، خودروسازان داخلی با افت تولید و دشواری در تامین قطعات مونتاژی مواجه‌اند. هم‌زمان، قطعات تقلبی و استوک به‌دلیل خلأ عرضه رسمی در بازار جولان می‌دهند و اعتماد مصرف‌کنندگان را سلب می‌کنند.
در چنین فضایی، سیاست‌گزاری‌های دولتی، مدیریت ارز و نقش فعالان بخش خصوصی بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا می‌کند. پرسش کلیدی این است: آینده بازار لوازم یدکی ایران به کدام سو خواهد رفت؟ آیا می‌توان امیدی به ثبات و بهبود داشت یا باید در انتظار بازگشت به شرایط پرالتهاب سال‌های گذشته بود؟
برای پاسخ به این پرسش‌ها و بررسی دقیق وضعیت کنونی بازار لوازم یدکی خودرو به سراغ «جواد میرآفتابی»، کارشناس صنعت خودرو رفتیم؛
با توجه به شرایط بین‌المللی و محدودیت‌های موجود، وضعیت واردات قطعات برای بازار لوازم یدکی خودرو را چطور ارزیابی می‌کنید؟
واقعیت این است که اوضاع واردات قطعات به‌شدت به‌هم‌ریخته است. شاید بشود گفت همین چند روز اخیر برخی شرکت‌ها توانستند سفارش‌های خود را ثبت و محصولات جدید را وارد کشور کنند. احتمالا واکنش فعالان این عرصه در واکنش به «مکانیسم ماشه» بوده است که برای تامین نیاز بازار و پیشگیری از ایجاد کمبود یا تاخیر در تامین احتمالی اقدام به ثبت سفارشات خود کردند. مشکلات حمل‌ونقل دریایی، محدودیت‌های بانکی، جبر تحریم‌های ظالمانه و تغییر مسیر واردات همه باعث می‌شود که دیگر نتوانیم مثل گذشته قطعات را تامین کنیم. به همین دلیل، بسیاری از واردکنندگان ناچارند به بازارهای ثانویه مانند عراق، افغانستان، امارات و ترکیه جهت تامین نیاز بازار داخل ورود جدی‌تر داشته باشند.
باتوجه به شرایطی که شما از وضعیت واردات لوازم یدکی خودرو تشریح کردید، مشکلات مذکور چه تاثیری بر تولید خودروهای مونتاژی در کشور خواهد داشت؟
تاثیر مشکلاتی که پیشتر به آن اشاره کردم، جدی و مستقیم است؛ خودروهای مونتاژی نیازمند قطعات وارداتی هستند. در گذشته بخشی از این قطعات از طریق تهاتر نفت با خودرو یا کالاهای دیگر تامین می‌شد. اما شاید در آینده به دلیل محدودیت‌های انتقال نفت مشکلاتی در این خصوص ایجاد و احتمالا فرآیند تامین برای فعالان سخت‌تر از گذشته شود. باید توجه داشت که بیشتر خودروهای مونتاژی به‌صورت CKD وارد می‌شوند و حدود ۶۵ درصد از این محصولات وابسته به قطعات خارجی است. وقتی این زنجیره مختل شود، تولید به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. همین حالا هم آمار تولید شرکت‌های بزرگ نشان می‌دهد که به اهداف سالانه‌شان نرسیده‌اند.
باتوجه به این‌که نرخ ارز طی روزهای اخیر نوساناتی داشته است، این مساله چه اثری بر بازار لوازم یدکی گذاشته است؟
در کشور یک قاعده ناعادلانه وجود دارد؛ وقتی دلار گران می‌شود، قیمت همه کالاها مسیر افزایش را دنبال می کند؛ اما وقتی دلار ارزان‌تر می‌شود، هیچ‌کس حاضر به کاهش قیمت نیست. این اتفاق در بازار لوازم یدکی هم به‌وضوح دیده می‌شود. افزایش‌های اخیر نرخ ارز باعث شده قطعات گران‌تر شوند و متاسفانه این روند ادامه‌دار خواهد بود. معتقدم در بازار لوازم یدکی خودرو باید انتظار یک تورم سنگین را داشته باشیم.
شنیده ها حاکی از آن است که واردات قطعات استوک به صورت قاچاق افزایش یافته است، نظر شما در این خصوص چیست؟
مشکل اصلی واردات، استوک یا نو بودن قطعات نیست؛ مساله این است که در بازار لوازم یدکی خودرو برای تامین ارز دچار مشکل هستیم. واردکننده برای هر قطعه‌ای باید ارز تهیه کند و وقتی ارز به‌سختی به دست می‌آید، طبیعی است که بازار غیررسمی فعال شود. همین محدودیت‌ها فضا را برای قاچاقچیان باز می‌کند. نتیجه این می‌شود که قطعات بی‌کیفیت و تقلبی به بازار می‌آیند و مصرف‌کننده نهایی متضرر می‌شود. همچنین باید یادآور شد که قطعات استوک از مبادی غیررسمی به کشور راه می‌یابد.
بارها از وضعیت بازار لوازم یدکی خودرو سخن گفته شده است، اما کمتر به بازار لوازم یدکی موتورسیکلت اشاره شده است، وضعیت بازار این وسیله نقلیه چگونه است؟
موتورسیکلت‌ها شرایط تامین قطعات یدکی بهتری دارند چرا که بسیاری از قطعاتشان بومی‌سازی شده و کمتر وابسته واردات هستند، البته این به معنی خودکفایی صد درصدی نیست. از طرفی، ساختار قطعات موتورسیکلت ساده‌تر و کوچک‌تر است و در یک کانتینر می‌توان چند هزار قطعه مختلف برای واردات به کشور جای داد. این موضوع باعث می‌شود سفارش‌گذاری و واردات قطعات موتورسیکلت آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از خودرو باشد.
به عنوان فعال صنعت خودرو، کارنامه شش‌ماهه اول سال بازار لوازم یدکی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تا کنون هر فعال بازار لوازم یدکی خودرو محصولات و قطعات مورد نیاز خود را که توانسته وارد کند، وارد کرده است. اما از نیمه دوم سال احتمالا شرایط دشوارتر می‌شود. فاصله میان ثبت سفارش تا رسیدن قطعه به بازار معمولا سه تا چهار ماه زمان نیاز دارد. با توجه به افزایش نرخ ارز و مشکلات حمل‌ونقل، قطعاتی که امروز سفارش داده می‌شوند، با قیمتی بالاتر وارد بازار خواهند شد. بنابراین باید انتظار موج جدیدی از گرانی در ماه‌های آینده را داشته باشیم.
خودروهای وارداتی جدید که طی یکی دو سال اخیر وارد کشور شده‌اند، در زمینه خدمات پس از فروش چه وضعیتی دارند؟
خوشبختانه در برخی از برندهای خودرویی و مدل‌های خاص که چند شرکت به‌طور هم‌زمان مشغول عرضه هستند، وضعیت خدمات پس از فروش به سمت بهبود حرکت کرده است. همین مساله باعث شده پوشش قطعات تا حدی بهتر شود. اما هنوز مشکل اساسی در تعهد برخی شرکت‌ها نسبت به خدمات پس از فروش وجود دارد. شبکه‌های خدمات کوچک‌اند و خودروهای وارداتی نیز تعدادشان محدود است. بنابراین نمی‌توان گفت وضعیت رضایت‌بخشی داریم.
به عنوان پرسش پایانی، وضعیت خودروهای برقی و لوازم یدکی آن‌ها در حال‌حاضر چگونه است؟
در خودروهای برقی، ۶۰ درصد ارزش خودرو مربوط به باتری است. این باتری‌ها در یکی دو سال اول مشکلی ندارند؛ اما چهار تا پنج سال بعد، با موج بزرگی از نیاز به تعویض باتری روبه‌رو خواهیم شد. اگر از حالا برای این مساله برنامه‌ریزی نشود، آن زمان بحران شدیدی به وجود خواهد آمد. لازم به ذکر است که بازار لوازم یدکی خودرو کشور در شرایطی حساس و شکننده قرار دارد. از یک سو، محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها چالش برای مسیر واردات ایجاد کرده‌اند؛ از سوی دیگر، نوسانات ارزی و نبود سیاست‌های پایدار اقتصادی، فعالان این حوزه را سردرگم کرده است. بازاری که باید پشتوانه‌ای مطمئن برای خدمات پس از فروش خودروهای داخلی و وارداتی باشد، امروز با خطر رکود تورمی، افزایش قاچاق و ورود قطعات بی‌کیفیت دست به گریبان است. آینده این بازار به میزان توان دولت در مدیریت منابع ارزی، تسهیل مسیرهای واردات رسمی و حمایت از تولید داخلی گره خورده است. اگر چاره‌اندیشی نشود، باید در انتظار بازگشت به روزهایی باشیم که خودروهای فرسوده و قطعات کمیاب، چهره بازار را شکل می‌دادند.
