این روش که با هدف ایجاد شفافیت در فرآیند خرید و فروش، کاهش رانت و واسطه‌گری و نزدیک کردن قیمت کارخانه به بازار آزاد آغاز شد، اکنون به نقطه‌ای رسیده که موافقان و مخالفان جدی دارد. برخی نمایندگان مجلس و کارشناسان بازار سرمایه، بورس کالا را مسیری روشن برای عبور از مشکلات دیرینه صنعت خودرو می‌دانند؛ درحالی که گروهی دیگر آن را اقدامی مقطعی و ناکارآمد قلمداد کرده و بازگشت به روش‌های سنتی همچون قرعه‌کشی و قیمت‌گذاری دستوری را پیشنهاد می‌کنند.
سروش نوبری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» به این مساله پرداخت که عرضه خودرو در بورس کالا توانسته است بخشی از نابسامانی‌ها را سامان دهد و تجربه‌ای متفاوت برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان رقم بزند. این روش علاوه‌بر کاهش رانت و واسطه‌گری، شفافیت در خرید و فروش را افزایش داده و امکان تعیین قیمت بر اساس عرضه و تقاضا را فراهم کرده است.
وی در ادامه افزود: «در روش عرضه در بورس، مصرف‌کننده می‌تواند به‌طور مستقیم از تولیدکننده خرید کند و دست واسطه‌ها کوتاه می‌شود. برخلاف سیستم قرعه‌کشی که بیشتر بر پایه شانس بود و منجر به اختلاف شدید قیمت کارخانه و بازار آزاد می‌شد، بورس کالا مکانیزم تعادلی دارد که قیمت‌ها را واقعی‌تر می‌کند و مدیریت بازار را تسهیل می‌سازد.»
یکی از انتقادات همیشگی به بازار خودرو، بحث رانت و واسطه‌گری است. عرضه در بورس چه تاثیری در این زمینه دارد؟
با عرضه در بورس، بخشی از رانت موجود در بازار خودرو کاهش می‌یابد. پیش‌تر کسانی که در قرعه‌کشی برنده می‌شدند، خودرو را با قیمت کارخانه می‌خریدند و در بازار آزاد با سودهای کلان می‌فروختند. این اختلاف قیمت عملا نصیب دلالان می‌شد. اما در بورس، این مابه‌التفاوت به تولیدکننده بازمی‌گردد و می‌تواند صرف توسعه تولید و بهبود کیفیت شود. به‌بیان دیگر، این روش اجازه نمی‌دهد سودهای بادآورده در جیب واسطه‌ها برود و به چرخه تولید بازمی‌گردد؛ موضوعی که درنهایت به نفع مصرف‌کننده واقعی هم خواهد بود.
آیا عرضه در بورس کالا می‌تواند به کاهش قیمت خودرو در بازار آزاد منجر شود؟
تجربه عرضه‌های گذشته نشان داده است که خودروها معمولا در بورس با قیمتی پایین‌تر از بازار آزاد به دست مصرف‌کنندگان رسیده‌اند. همین موضوع باعث رضایت نسبی خریداران شده و فشار روانی بر بازار آزاد را کاهش داده است. البته باید توجه داشت که این کاهش قیمت به‌شرط تداوم عرضه و پوشش تقاضای واقعی امکان‌پذیر است. در غیر این صورت، بازار آزاد همچنان به‌فعالیت خود ادامه می‌دهد و اختلاف قیمت پابرجا خواهد بود.
تحویل به‌موقع و تعهد خودروسازان همواره از دغدغه‌های مصرف‌کنندگان بوده است. بورس چه نقشی در این زمینه دارد؟
یکی از نقاط ضعف قرعه‌کشی، تاخیرهای طولانی در تحویل خودرو بود. اما در بورس کالا به‌دلیل وجود ضمانت اجرایی، خودروساز ملزم به تحویل به‌موقع است و در صورت تخلف با جریمه‌های سنگین مواجه می‌شود. این موضوع، اعتماد خریداران را افزایش داده و نظم بیشتری به فرآیند تحویل خودرو بخشیده است.
از منظر مالی، این روش چه کمکی به خودروسازان می‌کند؟
عرضه خودرو در بورس به خودروسازان امکان می‌دهد تا محصولات خود را با قیمت واقعی بفروشند. این اتفاق به مدیریت بهتر نقدینگی کمک می‌کند و مانع زیان‌دهی ناشی از قیمت‌گذاری دستوری می‌شود. وقتی خودروساز به جای فروش زیر قیمت، درآمد واقعی داشته باشد، می‌تواند سرمایه‌گذاری بیشتری در بخش تحقیق و توسعه و ارتقای کیفیت انجام دهد.
یکی از ایرادهای قرعه‌کشی، ایجاد تقاضای کاذب بود. آیا بورس می‌تواند این مشکل را حل کند؟
بله؛ در سیستم قرعه‌کشی، بسیاری از افراد صرفا برای کسب سود از اختلاف قیمت ثبت‌نام می‌کردند؛ نه برای مصرف واقعی. اما در بورس کالا به دلیل سازوکار قیمت‌گذاری و شفافیت معاملات، تقاضای کاذب به‌طور قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند و مصرف‌کنندگان واقعی در اولویت قرار می‌گیرند.
درنهایت، اجرای این سیاست چه پیامدی برای مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان دارد؟
مصرف‌کنندگان واقعی امکان دسترسی عادلانه‌تر به خودرو را پیدا می‌کنند و تولیدکنندگان نیز از زیان‌دهی ناشی از قیمت‌گذاری دستوری رها می‌شوند. در نتیجه، منابع مالی بیشتری برای توسعه و افزایش کیفیت خودروها آزاد خواهد شد. این چرخه در بلندمدت می‌تواند به افزایش رضایت مشتریان، بهبود وضعیت صنعت‌خودرو و حتی کاهش تورم در این بازار منجر شود.
آیا عرضه خودرو در بورس کالا یک راهکار دائمی برای صنعت خودرو ایران است؟
واقعیت این است که عرضه در بورس کالا یک راهکار موقت است. در هیچ کشوری خودرو از طریق بورس عرضه نمی‌شود. اما در شرایط خاص و تورمی ایران، این روش می‌تواند بخشی از مشکلات بازار را کاهش دهد. درنهایت، اگر عرضه خودرو به اندازه کافی و متناسب با تقاضا باشد و قیمت‌گذاری دستوری حذف شود، نیازی به بورس کالا نخواهد بود. اما تا رسیدن به آن نقطه، این روش می‌تواند یکی از کارآمدترین راهکارهای موجود باشد.
